Babur: lər arasındakı fərq

|həyat yoldaşı = Aişə Sultan Bəyim <br> Zeynəb Sultan Bəyim <br> Məsimə Sultan Bəyim <br> Maham Bəyim<ref group=q>[[Sultan Hümayun]]un anası</ref> <br> Dildar Ağa Bəyim <br> Gülnar Ağa Bəyim <br> Gülrux Bəyim <br> Əfqani Ağa Bəyim <br> Nargül Ağa Bəyim <br> Salehə Sultan Bəyim

|uşağı = [[Sultan Hümayun]] <small>(oğlu)</small> <br> Kamran Mirzə <small>(oğlu)</small> <br> Əsgəri Mirzə <small>(oğlu)</small> <br> Hindal Mirzə <small>(oğlu)</small> <br> Fəxr ün-Nisə <small>(qızı)</small> <br> Gülrəng Bəyim <small>(qızı)</small> <br> Gülbədən Bəyim <small>(qızı)</small> <br> Gülçöhrə Bəyim <small>(qızı)</small> <br> Altun Bişik <small>(oğlu olduğu düşünülür)</small>

|anası = Qutluq Nigar xanım<ref>Lal, Ruby (2005). Domesticity and power in the early Mughal world. Cambridge: [[Cambridge University Press]]. p. 69. ISBN 9780521850223.</ref>

|titul_2 = Kabil əmiri

 

== Soyu və ailəsi ==

 

Baburun ata tərəfdən mənsub olduğu Teymurilər sülaləsinin əsasını qoyan [[Əmir Teymur]] əslən [[barlaslar|barlas]] boyundandı. Barlaslar [[Orta Asiya]]da yaşayan türkləşmiş<ref>Encyclopædia Britannica, [http://search.eb.com/eb/article-7271 "Timur"], Online Academic Edition, 2007. Quotation: "Timur was a member of the Turkicized Barlas tribe, a Mongol subgroup that had settled in Transoxania (now roughly corresponding to Uzbekistan) after taking part in Genghis Khan's son Chagatai's campaigns in that region. Timur thus grew up in what was known as the Chagatai khanate." …</ref><ref>G.R. Garthwaite, "The Persians", Malden, ISBN 978-1-55786-860-2, MA: Blackwell Pub., 2007. ([http://books.google.de/books?id=RpiywbMvG5gC&pg=RA1-PA148&dq=Timur+Turkic+speaking&hl=tr&sig=9tWp001dj7GoDBdAjveeJclsQD8 p.148])</ref> [[monqollar|monqol]]<ref name="B.F. Manz 1989, p. 28">B.F. Manz, The rise and rule of Tamerlan, Cambridge University Press, Cambridge 1989, p. 28: "… We know definitely that the leading clan of the Barlas tribe traced its origin to Qarchar Barlas, head of one of Chaghadai's regiments … These then were the most prominent members of the Ulus Chaghadai: the old Mongolian tribes — Barlas, Arlat, Soldus and Jalayir …"</ref><ref name="M.S. Asimov 1998, p. 320">M.S. Asimov & C. E. Bosworth, History of Civilizations of Central Asia, UNESCO Regional Office, 1998, ISBN 92-3-103467-7, p. 320: "… One of his followers was […] Timur of the Barlas tribe. This Mongol tribe had settled […] in the valley of Kashka Darya, intermingling with the Turkish population, adopting their religion (Islam) and gradually giving up its own nomadic ways, like a number of other Mongol tribes in Transoxania …"</ref> boyu idi. ''Monqolların gizli tarixi'' ({{Dil-ru|Монголын Нууц Товчоо}}) adlı əsərə görə [[barlaslar]] [[borucigin]]lərlə bir soydan gəlir. Karçar barlaslar barlas e3boyunun qurucu əcdadlarıdır.<ref name="B.F. Manz 1989, p. 28"/> ''Monqolların gizli tarixi'' [[XIII əsr]]də [[Ögedey xan]]a yazılmış epik əsərdir. Bu əsərdə göstərilir ki, Karçar barlaslar eyni zamanda [[Çingiz xan]]ın əcdadı olan əfsanəvi monqol lideri Bodonçirin nəslindən gəlir.<ref>The Secret History of the Mongols, transl. by I. De Rachewiltz, [http://www.mongolianculture.com/TheSecretHist.htm Chapter I] {{Vebarxiv|url=https://web.archive.org/web/20070223125400/http://www.mongolianculture.com/TheSecretHist.htm |date=2007-02-23 }}</ref>

 

== Həyatı ==

 

Babur 1497-ci ildə [[Səmərqənd]]i ələ keçirdi.<ref name="Ewans, Martin 2002">Ewans, Martin (September 2002). Afghanistan: A Short History of Its People and Politics. HarperCollins. ss. 26–7. ISBN 0-06-050508-7.</ref> Buna baxmayaraq [[Şeybani xan]]la mübarizədə uğur qazanmayaraq məğlub oldu.<ref>Ewans, Martin (September 2002). Afghanistan: A Short History of Its People and Politics. HarperCollins. pp. 26–7. ISBN 0-06-050508-7.</ref><ref>[http://depts.washington.edu/silkroad/texts/babur/babur1.html "The Memoirs of Babur"]. Silk Road Seattle. University of Washington. Retrieved 2006–11-08. "After being driven out of Samarkand in 1501 by the Uzbek Shaibanids…"</ref> 1501-ci ildə [[Səmərqənd]]i yenidən ələ keçirsə də, 1503-cü ildə [[özbəklər]] növbəti dəfə şəhəri tutdular. [[Şeybani xan]] [[Teymurilər]] soyundan gələn şəxslərin idarə etdiyi bölgələri bir-bir ələ keçirdi. Nəticədə [[Teymurilər]] önəmli şəhərləri olan [[Səmərqənd]], [[Buxara]] və [[Herat]]dakı hakimiyyətini itirdilər. Bölgədə [[Teymurilər]] sülaləsindən yalnız Babur hakimiyyətini qoruya bilmişdi. Buna baxmayaraq Babur da [[Şeybani xan]]la mübarizədə uğur qazanmayaraq [[Pamir dağları]] istiqamətində geri çəkilmişdi. Ətrafına 20000 əsgər topladıqdan sonra Hindiquş dağlarını keçərək [[Kabil]]ə daxil oldu və burada özünü şah elan etdi.<ref name="Ewans, Martin 2002"/> Babur ilk dəfə 1508-ci ilin sentyabr ayında Hindistana yürüş etdi. Üç ay davam edən bu yürüş nəticəsində Babur xeyli qənimət əldə etdi və Hindistanla yaxından tanış olmaq fürsətini qazandı.

 

=== Baburun Böyük Moğol İmperiyasının əsasını qoyması ===

[[Səmərqənd]]də möhkəmlənə bilməyən Babur cənuba irəliləyərək 1518-ci ildə Cənubi Əfqanıstana yürüş etdi. Bu yürüşdə Xeybər keçidini keçərək [[Sind əyaləti|Sind]] bölgəsini ələ keçirdi. 1519-cu ilin noyabr ayında 1500 nəfərlik birliklə Sind çayını keçdi və [[Pişəvər]] ətrafına yaxınlaşdı. Babur 5 dəfə [[Pəncab]] bölgəsinə yürüş edərək buranı özünə tabe etdi.<ref>Satish Chandra, Medieval India:From Sultanat to the Mughals, Vol. 2, 28.</ref><ref>Eraly 2007, p. 27–29.</ref> 1522-ci ildə [[Qəndəhar]] zəbt edildi. Babur 21 aprel 1526-cı ildə Panipat döyüşündə Dehli sultanı İbrahim Ludinin qüvvələri ilə qarşılaşdı. İbrahim Ludinin qüvvələri sayca üstün olsa da,<ref>(Davis 1999, pp. 181, 183, 184 183)</ref> Baburun ordusunda odlu silah vardı.<ref group=q>Baburun ordusunda Osmanlı zabiti olan Mustafa Ruminin rəhbərlik etdiyi bir artilleriya taboru mövcuddu.</ref><ref>Butalia, Romesh C. The Evolution of the Artillery in India: From the Battle of Plassey to the Revolt of 1857, (Allied Publishing Limited, 1998), p. 16.</ref> Bu döyüşdə İbrahim Ludi ağır məğlubiyyətə uğradı və öldürüldü.<ref name="Mahajan, V.D. 2007 pp. 428"/><ref>Chandra, Satish. Medieval India: From Sultanat to the Mughals, Vol. 2, (Har-Anand, 2009), pp. 27–31.</ref><ref>Szczepanski, Kallie. [http://asianhistory.about.com/od/warsinasia/a/FirstbattleofPanipat.htm "The First Battle of Panipat"]</ref> Babur bu qələbədən sonra [[Dehli]] və [[Aqra]]nı ələ keçirdi. [[Aqra]] şəhəri dövlətin mərkəzi oldu. Panipat döyüşündəki qələbə tarixçilər tərəfindən dövlətin əsasının qoyulması kimi qəbul olunur. Qələbədən sonra [[Aqra]]ya daxil olan Babur özünü Hindistanın hakimi elan etdi.<ref>{{Cite web |title=Arxivlənmiş surət |url=http://www.sizinti.com.tr/konular/ayrinti/hint-diyarindaki-turk-devleti-baburluler-aralik-2010.html |access-date=2014-10-10 |archive-date=2013-12-03 |archive-url=https://web.archive.org/web/20131203012014/http://www.sizinti.com.tr/konular/ayrinti/hint-diyarindaki-turk-devleti-baburluler-aralik-2010.html |url-status=dead }}</ref><ref>http://www.turkcebilgi.org/bilim/genel-tarih/baburluler-babur-imparatorlugu-gurganiyye-devleti-31601.html</ref>

 

 

== Ölümü və mirası ==

Babur 26 dekabr 1530-cu ildə [[Aqra]]da 47 yaşında olarkən öldü. Yerinə oğlu [[Sultan Hümayun]] keçdi. Babur əvvəlcə öldüyü [[Aqra]] şəhərində dəfn olunmuşdu. 1539-cu ildə Baburun vəsiyyəti yerinə yetirildi və məzarı [[Kabil]] şəhərində yerləşən Babur bağlarına köçürüldü. 1646-ci ildə [[Sultan Şahcahan|Sultan Cahan şah]] tərəfindən Baburun məzarı üzərində türbə tikildi. Türbəyə 1842-ci ildə baş verən zəlzələdə zərər dəysə də, müxtəlif bərpa işləri aparılmışdır.

 

 

{{ Sələf-xələf (Böyük Moğol İmperiyası)

| Zaman = [[Böyük Moğol İmperiyası hökmdarlarının siyahısı|Baburilər sülaləsi]]

}}