Bəhailik: lər arasındakı fərq

Bəhai dini 19-cu əsrdə İranda meydana gəlib, bu dinin peyğəmbəri [[Bəhaullah]]dır. [[Bəhaullah]] öz fikirlərinə və yaydığı təlimə görə İrandan Osmanlıya sürgün olunub və demək olar ki, həyatının sonunadək burada məhbus həyatı yaşayıb.<ref>[http://www.bahaullah.org/baghdad/ The Life of Bahá’u’lláh: Banishment from Iran]</ref> [[Bəhaullah]]ın vəfatından sonra onun böyük oğlu [[Əbdül-Bəha Abbas|Əbdül-Bəha]] bu təlimləri inkişaf etdirməkdə davam edir, onun dövründə Bəhai dini İran və Osmanlının sərhədlərini aşır, Avropa və Amerikaya yayılmağa başlayır <ref>[http://www.bahai.org/abdul-baha/life-abdul-baha ‘Abdu’l-Bahá's travel to west]</ref>, həmçinin İranda getdikcə daha da möhkəmlənir və eyni zamanda güclü təqiblərə məruz qalır.<ref> [http://www.altoona.psu.edu/journals/war-crimes/articles/V1/v1n1a3.pdf Affolter, Friedrich W. (January 2005). The Specter of Ideological Genocide: The Bahá'ís of Iran]</ref> [[Əbdül-Bəha Abbas|Əbdül-Bəha]]nın vəfatından sonra Bəhai dininin inkişafı yeni mərhələyə qədəm qoyur, Bəhai dini tarixində Şəhadət dövrü başa çatır və Quruculuq əsri (1921-2021) başlayır, hansı ki son nəticədə [[Bəhaullah]]ın öngördüyü [[Ümumdünya Ədalət Evi]]nin yaranması və Dinin dünyanın bütün məntəqələrinə yayılması ilə nəticələnməli idi. Hal-hazırda dünyanın 200 ölkə və vilayətində təqribən 5 milyonadək bəhai var. Bu dini qəbul etmiş şəxslərin nüməyəndəsi olduğu millətlərin, xalqların və etnik qrupların sayı 2100-ü keçmiş, Bəhai dini ədəbiyyatı 800-dən çox dilə tərcümə edilmişdir.<ref> [https://en.wikipedia.org/wiki/Bah%C3%A1%27%C3%AD_statistics#Worldwide_figures Bahá'í statistics]</ref>

'''Allahın birliyi''' – Allah – mütləq başlanğıc və mütləq ilkin səbəbdir, əzəli varlıq, insan şüuruna sığmayan, Kainatın Öz-özünə var olan və Özü özünə kifayət olan Yaradanı, bu dünyanın məkan və zaman çərçivələrindən azad olan bir Varlıqdır.<ref>[https://books.google.az/books?id=IZmkG1ASirgC&redir_esc=y Hatcher, William; Martin, Douglas (1985). The Bahá'í Faith]</ref>

'''Dinlərin birliyi''' – Bu dünyanı yaradarkən, Allah insan nəzərinə tam açıqlana bilməyən bir məqsəd qoymuşdur. Lakin, Öz məqsədlərini həyata keçirmək üçün Allah vaxtaşırı Elçiləri – Peyğəmbərləri – Zühurları vasitəsi ilə bəşəriyyətə Öz idarə edici prinsiplərini – Vəhyini çatdırır ki, mədəni-tarixi xüsusiyyətlərlə məhdudlaşan insan qavrama qabiliyyəti dairəsində Allahın məqsədinin pərdələrini açsın. Əslində bütün İlahi dinlər eyni İlahi Həqiqəti gətirmişlər, onlar arasında olan fərq isə bəşəriyyətin müxtəlif səviyyə hazırlığında və mədəniyyət ənənələrinin müxtəlifliyindən irəli gəlmişdir.<ref>[https://books.google.az/books?id=z7zdDFTzNr0C&redir_esc=y Smith, Peter (2008). An Introduction to the Baha'i Faith. Cambridge: Cambridge University Press.]</ref> Bəhailər bütün əvvəlki İlahi Zühurları – [[Musa (peyğəmbər)]]i, Krişnanı, Buddanı, [[Zərdüşt]]ü, [[İsa]]nı, [[Məhəmməd]]i – və eləcə də onların gətirdiyi Müqəddəs Yazıları qəbul edir və onların hər birinə dərin ehtiramla yanaşırlar. Lakin bəhailər bəzi kifayət dərəcədə məlumatı olmayanların düşündüyündən fərqli olaraq müxtəlif dinləri eklektik birləşdirmək fikrindən uzaqdırlar. Bəhailər müxtəlif dinlərə eyni İlahi həqiqətin tədrici açılışı kimi baxırlar. Bəhailər eləcə də hesab edir ki, [[Bab]]ın gəlişilə Adəm dövrü və ya Peyğəmbərlik dövrü sona yetmişdir və bu müddət ərzində bəşəriyyət öz inkişafının müəyyən mərhələsinin sonuna çatmışdır, və həmin dövrün sonuncu Peyğəmbəri [[Məhəmməd]]dir. [[Bəhaullah]]ın isə gəlişi ilə əvvəlki Yazılarda "Qiyamət Günü", "Gecəsiz Gündüz" kimi qeyd edilən yeni dövr başlanmışdır. Bu dövrdə bəşəriyyət üçün topladığı imkanlarını reallaşdırmaq və bundan sonra müharibə və münaqişələri uşaq xəstəlikləri kimi unudaraq daha da inkişaf etmək və təkmilləşmək təyin olunmuşdur.

'''Bəşəriyyətin birliyi''' – Öncə göstərilən imkanları əldə etmək üçün bəşəriyyətin indiki inkişaf mərhələsində onu vahid, harmonik fəaliyyət göstərən organizm kimi birləşdirmək vaxtıdır. Bu məqsədin həyata keçirilmə proqramı, bəhailərin fikrincə, bəşəriyyətə Bəhaullahın Vəhyi vasitəsilə gətirilmişdir. Bəhaullahın əli ilə yazılmış, sonralar Yazıların yeganə səlahiyyətli şərhçisi olan<ref>[http://www.bahai.org/library/authoritative-texts/bahaullah/tablets-bahaullah/#r=tb_en-15 Tablets of Bahá’u’lláh: Kitáb-i-‘Ahd (Book of the Covenant)]</ref> [[Əbdül-Bəha Abbas|Əbdül-Bəha]]nın şərh etdiyi Bəhai Dininin Müqəddəs Yazılarında bu İlahi Planın bir çox təfsilatları və idarəedici prinsipləri göstərilmişdir.

'''Müxtəliflikdə birlik''' – Bütün insanların anadangəlmə bərabər olmasını qəbul etmək və bütün irqi, milli, sinfi, siyasi, dini, cinsi və s. mövhumatlardan qəti imtina etmək və bununla insanları qarşı-qarşıya duran qruplara ayıran səbəbləri aradan götürmək.<ref>[http://bahai-library.com/lalonde_unity_diversity Roxanne Lalonde, Unity in Diversity:

'''Hüquq və imkan baxımından kişi və qadınların bərabərliyi''' – Allahın gözündə qadın və kişi bərabər olduğu kimi, dünya həyatında yaradılan şərait də funksional fərqləri nəzərə almaq kişi və qadın arasında eyni olmalıdır. <ref>[https://books.google.az/books?id=whfW9rEG2h4C&printsec=frontcover&q=&hl=ru#v=onepage&q&f=false Buck, Christopher (1999). Paradise and Paradigm: Key Symbols in Persian Christianity and the Baha'i Faith]</ref> <ref>[Hatcher, W.S.; Martin, J.D. (1998). The Bahá'í Faith: The Emerging Global Religion. San Francisco: Harper & Row.]</ref>

'''Mövhumatın, xurafatın, təəssübün bütün formalarından imtina'''<ref>[https://books.google.az/books?id=dbSPOoQfu0IC&redir_esc=y Stockman, Robert (2000). "The Baha'i Faith". In Beversluis, Joel. Sourcebook of the World's Religions]</ref>

'''Dünya sülhü və dünyanın yeni nizama ehtiyacı''' – Bununla dünyada ümumbəşəri sülh və razılığa nail olmaq və onu qorumaq olar.<ref>[Smith, P. (1999). A Concise Encyclopedia of the Bahá'í Faith. Oxford, UK: Oneworld Publications. pp. 363–364.]</ref>

'''Din və elmin ziddiyətdə yox, harmoniyada olması''' – Bəhai Yazılarına görə elm və din təməldə ziddiyət təşkil etmir.<ref>[http://reference.bahai.org/en/t/c/SCH/sch-49.html#gr1 Letter written on behalf of the Universal House of Justice. Research Department of the Universal House of Justice, Bahá’í World Centre (published December 1995). Retrieved 2007-12-01.]</ref> Elmsiz din – mövhumatdan başqa heç bir şey deyildir. Dinsiz elm – bir korluqdur ki, bəşəriyyətin imkanlarını boşa xərcləməklə onu birlik əvəzinə çarpışma vasitələrinin istehsalına və qarşılıqlı tələfat uçurumuna aparır. Din bir yerdə qalmamalıdır, əksinə, elmlə birlikdə və onun qabaqcıl nailiyyətləri ilə harmoniyada inkişaf etməlidir.

'''Vahid beynəlxalq köməkçi dilin labüdlüyü''' – Dünyanın bütün məktəblərində şagirdlərə öz ana dilindən əlavə beynəlxalq səviyyədə qəbul olunmuş köməkçi dilin öyrədilməsi. Beləliklə hər bir insan özünü hara getsə öz vətənində kimi hiss edə bilər.<ref>[For an annotated compilation of excerpts from the Bahá'í writings regarding the principle of International or Universal Auxiliary Language, see "The Greatest Instrument for Promoting Harmony and Civilization: Excerpts from the Bahá'í Writings and Related Sources on the Question of an International Auxiliary Language." Oxford: George Ronald Publisher. 2015. ]</ref>

'''Siyasətə qarışmamaq prinsipi''' – Siyasi fəaliyyət hər zaman bir qrupun digər qrupa qarşı mübarizəsini nəzərdə tutur. Ona görə də siyasətə qarışmaq istər-istəməz qarşıdurmaya gətirib çıxarır və birlik işinə mane olur.<ref>[http://www.bahaistudies.net/nonpolitical.html See for example: Political Non-involvement and Obedience to Government – A compilation of some of the Messages of the Guardian and the Universal House of Justice (compiled by Dr. Peter J. Khan)]</ref>

'''İqtisadi problemlərin ruhani həlli''' – Bütün insanların müəyyən minimum xoş güzarana malik olmağa haqqları var. Əlbəttə, söhbət bərabərləşdirmədən yox, ifrat fərqlərin məhdudlaşdırılmasından gedir.<ref>[http://bahai-library.com/graham_bahai_economics Bryan Graham, Baha'i Faith and economics:

Azərbaycanda bu hərəkata Babın ən yaxın ardıcılı, azərbaycanlı şairə-qadın [[Tahirə Qürrətüleyn]] başçılıq edirdi. [[Tahirə]] xanım Babın gətirdiyi "Yeniyeni İlahi" qaydalaraqanunlara uyğun olaraq İslam şərqində çadrasını atmış ilk müsəlman qadını idi. (bax:<ref> Ə. Cəfərzadə "Azərbaycanın aşıq və şair qadınları", Bakı, "Gənclik" nəşriyyatı, 1991; Ə. Cəfərzadə "Zərintac Tahirə", Bakı, Göytürk, 1996). </ref> Hərəkat yatırılarkən Tahirə Qürrətüleyn öldürülmüşdür.<ref>[http://bahai-library.com/martharoot_tahirih_pure_1938 Martha L. Root "Tahirih, The Pure, Iran's Greatest Woman" Copyright, 1938]</ref>

Həmin vaxtlarda babilik hərəkatı Şimali Azərbaycanda da öz ardıcıllarını tapırdı. Bab öz missiyasını e’lanelan etdiyi vaxt onun şagirdlərindən biri [[Molla Sadıq Vənəndli]] [[Ordubad]]ın [[Vənənd]] kəndinin və ətraf kəndlərin adamlarını öz ətrafına toplayaraq bu təlimi onlara çatdırır. Qısa vaxt ərzində bütün [[Naxçıvan]] və [[Zəngəzur]] mahalında on min nəfərə qədər onun tərəfdarı yaranır.<ref>[http://www.bahai.az/index.php/ru/ana-s-hif-2/15-articles/88-icmanin-tarixi bahai.az - İcmanın tarixi]</ref> Rus hökuməti general [[Behbudov]]u beş min nəfərlik ordu ilə Molla Sadiq Vənəndliyə qarşı göndərir. O zaman artıq həkimiyyətdən salınmış Naxçıvan xanı və onun naibi Şeyxəli bəy də bu təlimin tərəfdarlarından idilər (bax.<ref>[http://e-kitab.nakhchivan.az/Az/PDF.aspx?id=342 M. S. Ordubadi "Həyatım və mühitim", AzərnəşrƏcəmi nəşriyyat-poliqrafiya birliyi, BakıNaxçıvan, 1996).2012]</ref>