Silinən məzmun Əlavə edilmiş məzmun
knin izahı yoxdur |
nin izahı yoxdur |
||
Sətir 8:
| yarımbölmə = [[İlkağızlılar]]
| tip = [[Buğumayaqlılar]]
| yarımtip = [[
| sinif = '''Cücülər'''
| latınca adı = {{btadı|Insecta|[[Leach]], [[1815]]}}
Sətir 34 ⟶ 33:
'''Cücülər''' və ya '''həşəratlar''' ({{lang-la|Insecta}}) — onurğasız [[buğumayaqlılar|buğumayaqlı]] ([[Arthropoda]]) heyvanlar tipinə aid olan sinif. Cücülərin 1 milyona yaxın [[növ]]u məlumdur. Yer kürəsinin demək olar ki, hər bir [[ekosistem]]ində mövcuddur. [[Heyvanlar aləmi]]nin təqribən 80%-ni təşkil edən cücülər 30-a qədər [[dəstə]]ni əhatə edir.
== Ümumi məlumat ==
Həşəratda bədən bir-birindən aydın seçilən 3 hissədən ibarətdir: baş ([[caput]]), döş ([[thorax]]) və qarın ([[abdomen]]). Baş hissə buğumların (5 ədəd) möhkəm birləşməsindən əmələ gələn kəllə qutusundan ibarət olub, ağız orqanlarına və bığcıqlara, bir cüt mürəkkəb və ya fasetli gözə və gözcüklərə malikdir. Döş bədənin ikinci hissəsi olub, 3 buğumdan ibarətdir. Hər bir buğumunda bir cüt ayaq vardır. Qanadlı həşəratda isə orta və dal döşün hər biri cüt qanada malikdir. Heyvanlar aləmində "uçma" ilk dəfə bu qrupda ortaya çıxmışdır, ancaq cücülərin qanadları, quşların qanadlarından fərqli quruluşdadır. Qarın bədənin üçüncü hissəsi olub, buğumludur və yetkin formada ayaqlardan məhrumdur. Qarın hissənin döşlə birləşməsi müxtəlifdir. Bu müxtəliflikdən asılı olaraq onlarda oturan, saplaqlı və asılqan qarın formaları vardır. Dəri örtüyü 3 qatdan -kutikula, hipoderma və bazal pərdədən ibarətdir. Əzələ sistemi mürəkkəb quruluşlu olub, əsasən eninəzolaqlı əzələlərdən ibarətdir. Həşəratın ali formalarında əzələ sistemi olduqca maraqlıdır və qanadlar saniyədə 300-1000 vurmaq qabiliyyətinə malikdir. Belə əzələlər iti əzələlər adlanır. Tənəffüs sistemi çoxlu miqdarda hava aparan borulardan, traxeya və traxeollardan ibarətdir. Qan-damar sistemi açıqdır. Qanı (hemolimfa) maye plazmadan və hemositlər adlanan qan cisimciklərindən ibarətdir. Plazma adətən sarımtıl və ya yaşılımtıl rəngli, bəzən də rəngsiz olur. İfrazat funksiyasını malpigi boruları yerinə yetirir. Cazibədar və ya itələyici qoxu, şam, zəhər, ipək, yağ, tüpürcək, [[antikoagülan]] maddə kimi bir çox maddəni ifraz etmək üzrə xüsusiləşmiş çox sayda vəz vardır. Duyğu orqanları və sinir sistemi yaxşı inkişaf etmişdir. Bir çox qrupda, xüsusi vəzifələri olan duyğu orqanlarına rast gəlinir. Ovlanmaq və ya ovçularından qorunmaq üçün son dərəcə müvəffəqiyyətli uyğunlaşmalar qazanmışlar. Rənglənmələri böyük müxtəliflik göstərir. Bəzilərində gecələr işıq saçma xüsusiyyəti var. Cücülər bir qayda olaraq yumurta qoymaqla çoxalarırlar və əksəriyyətinin inkişafında bir [[metamorfoz]] olur. Bəzi qruplarda koloniya halında ictimai həyat nümunələri görünür. Həyat və qidalanma şəkillərinə görə, ağız, bığcıq və ayaq strukturları fərqlidir<ref>Ağayev B.İ., Zeynalova Z.A. Onurğasızlar zoologiyası. Bakı: Təhsil, 2008, (568 s.) səh.408-441</ref>
== Təsnifatı ==
Sətir 48 ⟶ 43:
** [[Qılquyruqlar]] ? (''Triplura'') infrasinfi
** [[Qanadlı cücülər]] (''Pterygota'') infrasinfi
== İstinad ==
<references/>
== Mənbə ==
[http://www.biolib.cz/en/taxon/id14974/ BioLib]
[[Kateqoriya:Buğumayaqlılar]]
| |||