Babur: lər arasındakı fərq

| adın originalı = {{langDil-fa|ﻇﻬﻴﺮﺍﻟﺪﻳﻦ محمد}}

'''Qazi Zahirəddin Məhəmməd Babur''' ({{langDil-fa|ﻇﻬﻴﺮﺍﻟﺪﻳﻦ محمد}} ; ''al-ṣultānu 'l-ʿazam wa 'l-ḫāqān al-mukkarram bādshāh-e ġāzī'') ([[14 fevral]] [[1483]] - [[26 dekabr]] [[1530]]) — [[Böyük Moğol İmperiyası]]nın qurucusu və ilk hökmdarıdır. Baburun Çağatay türkcəsində yazdığı və həyatından xronoloji olaraq bəhs etdiyi [[Baburnamə]] əsəri Türk ədəbiyyatı tarixində önəmli yerə sahibdir. ''Xətti Babur'' deyilən yazı sistemini təkmilləşdirən Babur eyni zamanda Çağatay türkcəsində yazılmış ədəbiyyatın [[Əlişir Nəvai]]dən sonra ən böyük şairi hesab olunur.<ref>F. Lehmann: [http://www.iranicaonline.org/articles/babor-zahir-al-din Zahir-al-Din Mohammad Babor]. In Encyclopaedia Iranica. Online Ed. December 1988 (updated August 2011). "BABOR, ZAHIR-AL-DIN MOHAMMAD (6 Mo?arram 886-6 Jomada I 937/14 February 1483-26 December 1530), Timurid prince, military genius, and literary craftsman who escaped the bloody political arena of his Central Asian birthplace to found the Mughal Empire in India. His origin, milieu, training, and education were steeped in Persian culture and so Babor was largely responsible for the fostering of this culture by his descendants, the Mughals of India, and for the expansion of Persian cultural influence in the Indian subcontinent, with brilliant literary, artistic, and historiographical results."</ref>

Baburun ata tərəfdən mənsub olduğu Teymurilər sülaləsinin əsasını qoyan [[Əmir Teymur]] əslən [[barlaslar|barlas]] boyundandı. Barlaslar [[Orta Asiya]]da yaşayan türkləşmiş<ref>Encyclopædia Britannica, [http://search.eb.com/eb/article-7271 "Timur"], Online Academic Edition, 2007. Quotation: "Timur was a member of the Turkicized Barlas tribe, a Mongol subgroup that had settled in Transoxania (now roughly corresponding to Uzbekistan) after taking part in Genghis Khan's son Chagatai's campaigns in that region. Timur thus grew up in what was known as the Chagatai khanate." ...</ref><ref>G.R. Garthwaite, "The Persians", Malden, ISBN 978-1-55786-860-2, MA: Blackwell Pub., 2007. ([http://books.google.de/books?id=RpiywbMvG5gC&pg=RA1-PA148&dq=Timur+Turkic+speaking&hl=tr&sig=9tWp001dj7GoDBdAjveeJclsQD8 p.148])</ref> [[monqollar|monqol]]<ref name="B.F. Manz 1989, p. 28">B.F. Manz, The rise and rule of Tamerlan, Cambridge University Press, Cambridge 1989, p. 28: "... We know definitely that the leading clan of the Barlas tribe traced its origin to Qarchar Barlas, head of one of Chaghadai's regiments ... These then were the most prominent members of the Ulus Chaghadai: the old Mongolian tribes - Barlas, Arlat, Soldus and Jalayir ..."</ref><ref name="M.S. Asimov 1998, p. 320">M.S. Asimov & C. E. Bosworth, History of Civilizations of Central Asia, UNESCO Regional Office, 1998, ISBN 92-3-103467-7, p. 320: "… One of his followers was […] Timur of the Barlas tribe. This Mongol tribe had settled […] in the valley of Kashka Darya, intermingling with the Turkish population, adopting their religion (Islam) and gradually giving up its own nomadic ways, like a number of other Mongol tribes in Transoxania …"</ref> boyu idi. ''Monqolların gizli tarixi'' ({{langDil-ru|Монголын Нууц Товчоо}}) adlı əsərə görə [[barlaslar]] [[borucigin]]lərlə bir soydan gəlir. Karçar barlaslar barlas boyunun qurucu əcdadlarıdır.<ref name="B.F. Manz 1989, p. 28"/> ''Monqolların gizli tarixi'' [[XIII əsr]]də [[Ögedey xan]]a yazılmış epik əsərdir. Bu əsərdə göstərilir ki, Karçar barlaslar eyni zamanda [[Çingiz xan]]ın əcdadı olan əfsanəvi monqol lideri Bodonçirin nəslindən gəlir.<ref>The Secret History of the Mongols, transl. by I. De Rachewiltz, [http://www.mongolianculture.com/TheSecretHist.htm Chapter I]</ref>

Babur şah cavan yaşlarında mükəmməl təhsil görmüş, elm və sənət adamlarının əhatəsində olmuşdur. Babur hakimiyyəti illərində sənəti və sənətkarları dəstəkləməklə yanaşı özü də sənətkar və yazıçı idi. O, [[Əlişir Nəvai]]dən sonra çağatayca yazılmış ədəbiyyatın ən böyük şairi hesab olunur. Baburun divanında ''Risaləyi Validiyyə'' tərcüməsindən başqa 119 qəzəl, 18 məsnəvi, 210 rübai, 50 müəmma, 19 qitə, 15 tuyuq, 18 tamamlanmamış qəzəl, 3 nəzm, 16 müsərra beyt, 5 müfred və 4 mənsur əsər vardır. Bundan əlavə divanda [[farsca]] yazılmış 2 qəzəl, 12 rübai, 8 qitə, 17 mətlə və 1 mənsur əsər də mövcuddur. Divanda əsasən eşq, təbiət, gözəllik, sosial həyat, əxlaq və təsəvvüf kimi mövzulara toxunulub. Divanın beş nüsxəsi vardır. Nüsxələr [[İstanbul Universiteti]]nin kitabxanası, [[Fransa Milli Kitabxanası]] ({{langDil-fr|Bibliothèque nationale de France}}), [[Topqapı sarayı]]nın Rəvan kitabxanası, İstanbul 100-cü il Atatürk Kitabxanası Müəllim Cədvəl yazmaları və [[Hindistan]]ın Nəvvab kitabxanasında saxlanılır.

Baburun ''Əruz Risaləsi'' adlı başqa bir əsəri də vardır. Risalədə 500-dən çox vəznə yer verilmişdir. Əsərin [[Fransa Milli Kitabxanası]]ndakı ({{langDil-fr|Bibliothèque nationale de France}}) nüsxəsi [[Məhmət Fuad Köprülü]] tərəfindən tapılmışdır. Əsərin başqa bir nüsxəsinin [[Tehran]]da surəti çıxarılmışdır.