Silinən məzmun Əlavə edilmiş məzmun
k ANL-MF tərəfindən edilmiş lər geri qaytarılaraq 5.44.39.107 tərəfindən yaradılan sonuncu versiya bərpa olundu. Teq: Geri qaytarma |
k tənzimləmə using AWB |
||
Sətir 4:
Bəhai dini təlimlərinə görə insanın məqsədi Allahı, tək yaradanı, Həqiqi dostu tanımaq və Ona sevgi bəsləməkdir, hansı ki, bu özünü gündəlik fəaliyyətdə, insanlığa xidmətdə və fərdi ibadətdə göstərməlidir.
Bəhai dini 19-cu əsrdə İranda meydana gəlib, bu dinin peyğəmbəri [[Bəhaullah]]dır. Bəhaullah öz fikirlərinə və yaydığı təlimə görə İrandan Osmanlıya sürgün olunub və demək olar ki, həyatının sonunadək burada məhbus həyatı yaşayıb.<ref>[http://www.bahaullah.org/baghdad/ The Life of Bahá’u’lláh: Banishment from Iran]</ref> [[Bəhaullah]]ın vəfatından sonra onun böyük oğlu [[Əbdül-Bəha Abbas|Əbdül-Bəha]] bu təlimləri inkişaf etdirməkdə davam edir, onun dövründə Bəhai dini İran və Osmanlının sərhədlərini aşır, Avropa və Amerikaya yayılmağa başlayır <ref>[http://www.bahai.org/abdul-baha/life-abdul-baha ‘Abdu’l-Bahá's travel to west]</ref>, həmçinin İranda getdikcə daha da möhkəmlənir və eyni zamanda güclü təqiblərə məruz qalır.<ref>
Bəhai dininə görə, ruhani tarixi silsilə Allah Elçilərinin gəlişi ilə formalaşır, bu Peyğəmbərlərin dini təlimi zamanın tələbinə və insanlığın qabiliyyətinə uyğun vəhy olunur. Son dövrlərin bilinən Peyğəmbərləri 2 soydan gəlmişlər, [[İbrahim]] peyğəmbərin soyundan - [[Musa (peyğəmbər)]], [[İsa]], [[Məhəmməd]], Hind soyundan - Krişna, Budda, [[Zərdüşt]]. Bəhailərin fikrincə bizim dövrün son peyğəmbərləri [[Bab]] və [[Bəhaullah]]dır. Bəhai inancına görə, hər peyğəmbər mütləq özündən sonrakı peyğəmbər haqqında nəbilik etmiş (xəbər vermiş) və Ən Böyük Xəbər <ref>
== Etimologiyası ==
Sətir 15:
[[Şəkil:Haifa-Bahai world center front.jpg|thumb|300px|Hayfa şəhərində [[Bab]]ın məqbərəsi]]
XIX əsrin 40-50-ci illərində [[İran]]da yaranmış Bəhai dini dünya dinləri arasında ən son yaranandır. Tam müstəqil dini təlim olmasına baxmayaraq, onu bəzən yalnış olaraq "İslam təriqəti" və yaxud "İslam daxilində reformasiya hərəkatı" kimi təqdim edirlər.
XIX əsrin əvvəllərində İran ölkəsinin insanları min il əvvəl qeybə çəkilmiş on ikinci [[İmam Mehdi]]nin tezliklə zühur edəcəyini gözləyirdilər. İnanırdılar ki, O, əvvəlki görkəmində qayıdacaq, özünü Ali hökmdar elan edəcək, Yerdə zülmün kökünü kəsib, ədaləti bərpa edəcəkdir. Mehdinin yaxın günlərdə zühur etməsinə inam [[Şeyxiyyə təriqəti|Şeyxi]] təriqətində daha güclü idi. Təriqətin lideri [[Şeyx Əhməd Əhsai]]nin nəzərincə, Mehdinin hakimiyyəti mistik xarakterli olacaqdır. Onun şöhrəti dünyəvi deyil, ruhani səciyyə daşıyacaqdır. Onun qələbələri insan qəlblərinin qalalarını fəth etməkdən ibarət olacaqdır.<ref>[http://reference.bahai.org/en/t/nz/DB/db-20.html#fn25 The Dawn-Breakers: Nabíl’s Narrative of the Early Days of the Bahá’í Revelation, CHAPTER I: THE MISSION OF SHAYKH AHMAD-I-AHSÁ’Í]</ref><ref>[http://www.h-net.org/~bahai/bhpapers/ahsaind.htm Individualism and the Spiritual Path in Shaykh Ahmad al-Ahsa'i by Juan R. I. Cole]</ref><ref>[http://www-personal.umich.edu/~jrcole/ahsai2.htm The World as Text: Cosmologies of Shaykh Ahmad al-Ahsa'i by Juan R.I. Cole, Department of History, University of Michigan Studia Islamica 80 (1994):1-23.]</ref> Şeyx Əhməddən sonra onun varisi [[Seyid Kazım Rəşti]] müsəlmanlara İlahi Zühurun onun ölümündən dərhal sonra, hicri 1260-cı ildə (yəni [[1844]]-cü il) baş verəcəyini bildirir.<ref>[http://reference.bahai.org/en/t/nz/DB/db-21.html The Dawn-Breakers: Nabíl’s Narrative of the Early Days of the Bahá’í Revelation, CHAPTER II: THE MISSION OF SIYYID KÁZIM-I-RASHTÍ, page 45]</ref> Çünki [[Əli]]nin (ə.s.) dilindən nəql olunan hədisdə deyilirdi ki, "Ağac ilində (60) İlahinin doğru yol göstərən ağacı dünyaya gələcəkdir". [[Cəfər Sadiq]] (ə.s.) də [[Mehdi]] barədə demişdir: "60-cı illərdə Onun fəaliyyəti üzə çıxacaq və adı tez-tez xatırlanacaq".
Həmin illər Xristian dünyasında da insanlar həyacan içində idi: Asiyada Yozef Volf<ref>[https://en.wikipedia.org/wiki/Joseph_Wolff Wikipedia:Joseph Wolff]</ref>, İngiltərədə Edvard İrvinq<ref>[https://en.wikipedia.org/wiki/Edward_Irving Wikipedia: Edward Irving]</ref>, Pensilvaniyada Uilyam Miller<ref>[https://en.wikipedia.org/wiki/William_Miller_(preacher) Wikipedia: William Miller (preacher)]</ref>, Almaniyada Leonard Kolber bir-birilərindən xəbərsiz – [[Tövrat]] və [[İncil]] yazılarının tədqiqi əsasında 1844-cü ildə (hicri 1260) [[İsa]] Məsihin ikinci zühurunun baş verəcəyini söyləyirdilər.
U.A. Spayser "Müasirlik peyğəmbərliklər işığında" kitabında yazırdı: "Müqəddəs Yazıların tədqiqatçıları ümumi bir rəyə gəliblər ki, Daniyel Peyğəmbərin bəşəriyyət üçün təyin etdiyi 2300 il sona çatır və orada 1844-cü il Qiyamət Günü kimi göstərilmişdir".
Sətir 26:
[[Şeyxiyyə təriqəti|Şeyxi]] təriqətinin 18 nəfər üzvü Baba iman gətirərək, yeni dinin müjdəsini insanlara çatdırmaq üçün İranın şəhər və kəndlərinə səpələnirlər.<ref>[http://reference.bahai.org/en/t/nz/DB/db-22.html The Dawn-Breakers: Nabíl’s Narrative of the Early Days of the Bahá’í Revelation, CHAPTER III: THE DECLARATION OF THE BÁB’S MISSION]</ref> Babın, öz görüşünə görə, mənəvi dirçəlişə, xurafatdan, mövhumatdan uzaqlaşmağa, ədalətə və qardaşlığa, qadınların əsarətdən azad edilməsinə dair alovlu çağırışları İranda Yaxın və Orta Şərqi lərzəyə gətirən babilər hərəkatına səbəb olur. Bir sıra Qərb tədqiqatçılarının fikrinə görə Babın sosial ideyaları öz qabaqçıllığına görə XIX əsr Avropa ictimai fikrini dəfələrlə arxada qoyurdu (bax: Fransa səfirliyinin məmuru L. M. Nikola və Avstriyanın hərbi atteşesi Alfred fon Qumensin əsərləri).<ref>[http://bahai-library.com/velasco_abdul-baha_ghaffar_zanuzi 'Abdu'l-Bahá and Mírzá Ghaffár Zanúzí: ALM Nicolas's ‘Abdoul-Béha et la situation', 1912]</ref> Babilər hərəkatının geniş vüsət almasından qorxuya düşmüş şah hökuməti və ruhanilər Babı məhv etmək qərarını verirlər. Bab Təbrizə gətirilir və [[1850]]-ci il [[9 iyul]]da camaat qarşısında edam edilir.
- əlavə -
Bəhailərin Beynəlxalq Birliyi – planetdə sülhü, qlobal ekologiyanı və insan haqlarını qorumaq, xalqların iqtisadi, sosial və mədəni inkişafına nail olmaq yollarında [[Birləşmiş Millətlər Təşkilatı|BMT]]-nin bir sıra orqanları – [[EKOSOS]], [[YUNİSEF]], [[BMT-in Ətraf Mühit Proqramı]], [[Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatı]], [[YUNİFEM]] ilə əməkdaşlıq edir. Birlik hər il dünyanın müxtəlif yerlərində təhsil, səhiyyə, ekologiya, insan hüquqları sahəsində minlərlə layihə həyata keçirir. ABŞ, [[Kanada]], Avstraliya və bəzi Avropa, Asiya və Afrika ölkələrində Bəhai İcmaları nüfuzlu dini azlıq sayılırlar.
== Əsas prinsipləri ==
[[Şəkil:051907 Wilmette IMG 1404 The Greatest Name.jpg|thumb|upright=1.25
'''[[Allah (Bəhailikdə)|Allahın birliyi]]''' – Allah – mütləq başlanğıc və mütləq ilkin səbəbdir, əzəli varlıq, insan şüuruna sığmayan, Kainatın Öz-özünə var olan və Özü özünə kifayət olan Yaradanı, bu dünyanın məkan və zaman çərçivələrindən azad olan bir Varlıqdır.<ref>[https://books.google.az/books?id=IZmkG1ASirgC&redir_esc=y Hatcher, William; Martin, Douglas (1985). The Bahá'í Faith]</ref>
Sətir 37:
'''[[Dinlərin birliyi (Bəhailikdə)|Dinlərin birliyi]]''' – Bu dünyanı yaradarkən, Allah insan nəzərinə tam açıqlana bilməyən bir məqsəd qoymuşdur. Lakin, Öz məqsədlərini həyata keçirmək üçün Allah vaxtaşırı Elçiləri vasitəsi ilə bəşəriyyətə Öz idarə edici prinsiplərini – Vəhyini çatdırır ki, mədəni-tarixi xüsusiyyətlərlə məhdudlaşan insan qavrama qabiliyyəti dairəsində Allahın məqsədinin pərdələrini açsın. Əslində bütün İlahi dinlər eyni İlahi Həqiqəti gətirmişlər, onlar arasında olan fərq isə bəşəriyyətin müxtəlif səviyyə hazırlığında və mədəniyyət ənənələrinin müxtəlifliyindən irəli gəlmişdir.<ref>[https://books.google.az/books?id=z7zdDFTzNr0C&redir_esc=y Smith, Peter (2008). An Introduction to the Baha'i Faith. Cambridge: Cambridge University Press.]</ref> Bəhailər bütün əvvəlki İlahi Zühurları – [[Musa (peyğəmbər)]]i, Krişnanı, Buddanı, [[Zərdüşt]]ü, [[İsa]]nı, [[Məhəmməd]]i – və eləcə də onların gətirdiyi Müqəddəs Yazıları qəbul edir və onların hər birinə ehtiramla yanaşırlar. Lakin bəhailər müxtəlif dinləri eklektik birləşdirmək fikrindən uzaqdırlar. Bəhailər müxtəlif dinlərə eyni İlahi həqiqətin tədrici açılışı kimi baxırlar. Bəhailər eləcə də hesab edir ki, [[Bab]]ın gəlişilə Adəm dövrü və ya Peyğəmbərlik dövrü sona yetmişdir və bu müddət ərzində bəşəriyyət öz inkişafının müəyyən mərhələsinin sonuna çatmışdır, və həmin dövrün sonuncu Peyğəmbəri [[Məhəmməd]]dir. [[Bəhaullah]]ın isə gəlişi ilə əvvəlki Yazılarda "Qiyamət Günü", "Gecəsiz Gündüz" kimi qeyd edilən yeni dövr başlanmışdır. Bu dövrdə bəşəriyyət üçün topladığı imkanlarını reallaşdırmaq və bundan sonra müharibə və münaqişələri uşaq xəstəlikləri kimi unudaraq daha da inkişaf etmək və təkmilləşmək təyin olunmuşdur.
'''[[Bəşəriyyətin birliyi (Bəhailikdə)|Bəşəriyyətin birliyi]]''' – Öncə göstərilən imkanları əldə etmək üçün bəşəriyyətin indiki inkişaf mərhələsində onu vahid, harmonik fəaliyyət göstərən organizm kimi birləşdirmək vaxtıdır. Bu məqsədin həyata keçirilmə proqramı, bəhailərin fikrincə, bəşəriyyətə Bəhaullahın Vəhyi vasitəsilə gətirilmişdir. Bəhaullahın əli ilə yazılmış, sonralar Yazıların yeganə səlahiyyətli şərhçisi olan<ref>[http://www.bahai.org/library/authoritative-texts/bahaullah/tablets-bahaullah/#r=tb_en-15 Tablets of Bahá’u’lláh: Kitáb-i-‘Ahd (Book of the Covenant)]</ref> [[Əbdül-Bəha Abbas|Əbdül-Bəha]]nın şərh etdiyi Bəhai Dininin Müqəddəs Yazılarında bu İlahi Planın bir çox təfsilatları və idarəedici prinsipləri göstərilmişdir.
'''[[Bəşəriyyətin birliyi (Bəhailikdə)|Müxtəliflikdə birlik]]''' – Bütün insanların anadangəlmə bərabər olmasını qəbul etmək və bütün irqi, milli, sinfi, siyasi, dini, cinsi və s. mövhumatlardan qəti imtina etmək və bununla insanları qarşı-qarşıya duran qruplara ayıran səbəbləri aradan götürmək.<ref>[http://bahai-library.com/lalonde_unity_diversity Roxanne Lalonde, Unity in Diversity: Acceptance and Integration in an Era of Intolerance and Fragmentation, 2004]</ref>
'''[[Gender bərabərliyi (Bəhailikdə)|Hüquq və imkan baxımından kişi və qadınların bərabərliyi]]''' – Allahın gözündə qadın və kişi bərabər olduğu kimi, dünya həyatında yaradılan şərait də funksional fərqləri nəzərə almaq kişi və qadın arasında eyni olmalıdır.
'''[[Bəşəriyyətin birliyi (Bəhailikdə)|Mövhumatın, xurafatın, təəssübün bütün formalarından imtina]]'''<ref>[https://books.google.az/books?id=dbSPOoQfu0IC&redir_esc=y Stockman, Robert (2000). "The Baha'i Faith". In Beversluis, Joel. Sourcebook of the World's Religions]</ref>
'''[[Ümumdünya sülhü (Bəhailik)|Dünya sülhü]] və dünyanın yeni nizama ehtiyacı''' – Bununla dünyada ümumbəşəri sülh və razılığa nail olmaq və onu qorumaq olar.<ref>[Smith, P. (1999). A Concise Encyclopedia of the Bahá'í Faith. Oxford, UK: Oneworld Publications. pp. 363–364.]</ref>
'''Din və elmin ziddiyətdə yox, harmoniyada olması''' – Bəhai Yazılarına görə elm və din təməldə ziddiyət təşkil etmir.<ref>[http://reference.bahai.org/en/t/c/SCH/sch-49.html#gr1 Letter written on behalf of the Universal House of Justice. Research Department of the Universal House of Justice, Bahá’í World Centre (published December 1995). Retrieved 2007-12-01.]</ref> Elmsiz din – mövhumatdan başqa heç bir şey deyildir. Dinsiz elm – bir korluqdur ki, bəşəriyyətin imkanlarını boşa xərcləməklə onu birlik əvəzinə çarpışma vasitələrinin istehsalına və qarşılıqlı tələfat uçurumuna aparır. Din bir yerdə qalmamalıdır, əksinə, elmlə birlikdə və onun qabaqcıl nailiyyətləri ilə harmoniyada inkişaf etməlidir.
Sətir 56 ⟶ 55:
'''[[Bəhai dini və təhsil|Ümumi icbari təhsil]]''' – Ümumi təhsilin vacibliyi və zəruriliyi hər bir insana ayrıca olaraq və ümumilikdə bütün bəşəriyyətə verilən qiymətsiz istedadların və imkanların təzahürünün əsas vasitəsidir. Bəşəriyyəti birləşdirmək məsələsi hər bir insan tərəfindən bəşəri biliklərin toplusuna qovuşmağı və öz imkanlarını və insan hüquqlarını dərk etməyi nəzərdə tutur.
'''[[Bəhai dini və köməkçi dil|Vahid beynəlxalq köməkçi dilin labüdlüyü]]''' – Dünyanın bütün məktəblərində şagirdlərə öz ana dilindən əlavə beynəlxalq səviyyədə qəbul olunmuş köməkçi dilin öyrədilməsi. Beləliklə hər bir insan özünü hara getsə öz vətənində kimi hiss edə bilər.<ref>[For an annotated compilation of excerpts from the Bahá'í writings regarding the principle of International or Universal Auxiliary Language, see "The Greatest Instrument for Promoting Harmony and Civilization: Excerpts from the Bahá'í Writings and Related Sources on the Question of an International Auxiliary Language." Oxford: George Ronald Publisher. 2015. ]</ref>
'''Siyasətə qarışmamaq prinsipi''' – Siyasi fəaliyyət hər zaman bir qrupun digər qrupa qarşı mübarizəsini nəzərdə tutur. Ona görə də siyasətə qarışmaq istər-istəməz qarşıdurmaya gətirib çıxarır və birlik işinə mane olur.<ref>[http://www.bahaistudies.net/nonpolitical.html See for example: Political Non-involvement and Obedience to Government – A compilation of some of the Messages of the Guardian and the Universal House of Justice (compiled by Dr. Peter J. Khan)]</ref>
'''İqtisadi problemlərin ruhani həlli''' – Bütün insanların müəyyən minimum xoş güzarana malik olmağa haqqları var. Əlbəttə, söhbət bərabərləşdirmədən yox, ifrat fərqlərin məhdudlaşdırılmasından gedir.<ref>[http://bahai-library.com/graham_bahai_economics Bryan Graham, Baha'i Faith and economics: a review and synthesis]</ref>
== Azərbaycanda Bəhai dininin tarixi ==
Azərbaycanda bu hərəkata Babın ən yaxın ardıcılı, azərbaycanlı şairə-qadın [[Tahirə Qürrətüleyn]] başçılıq edirdi. Tahirə Babın gətirdiyi yeni qanunlara uyğun olaraq İslam şərqində çadrasını atmış ilk müsəlman qadını idi.<ref>
[[Zəncan]]da [[1850]]-ci il babi üsyanı zamanı üsyançılar arasında Zeynəb adlı gənc azərbaycanlı qız da olmuşdur. Tarix elmləri doktoru, professor [[Zülfəli İbrahimov]] bu qız haqqında yazmışdır: "Son dərəcə şücaətli olduğuna görə zəncanlılar bu qıza "Şahnamə"nin qəhrəmanı Rüstəmin adını vermişdi. Xalq ona Rüstəmə deyirdi". Başqa tədqiqatçı, tarix elmləri doktoru, professor Sabir Gəncəli yazır: "Şah qoşunları dəfələrlə hücum edib, Rüstəmənin müdafiə etdiyi istehkamı tutmağa cəhd göstərmişdilərsə də buna müvəffəq ola bilməmişdilər. Rüstəmə döyüşdə deyil, yatdığı yerdə cəsus əliylə öldürülmüşdür".
Sətir 73 ⟶ 71:
XIX əsrin ikinci yarısında Bəhai İcmaları Şimali Azərbaycanın [[Bakı]], [[Balaxanı]], [[Gəncə]], [[Bərdə]], [[Şəki]] və digər yerlərində fəaliyyət göstərirdi. Qeyd edək Bakı və Balaxanı İcmaları, ümumiyyətlə, dünyanın ən qədim Bəhai İcmalarından hesab olunurlar.<ref>[http://web.archive.org/web/20110524000119/http://www.caucaz.com/home_eng/breve_contenu.php?id=300 The Baha’is of the Caucasus: From Russian Tolerance to Soviet Repression {2/3}]</ref> 1860-70-ci illərdə Bakı İcmasının yaradılmasında Azərbaycanın xalq şairi Mikayıl Müşfiqin babası Xızılı Mirzə Əbdülqədir İsmayılzadə böyük rol oynamışdır. Artıq 80-cı illərin əvvəllərində bu icmalarda yüzlərlə insan var idi. Bakı İcmasının arxivində həmin İcmanın adına [[1887]]-ci ildə alınmış Çadrovu küçəsi (indiki Mirzağa Əliyev) 216 nömrəli evin mülkiyyət hüququna dair sənəd vardır.<ref>[http://www.anl.az/el/Kitab/2015/Azf-277986.pdf Səlahəddin Əyyubov, Bəhai Dini Azərbaycanda və ya bütün dinlərdə Vəd Olunmuş Kəsin zühuru. Bakı, “Elm və təhsil”, 2013]</ref>
Bəhai İcmaları Azərbaycanda dini fanatizmi, mövhumat və cəhaləti pisləmiş, maarifçiliyi, uşaqlara, xüsusən də qızlara dünyəvi təhsilin verilməsini, qadınların cəmiyyətdə və ailədə hüquqlarının qorunmasını təbliğ etmiş, dinlər və xalqlar arası dialoq və əməkdaşlığa can atmışlar. İlk dəfə azərbaycanlı qızlara təhsil verilməsində bəhailərin rolu böyük olmuşdur. Bu cür fəaliyyətlər ruhanilərin xoşuna gəlməmiş, nəticədə Bakı, [[Mərdəkan]], [[Balaxanı]], [[Bərdə]] və [[Şamaxı
== İstinadlar ==
{{İstinad stili}}
{{
== Həmçinin bax ==
| |||