|
== Azərbaycanda Bəhai dininin tarixi ==
Azərbaycanda bu hərəkata Babın ən yaxın ardıcılı, azərbaycanlı şairə-qadın [[Tahirə Qürrətüleyn]] başçılıq edirdi. [[Tahirə]] xanım Babın gətirdiyi "Yeniyeni İlahi" qaydalaraqanunlara uyğun olaraq İslam şərqində çadrasını atmış ilk müsəlman qadını idi. (bax:<ref> Ə. Cəfərzadə "Azərbaycanın aşıq və şair qadınları", Bakı, "Gənclik" nəşriyyatı, 1991; Ə. Cəfərzadə "Zərintac Tahirə", Bakı, Göytürk, 1996). </ref> Hərəkat yatırılarkən Tahirə Qürrətüleyn öldürülmüşdür.<ref>[http://bahai-library.com/martharoot_tahirih_pure_1938 Martha L. Root "Tahirih, The Pure, Iran's Greatest Woman" Copyright, 1938]</ref>
[[Zəncan]]da [[1850]]-ci il babi üsyanı zamanı üsyançılar arasında Zeynəb adlı gənc azərbaycanlı qız da olmuşdur. Tarix elmləri doktoru, professor [[Zülfəli İbrahimov]] bu qız haqqında yazmışdır: "Son dərəcə şücaətli olduğuna görə zəncanlılar bu qıza "Şahnamə"nin qəhrəmanı Rüstəmin adını vermişdi. Xalq ona Rüstəmə deyirdi". Başqa tədqiqatçı, tarix elmləri doktoru, professor Sabir Gəncəli yazır: "Şah qoşunları dəfələrlə hücum edib, Rüstəmənin müdafiə etdiyi istehkamı tutmağa cəhd göstərmişdilərsə də buna müvəffəq ola bilməmişdilər. Rüstəmə döyüşdə deyil, yatdığı yerdə cəsus əliylə öldürülmüşdür".
Həmin vaxtlarda babilik hərəkatı Şimali Azərbaycanda da öz ardıcıllarını tapırdı. Bab öz missiyasını e’lanelan etdiyi vaxt onun şagirdlərindən biri [[Molla Sadıq Vənəndli]] [[Ordubad]]ın [[Vənənd]] kəndinin və ətraf kəndlərin adamlarını öz ətrafına toplayaraq bu təlimi onlara çatdırır. Qısa vaxt ərzində bütün [[Naxçıvan]] və [[Zəngəzur]] mahalında on min nəfərə qədər onun tərəfdarı yaranır.<ref>[http://www.bahai.az/index.php/ru/ana-s-hif-2/15-articles/88-icmanin-tarixi bahai.az - İcmanın tarixi]</ref> Rus hökuməti general [[Behbudov]]u beş min nəfərlik ordu ilə Molla Sadiq Vənəndliyə qarşı göndərir. O zaman artıq həkimiyyətdən salınmış Naxçıvan xanı və onun naibi Şeyxəli bəy də bu təlimin tərəfdarlarından idilər (bax.<ref>[http://e-kitab.nakhchivan.az/Az/PDF.aspx?id=342 M. S. Ordubadi "Həyatım və mühitim", AzərnəşrƏcəmi nəşriyyat-poliqrafiya birliyi, BakıNaxçıvan, 1996).2012]</ref>
[[XIX əsr]]inəsrin ikinci yarısında Bəhai İcmaları Şimali Azərbaycanın [[Bakı]], [[Balaxanı]], [[Gəncə]], [[Bərdə]], [[Şəki]] və digər yerlərində fəaliyyət göstərirdi. Qeyd edək Bakı və Balaxanı İcmaları, ümumiyyətlə, dünyanın ən qədim Bəhai İcmalarından hesab olunurlar. <ref>[http://web.archive.org/web/20110524000119/http://www.caucaz.com/home_eng/breve_contenu.php?id=300 The Baha’is of the Caucasus: From Russian Tolerance to Soviet Repression {2/3}]</ref> 1860-70-ci illərdə Bakı İcmasının yaradılmasında Azərbaycanın xalq şairi Mikayıl Müşfiqin babası Xızılı Mirzə Əbdülqədir İsmayılzadə böyük rol oynamışdır. Artıq 80-cı illərin əvvəllərində bu icmalarda yüzlərlə insan var idi. Bakı İcmasının arxivində həmin İcmanın adına [[1887]]-ci ildə alınmış Çadrovu küçəsi (indiki Mirzağa Əliyev) 216 nömrəli evin mülkiyyət hüququna dair sənəd vardır. <ref>[http://www.anl.az/el/Kitab/2015/Azf-277986.pdf Səlahəddin Əyyubov, Bəhai Dini Azərbaycanda və ya bütün dinlərdə Vəd Olunmuş Kəsin zühuru. Bakı, “Elm və təhsil”, 2013]</ref>▼İranda babilik hərəkatı yatırılan zaman hərəkatın fəal üzvi Mirzə Hüseyn Əli – Bəhaullah (ərəbcə – "Allahın Nuru") [[Osmanlı Dövləti]]nin ərazisinə sürgün olunur. Bəhaullah [[1863]]-cü il aprelin 21-də [[Bağdad]] şəhərində özünü Babın öncədən mücdələdiyi "İlahi Zühür" elan edir və bəşəriyyətə Allahdan "Yeni İlahi Təlimin" (dinin) nazil olduğunu bildirir.
Bəhai İcmaları Azərbaycanda yaranan gündən hər cür dini fanatizmi, mövhumat və cəhaləti pisləmiş, maarifçiliyi, uşaqlara, xüsusən də qızlara dünyəvi təhsilin verilməsini, qadınların cəmiyyətdə və ailədə hüquqlarının qorunmasını təbliğ etmiş, dinlər və xalqlar arası dialoq və əməkdaşlığa can atmışlar. Respublikada çox az adam bilir ki, ilkİlk dəfə azərbaycanlı qızlara təhsil verilməsiverilməsində bəhailərbəhailərin tərəfindənrolu edilmişdirböyük olmuşdur. Bu cür fəaliyyətlər ruhanilərin xoşuna gəlməmiş, nəticədə Bakı, [[Mərdəkan]], [[Balaxanı]], [[Bərdə]] və [[Şamaxıda]] bəhailərə qarşı ciddi təzyiqlər olmuşdur. Mərdəkan məscidinin axundu '''İbrahimxəlil''' biləndə ki, yeganə oğlu Molla Sadiq Bəhai dinini qəbul edib və onun ən fəal təbliğatçısı olub, qəzəblənərək onun ölümünə fətva verir. [[1901]]-ci ildə Bakı qoçuları Molla Sadiqi neft quyusuna ataraq qətlə yetirirlər. Hazırda Molla Sadiqin qəbri Mərdəkan qəbirstanlığındadır (bax: .<ref>[Əzizə Cəfərzadə, "İşığa doru", Bakı, Şirvannəşr, 1998 ).]</ref>▼O, bəyan edir ki, onun gəlişilə "Yerdə Əbədi Sülh Erası" qurulacaq. Bu "Yeni Erada" bəşəriyyət vahid vətəndə, dinlər vahid dində birləşəcək, planetimizdə ədalət, əmin-amanlıq, qardaşlıq bərqərar olacaq, mövhumatların, xurafatların, zülmün kökü kəsiləcək, qadın və kişi huquqları bərabərləşəcək, elmlə din harmoniya əldə edəcək, bəşəriyyət yaxın min ildə qüdrətli inkişafa nail olacaqdır.
Bəhaullahın [[Bağdad]]dakı fəaliyyətindən narahat olan İran şahı [[Osmanlı]] hökmdarına müraciət edir. Sultanın göstərişi ilə Bəhaullah Bağdaddan uzaqlaşdırılıraq [[İstanbul]]a, oradan Ədirnəyə, sonra Əkka şəhərinə (Fələstinə) gətiriləcək həbsxanaya salınır. Rəsmən iki hökmdarın – Türkiyə sultanının və İran şahının məhbusu olduğu halda, o, həbsxanadan Fransa imperatoru III Napoleona, rus imperatoru I Aleksandra, Alman kayzeri Vilhemə, Avstriya imperatoru Frans İosifə, İngiltərə kraliçası Viktoriyaya, Türkiyə sultanına və İran şahına məktub göndərərək, onlara "Missiyasını" tanımağı tövsiyə edir.
Bəhaullah [[Xristian]] Dini ruhani başçılarına, o cümlədən Roma papası IX Piyə müraciət edərək bildirir ki, Məsih onun şəxsində zühür etmiş və o, insanların mənəvi cəhətdən təmizlənməsi üçün qanunlar gətirmişdir.
Bəhaullah 40 il məhbəs və sürgün həyatını yaşadıqdan sonra [[1892]]-ci ildə dünyasını dəyişir. Ölümdən əvvəl böyük oğlu Əbdülbəha Abbası ([[1844]]-[[1921]]) Əmrin Mərkəzi və Bəhai Yazılarının səvhsiz və qüsursuz şərhçisi təyin edir. Əbdülbəha Abbasın rəhbərliyi dövründə Bəhai Dini dünyanın 37 ölkəsinə yayılır və icmalarda Bəhai inzibati quruluşunun özülü – Yerli Şuraların (Məhfillərin) yaradılmasına başlanılır.
▲[[XIX əsr]]in ikinci yarısında Bəhai İcmaları Şimali Azərbaycanın [[Bakı]], [[Balaxanı]], [[Gəncə]], [[Bərdə]], [[Şəki]] və digər yerlərində fəaliyyət göstərirdi. Qeyd edək Bakı və Balaxanı İcmaları, ümumiyyətlə, dünyanın ən qədim Bəhai İcmalarından hesab olunurlar. 1860-70-ci illərdə Bakı İcmasının yaradılmasında Azərbaycanın xalq şairi Mikayıl Müşfiqin babası Xızılı Mirzə Əbdülqədir İsmayılzadə böyük rol oynamışdır. Artıq 80-cı illərin əvvəllərində bu icmalarda yüzlərlə insan var idi. Bakı İcmasının arxivində həmin İcmanın adına [[1887]]-ci ildə alınmış Çadrovu küçəsi (indiki Mirzağa Əliyev) 216 nömrəli evin mülkiyyət hüququna dair sənəd vardır.
▲Bəhai İcmaları Azərbaycanda yaranan gündən hər cür dini fanatizmi, mövhumat və cəhaləti pisləmiş, maarifçiliyi, uşaqlara, xüsusən də qızlara dünyəvi təhsilin verilməsini, qadınların cəmiyyətdə və ailədə hüquqlarının qorunmasını təbliğ etmiş, dinlər və xalqlar arası dialoq və əməkdaşlığa can atmışlar. Respublikada çox az adam bilir ki, ilk dəfə azərbaycanlı qızlara təhsil verilməsi bəhailər tərəfindən edilmişdir. Bu cür fəaliyyətlər ruhanilərin xoşuna gəlməmiş, nəticədə Bakı, [[Mərdəkan]], [[Balaxanı]], [[Bərdə]] və [[Şamaxıda]] bəhailərə qarşı ciddi təzyiqlər olmuşdur. Mərdəkan məscidinin axundu '''İbrahimxəlil''' biləndə ki, yeganə oğlu Molla Sadiq Bəhai dinini qəbul edib və onun ən fəal təbliğatçısı olub, qəzəblənərək onun ölümünə fətva verir. [[1901]]-ci ildə Bakı qoçuları Molla Sadiqi neft quyusuna ataraq qətlə yetirirlər. Hazırda Molla Sadiqin qəbri Mərdəkan qəbirstanlığındadır (bax: Əzizə Cəfərzadə, "İşığa doru", Bakı, Şirvannəşr, 1998).
== İstinadlar ==
|