Baharlı oymağı: Redaktələr arasındakı fərq
Silinən məzmun Əlavə edilmiş məzmun
Redaktənin izahı yoxdur
Teqlər: Geri qaytarıldı Vizual redaktor
Sətir 34:
Fars ostanında da Baharlı tayfası mənsubları yaşamaqdadırlar. Pierre Oberlinqin 1957-ci ildə tayfanın ağsaqqallarından olan İbrahim xan Baharlı və Əmirağa xan Baharlı ilə apardığı müsahibədən bəlli olur ki, bu tayfa Fars ostanına Cənubi Azərbaycan ərazisindən gəlmişdir. Lakin Oberling onların tirə adlarının Məşhədli olmasını əsas gətirərək, onların Qaraqoyunlu dövlətinin süqutundan sonra Xorasana qaçan baharlıların varisləri ola biləcəyini yazır.{{sfn|Oberling|1988|p=}} Field isə iddia edir ki, onların Fars bölgəsində XVIII-XIX əsrdə məskunlaşdığını qeyd edir.{{sfn|Field|1939|p=216}} Oberling onların bu dövrdə Xorasandan gələ biləcəkləri ehtimalını istisna edir. O, yazır ki, Kermandakı Bar-e Baharlı və Farsdakı Baharlı icmaları Sircanı tərk edən baharlıların varisi ola bilər. O, Pirəli bəy ilə qardaşı Bayram bəyin 1478-ci ildə Ağqoyunlu Yaqub Mirzə tərəfindən məğlub edildiklərini, bundan sonra da Sircandakı baharlıların daha cənuba çəkilə biləcəklərini qeyd edir.{{sfn|Oberling|1988|p=}}
 
1860-cı illərə qədər Fars əyalətindəki baharlılar tamamilə köçəri həyat tərzi sürmüşdürlər. Onların yaylaqları Şirazın şimalındakı Ramcerd, Marydəşt və Kamində, qışlaqları isə Farsın cənub-şərqində Darab və İzadkəstdə yerləşirdi.{{sfn|Oberling|1988|p=}} Sheil 1849-cu ildə onların sayını 1230 ailə, K.E, Abbott isə 2 min ailə olaraq təqdim edir.{{sfn|Sheil|1856|p=399}}{{sfn|Abbott|1857|p=310-311}} Onların son əhəmiyyətli liderləri 1851-1852 və 1858-1859-cu illərdə tayfa başçısı olmuş və Əhmədli tirəsindən gələn Molla Əhməd xan Bozorgi olmuşdur. Nəhayət 1863-cü ildə Baharlı tayfasının Təlkə (təklə) tirəsindən olan Çıraqəli bəy tayfanın rəhbəri oldu. O, müvəqqəti olsa da, sakitlik yaratdı, lakin 1892-ci ildə Çıraqəli bəy Əhmədli tirəsinə mənsub bəylər tərəfindən öldürüldü. Onun ölümündən sonra tayfa başçılığı uğrunda gərgin mübarizə başlamış, bu mübarizə tayfa daxilində kəskin qırğınlara yol açmış və sonda tayfa üzvlərinin sayı xeyli azalmış, gücləri zəifləmişdir. Sonda sağ qalmış tayfa üzvləri artıq onların köğçəri həyat tərzi yaşaya biləcək gücdə olmadıqları qənaətinə gəlmişdirlər. Beləliklə, onlar özlərinin qışlaqlarında daimi yaşamağa başlamış, əkinçilik və heyvandarlıqla yanaşı, quldurluqla məşğul olmuşdurlar. 1860-cı illərin əvvəllərində onlara baş çəkən L. Pelly yazırdı ki, onlar "çox nadinc və quldur dəstəsidirlər, onlar bir-birlərini öldürməklə özlərinin və kəndxudalarının həyatına son qoyurlar və [sonda] onlardan yalnız qarşısına çıxan hər kəsi talamaq üçün dolaşan bəzi atlılar [sağ] qalır."{{sfn|Oberling|1988|p=}}{{sfn|Pelly|1963|p=183}} Buna bənzər qeydlər H. B. Vaughan, A. T. Wilson, G. Demorgny, P. M. Sykes və digər müəlliflər tərəfindən də yazılmışdır.{{sfn|Demorgny|1913|p=103}}{{sfn|Wilson|1941|p=47}}{{sfn|Vaughan|1892|p=97}}{{sfn|Sykes|1951|p=479}}{{sfn|Oberling|1988|p=}}
 
1861-ci ildə tayfa Şiraz bölgəsindəki Xəmsə tayfa konfederasiyasına qatıldı. Bu tayfa ittifaqı Fars canişini Soltan Murad Mirzə tərəfindən yaradılmışdı və məqsədi bölgədə artan Qaşqay təsirini azaltmaq idi.{{sfn|Oberling|1974|p=65}}
Sətir 48:
Pierre Oberlinqlə 1957-ci ildəki müsahibəsində Əmirağa xan Baharlı Fars əyalətində yaşayan baharlıların sayı olaraq 4 min nəfər rəqəmini demişdir.{{sfn|Oberling|1988|p=}}
 
== OymağınMəşhur tarixişəxsləri ==
Orta çağda oğuzların tərkibində Orta Asiyadan Yaxın Şərqə və [[Azərbaycan]]a gəlmiş türk tayfasıdır. "Baharlı" etnik termininə ilk dəfə XV yüzilə aid qaynaqlara təsadüf edilir. [[Vladimir Minorski]] qeyd edir ki, [[Baranlı oymağı|Barani]] (və ya ''Baranlı'') digər bir adının Baharlı olduğu və [[Yıva boyu|İva boyu]]ndan ayrılmış, Qaraqoyunlu tayfa ittifaqına daxil olan oymaqdır. C. Malkolma görə, "''[[Əmir Teymur]] tərəfindən Suriyadan Fars əyalətinə gətirilmiş''" əslən [[Şamlı eli|Şamlılar]]ın bir qoludur<ref>''The History of Persia'', London, 1829, I, s. 237.</ref>.
 
Baharlılar Qaraqoyunlu tayfa ittifaqında hakim mövqe tutmuşdular. Qaraqoyunluların süqutundan sonra baharlılar [[Ağqoyunlular]]a (Ağqoyan - Ağ Börk) tabe olmaq istəməyərək Xorasana gedib, Teymurlulara sığınmışdırlar. [[Uzun Həsən]]in ölümündən sonra (1478) onların Qaraqoyunlu dövlətini bərpa etmək təşəbbüsü nəticə vermədi. Baharlıların bir hissəsi Babura qoşularaq [[Hindistan]]a getmiş, orada [[Qütbşahlılar]] dövlətini yaratmışdılar, digər qismi isə Xorasanda qalıb, [[Səfəvilər]] dövlətində [[İran]] və [[Azərbaycan]]ın siyası həyatında fəaliyyət gətirmişdilər. XVI yüzilin axırlarında baharlılar şahsevənlərə qoşulmuşdular.<ref>AS E, II cild, səh.</ref>
 
[[Qaraqoyunlular]] dövləti yıxıldıqdan sonra baharlıların bir hissəsi [[Ağqoyunlular]]a tabe olmadı. Onlar Əlişükür bəy Baharlıların oğulları [[Pirəli bəy Baharlı|Pirəli bəy]], Bayram bəy və Yarəli bəy ilə birlikdə Xorasana köcərək Sultan Hüseyn Bayqaranın xidmətinə daxil oldular. Ağqoyunlu [[Uzun Həsən]] onların təslim edilməsini Bayqaradan dəfələrlə tələb etsə də, müsbət cavab ala bilmədi. Uzun Həsənin ölümündən sonra [[Qaraqoyunlular]] dövlətini bərpa etmək istəyən baharlılar 1479-cu ildə Sistan Bəm yolu ilə [[Ağqoyunlular]]a tabe olan [[Kirman (ostan)|Kirman]] əyalətini tutdular. Sonra Fars əyalətini də, tutmaq istədilər, lakin Ağqoyunlu hökmdarı Sultan Yaqub bəy tərəfindən onların yürüşlərinin qarşısı alındı. Baharlılar Kirmana və oradan Gürgana qayıtmağa məcbur oldular. Pirəli bəy [[Sultan Hüseyn Bayqara]] tərəfindən öldürüldükdən sonra Baharlılardan bir qismi Hindistana getmiş və sonralar orda Qütbşahlılar dövlətini təşkil etdilər. İranda qalan Baharlılar Səfəvilər dövründə öz mövqelərini qoruyub saxlamış, onların başçıları mühüm vəzifələrə təyin edilmişlər".<ref>T. Ə. Ibrahimov (Şahin). Qaşqaylar. Bakı.1988. səh.33–34</ref>.
 
[[Əlişəkər bəy Baharlı]]nın oğlu [[Pirəli bəy Baharlı|Pirəli bəy]] və qardaşları Mirzə Məhəmmədinin (Sultan Cahanşah bəy Qaraqoyunlunun oğlu-Ə. Ç.) oğlu İbrahimi də götürərək Xorasanın və Mavərənnəhrin hakimləri ilə ittifaqa girib, onları Uzun Həsənə qarşı müharibəyə qızışdırdılar. Onlar Hisari Şadmanın hakimi olan Şah Mahmud İbrahimin anası ilə (Paşa bəyimlə-Ə. Ç.) evləndi. Pirəli və qardaşları Xorasana qaçdılar. Onların məqsədi Əbu Səidin oğlu Əbu Bəkr ilə birləşərək və onu qardaşına qarşı qiyama məcbur etmək idi. Lakin onların əli boşa çıxdı. Oradan Qəznəyə və Hindistana getdilər. 1478-ci ildə Uzun Həsənin ölüm xəbərini eşidib, sevincək geri qayıtdılar. Güman edirdilər ki, Azərbaycan, İraq və Fars onların dədə-baba torpaqlarıdır və bu torpaqlarda onlar ağalıq edəcəklər. 1479-cu ildə Sistan və Bəm yolu ilə Kirmana gəldilər. Əbu Bəkir yeni şahlığa, Cahanşahın nəvəsi Mirzə Məhəmmədinin oğlu İbrahimi təklif etdi. O, dünya hökmranlığına can atırdı. Onlar [[Kirman]]ı və Sircanı tutduqdan sonra əhalidən nalbaha adlı vergi yığdılar. Sultan Yaqub onlara qarşı Sufi Xəlil bəyi və başqa adlı-sanlı əmirlərini göndərdi. Pirəli və onun qardaşlarının ailələri əsir düşdü. Başlarını götürüb Gürgan və Təbəristana qaçdılar. Sultan Hüseyn Bayqara onları əsir alıb cəzalandırdı. Əbu Bəkir öldürüldü. Pirəlinin gözü çıxarıldı. Bayramın başını kəsdilər. İbrahim və başqa əsirləri Herata gətirdilər.<ref>[https://www.avetruthbooks.com/2022/04/fazlullakh-ibn-ruzbikhan-khunddzi-tarikh-i-alam-ara-ji-amini-1987.html Фазлуллах ибн Рузбихан Хунджи. Тарих-и алам-ара-йи Амини] {{Vebarxiv|url=https://web.archive.org/web/20220521060113/https://www.avetruthbooks.com/2022/04/fazlullakh-ibn-ruzbikhan-khunddzi-tarikh-i-alam-ara-ji-amini-1987.html |date=2022-05-21 }}. Перевод с персидского на английский, введение, приложение и комментарии В. Ф. Минорского; Перевод с английского на русский Т. А. Минорской; Редакторы: З. М. Буниятов, О. А. Эфендиев; Институт истории АН АзССР. Баку: Издательство "Элм", 1987, с. 59–60</ref>
 
Baharlı oymağının [[Qaraqoyunlular]] dövləti dönəmində ən adlı-sanlı əmiri Əlişükür bəy idi. Bəzi farsdilli qaynaqlarda bu əmirin adı Əlişəkər bəy kimi də yazılır. Sultan Cahanşah bəyin adından Borucerd və Nəhavəndi idarə edirdi. Sonralar bu əyalət Qolamrovi-Əlişəkkər (Əlişəkkər ölkəsi) adlandı.
 
Baharlı toponiminə [[Qarabağ]]da rast gəlinir. Bu adlar Baharlı oymağı ilə bağlıdır. Baharlı oymağı tarixi şəxsiyyətlər, elm və mədəniyyət xadimləri yetirmişdir.. Bu şəxsiyyətlərdən [[Məhəmməd bəy Baharlı]], [[Pirəli bəy Baharlı]], [[Canəli bəy Baharlı]], [[Seyfəli bəy Baharlı]], [[Sultanqulu bəy Baharlı]], [[Bayram xan Baharlı]], [[Əbdürrəhim xan Baharlı]], [[Həsən bəy Müqimi]], [[Bayramxan bəy Baharlı|Bayramxan bəy Abdulla xan oğlu Baharlı]], [[Mirzə Vəli bəy Baharlı]], [[Mirzə Haşım bəy Baharlı]], [[İbrahim bəy Baharlı]], [[Mirzə İsmayıl bəy Vəliyev|Mirzə İsmayıl bəy Vəliyev (Baharlı)]], [[Mirzə Məmmədhəsən bəy Vəliyev]], [[Məşədi Əsədulla bəy Vəliyev]], [[Məhəmmədəli bəy Məxfi|Məhəmmədəli bəy Vəlizadə (Məxfi)]], [[Abdulla bəy Vəlizadə]], [[Nəcəfqulu bəy Şeyda|Nəcəfqulu bəy Vəliyev (Şeyda)]], [[Əbülfət Vəli|Əbülfət bəy Vəli]], [[Məhəmmədhəsən bəy Vəlili-Baharlı]], [[Əliş bəy Vəliyev]], [[Cabbar bəy Vəlibəyov]], [[Sulduz Rüstəmov]], [[Vəli Vəlizadə]], [[Zakir Məmmədov (alim)|Zakir Cabbar bəy oğlu Məmmədov]], Səttar bəy Vəliyev, [[Xostan Vəliyev]], [[Zahid Məmmədov (coğrafiyaçı)|Zahid Məmmədov]], [[Məhəmməd Baharlı]], tədqiqatçı-jurnalist Orxan Zakiroğlu (Baharlı) və başqaları daha çox tanınırlar.
 
Mənbə — "https://az.wikipedia.org/wiki/Baharlı_oymağı"

Informasiya Melumat Axtar

Anarim.Az

Sayt Rehberliyi ile Elaqe

Saytdan Istifade Qaydalari

Anarim.Az 2004-2023