Vedeno
Vedeno (çeç. Ведана) — Çeçenistan Respublikasında, Vedeno rayonu ərazisində yerləşən kənd. İnzibati cəhətdən Vedeno rayonunun və Vedeno kənd sovetliyinin mərkəzidir. Vedeno kənd inzibati vahidliyinin yeganə yaşayış məntəqəsidir[3].
| Vedeno | |
|---|---|
| Ведана | |
.jpg) | |
| 42°57′41″ şm. e. 46°06′13″ ş. u.HGYO | |
| Ölkə | |
| Tarixi və coğrafiyası | |
| Əsası qoyulub | 940 |
| Mərkəzin hündürlüyü | 717 m |
| Saat qurşağı | |
| Əhalisi | |
| Əhalisi |
|
| Rəsmi dili | |
| Rəqəmsal identifikatorlar | |
| Poçt indeksi | 366330 |
|
| |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
.svg)
Kənd Vedemo rayonunun mərkəzində, Xulxulau və Axkiçu çayları arasında yerləşir. Qroznı şəhərindən 67 km cənub-şərqdədir.
Kənd faktiki olaraq şimal-qərbdə Zelamxin-Kotar, cənub-şərqdə isə Dışne-Vedemo kəndlərinə birləşmişdir. Yaxınlığında yerləşən digər yaşayış məntəqələri: cənub-qərbdə Neftyanka, qərbdə Eşilxatoy, şimal-şərqdə Ersenoy.
Kənd ərazisi dəniz səviyyətindən ortalama olaraq 722 metr yüksəklikdə yerləşir. Kəndin cənub hissəsindən Xoroç silsiləsi keçir.
Baş Qafqaz silsiləsinin yaxınlığına görə iqlim rütubətli və mülayimdir. Havanın orta illik tremperaturu +9.0°С təşkil edir. İyul ayının orta temperaturu +21.5°С, yanvar ayının orta temperaturu isə -4.0°С-dir. Orta illik yağıntının miqdarı 600 mm-dir.
_1859_г.jpg)
XIX əsrin ortalarında Şimali Qafqaz imamlığının sonuncu paytaxtı olmuşdur — 1829—1859-ci illərdə Dağıstan və Çeçenistan ərazisində mövcud olmuş teokratik islam dövləti.
1 aprel 1859-cu ildə Qafqaz müharibəsinin gedişində kənd rus qoşunları tərəfindən ələ keçirilmişdir. Bundan sonra kənddə Vedemo qalası inşa edilmişdir.
1919-cu ilin sentyabr ayından 1920-ci ilin mart ayına qədər mövcud olmuş Şimali Qafqaz Əmirliyinin mərkəzi olmuşdur. Bir islam dövləti olan əmirlik, Çeçenistan, Qərbi Dağıstan ərazisində avar əsili Uzun Hacı tərəfindən qurulmuş və Anton Denikin ordusubna qarşı vuruşmuşdur[4]. Vedenoda əmirlik üçün pullar dərc edilirdi. Pul üçün müxtəlif növ kağızdan istifadə edilirdi[5].
Çeçen və İnquş MSSR-ndan çeçen və inquşların Mərkəzi Asiyaya deportasiyası zamanı Vedeno qorunub saxlanılan nadir kəndlərdən biri olmuşdur. Bununla belə RSFSR Ali Sovetinin 7 iyun 1994-cü il qərarına əsasən ÇİMSSR ərazisinə daxil olan Vedeno rayonu ərazisində Dağıstan MSSR Vedeno rayonu təşkil edilir.
Çeçen-İnquş Muxtar Sovet Sosialist Respublikasının bərpasından sonra rayon yenidən respublikanın tərkibinə qatılır.
Birinci Çeçenistan müharibəsi zamanı Vedeno 3 iyun 1995-ci ildə ruslar tərəfindən ələ keçirilir və kompaniyanın sonlarına qədər əldə saxlanılır.
İkinci çeçen müharibəsində, 17 noyabr 1999-cu ildə Vedemoda rus qounları Vedenoi uğrunda gedən döyüşlərdə ağır itki vermişdir. nəticədə 12 nəfər ölmüş və 2 nəfər əsir götürülmüşdür[6]. Vedeno yenidən 2000-ci ilin 11 yanvar tarixində ələ keçirilmişdir.
2001-ci ilin avqustunda mücahidlər kənddə müntəzəm rus qoşunları ilə toqquşdu və bu zaman hərbi komendantın ofisinə hücum edildi.[7].
- Milli tərkib
2010-cu il Ümumrusiya siyahıya alınmasının məlumatlarına görə kəndin milli tərkibi haqqında aşağıdakı məlumatlar verilmişdir[8]:
| Xalq | Say, nəf. |
Ümumi əhaliyə olan nisbəti, % |
|---|---|---|
| çeçenlər | 2257 | 70,84 % |
| ruslar | 323 | 10,14 % |
| avarlar | 140 | 4,40 % |
| ləzgilər | 106 | 3,33 % |
| tabasaranlılar | 58 | 1,83 % |
| qumuqlar | 54 | 1,69 % |
| digərləri | 234 | 7,34 % |
| bildirməyənlər | 14 | 0,44 % |
| ümumi | 3186 | 100,00 % |
1999-cu ildə rayon ərazisində, Vedeno kəndionin yaxınlığında rus herpotoloqlar, Qafqaz kərtənkələsinin yerli yarımnövünü aşkarlayırlar. Yarımnövün adı kəndin adı ilə Darevskia caucasica vedenica (Darevsky & Roitberg 1999) olaraq adlandırılır
.jpg)
- ↑ 1 2 http://www.gks.ru/free_doc/2016/oktmo/tom4_oktmo.rar.
- ↑ https://rosstat.gov.ru/storage/mediabank/tab-5_VPN-2020.xlsx (rus.).
- ↑ "Веденский сельский округ (Веденский район)". 2012-01-29 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2011-07-14.
- ↑ "Дата Туташхиа. От Узун-Хаджи Салтинского до Шамиля Веденского. Часть 5". 2016-03-04 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-10-08.
- ↑ "Жизнь после денег. Сто лет назад в России произошло удивительное событие. Закончились деньги. Совсем. Газета «КоммерсантЪ» 28.02.2018". 2019-04-18 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-10-08.
- ↑ "Десантная группа погибла в бою под Ведено". 2012-01-11 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-10-08.
- ↑ "Статья в газете «Коммерсантъ»". 2015-04-02 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-10-08.
- ↑ "Том 4 книга 1 "Национальный состав и владение языками, гражданство"; таблица 1 "Национальный состав населения Чечни по городским округам, муниципальным районам, городским населенным пунктам, сельским населенным пунктам с численностью населения 3000 человек и более"". 2015-09-29 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-10-08.
- "Население". Администрация Веденского муниципального района Чеченской республики. 2013-01-01. 2019-10-08 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-09-04.