Salvador Alyende: lər arasındakı fərq

'''Salvador Alyende''' ({{lang-es|Salvador Allende Gossens}}; [[26 iyun]] [[1908]] - [[11 sentyabr]] [[1973]]) — [[1970]]-[[1973]]-cü illərdə [[Çili]]nin sosialist prezidenti. Alyende seçkilər vasitəsi ilə hakimiyyətə qəlmiş ilk [[Marksizm|marksist]] prezident olmuşdur. Hakimiyyətə gəlməkdə əsas məqsədi kimi, Çilidə orta təbəqənin maraqlarına cavab vermək olduğunu bildirən, Alyende xalqın etimadını qazana bilməmiş və [[11 sentyabr]] [[1973]]-cü ildə general [[Auqusto Pinoçet]] tərəfindən [[1973 Çili hərbi çevrilişi|devrilmişdir]]. Salvador Alyende çevriliş zamanı Prezident Sarayının alınmasında həlak olmuşdur.

 

Alyende orta təbəqdən olan ailədə anadan olmuşdur. Orta məktəbi bitirdikdən sonra anadan olduğu Valparasio şəhərində tibb təhsili almağa başlayır. Ali məktəbdə təhsil aldığı illərdə fəal siyasətlə məşğul olmağa başlayır və solçu gənclərin təşkil etdiyi tədbirlərə qatılır. Tədbilər zamanı etdiyi çıxışlar nəticəsində, qısa zamanda üzvü olduğu təşkilatın liderlərindən birinə çevrilir. XX Çili prezidenti [[Karlos İbanez de Kampo]]ya qarşı nümayişlərdə iştirak etdiyi üçün həbs olunur və təhsil aldığı ali məktəbdən qovulur. Bir il sonra dostları ilə birlikdə solçu yönümlü ''Partido Socialista'' adlı kommunist partiyasını yaradır.

 

Alyende [[1937]]-ci ildə millətvəkili seçilir. Bu illərdə vaxtı ilə kənarlaşdırıldığı Valaspiro Universitetinə bərpa olunur və burada tibb sahəsi üzrə dərslər keçir. Çili Xalq Cəphəsinin rəhbəri Pedro Aqueyra Kerda Alyendeni [[1939]]-cu ildə səhiyyə naziri vəzifəsinə təyin edir. Salvador Alyende siyasi fəaliyyətində maddi durumu ağır olan insanların maraqlarını müdafiə etməklə başlayır. Qısa zaman ərzində sosial baxımdan az təmin olunmuş insanlar üçün bəzi qanunların qəbul olunmasına nail olur. Göstərdiyi bu cür fəaliyyətə görə şərti olaraq ''Kasıbların Kralı'' adını alır. [[1943]]-cü ildə Çili sosialist partiyasının icra komitəsinin rəhbəri təyin olunur.

 

== Prezidentliyə namizəd olması ==

[[Şəkil:Allende supporters.jpg|thumb|200px|[[1964]]-cü ildə Çilili fəhlələrin təşkil etdiyi yürüşdə, Alyendeninin siyasəti dəstəklənirdi.]] Alyende orta və aşağı təbəqənin maraqlarını təmin edən məsələrə daha çox diqqət ayırması, xalqın böyük bir qisminin onu dəstəkləməsinə səbəb olmuşdu. [[1952]]-ci ildə keçirilən prezident seçkilərində ən real namizədlərdən olan Alyende, əgər xalq istəyərsə namizdəliyini irəli sürməyə hazır olduğunu bildirmiş və bununla da prezidentlik yolunda böyük bir addım atmışdır. Həmin il ''Frente del Pueblo'' adlı siyasi partiya yaradan Alyende namizədliyini irəli sürmüş, lakin cəmi 60 min səs toplaya bilmişdi. Uğursuzluğa baxmayaraq, sonrakı illərdə keçiləcək prezident seçkiləri üçün məğlub olduğu [[1952]]-ci ildə aktiv fəaliyyət başlamışdır. [[1970]]-ci ildə Sosialist, Kommunist, Liberallardan ibarət Xalq Birliyi adlı siyasi komitə yaradır.

 

[[1952]], [[1958]] və [[1964]]-cü ildə keçirilən prezident seçkilərində namizədliyini irəli sürür, ancaq qalib qələ bilmir. IV dəfə namizdəliyini irəli sürdüyü [[1967]]-ci ildə səslərin 36% toplayaraq, qalib elan olunur. Seçkilərin başa çatmasından 2 ay sonra Alyendə prezident sarayına köçür və buradan ölkəni rəsmən idarə etməyə başlayır. Alyende hakimiyyətinin ilk illərində özünü mətbuatın dostu kimi təqdim edir və bununlada cəmiyyətdə ən radikal partiyaların belə etimadını qazana bilir.

 

Salvador Alyende hakimiyyətinin ilk aylarında, Çilidə sosialist cəmiyyətin qurulmasının vacibliyini qeyd edirdi. Varlı insanların mülkləri müsadirə edilir, insanlar üzərində ciddi nəzarət yaradılırdı. Alyendenin əmri ilə 15 yaşından kiçik uşaqlara və yeni doğulmuş körpələrin analarına gündəlik yarım litr süd verilirdi. Ölkədə ən az maaş alan şəxslərin əməkhaqqıları iki dəfə artırıldı.

Ölkədə fəaliyyət göstərən xarici şirkətlərə qarşı sanksiyaların təyin olunması və yerli şirkətlərin dövlətin nəzarətinə keçməsi prosesi sürətlənirdi. [[1970]]-ci ildə Çilidə [[Kuba]] səfirliyinin açılması [[ABŞ]]-la olan münasibətlərin gərginləşməsinə səbəb olmuşdur.