İxtiozavrlar
İxtiozavrlar (lat. Ichthyosauria, yun. ιχθυς) — nəsli kəsilmiş böyük dəniz sürünənləri. İxtiozavrlar Ichtyosauria ya da Icthyopterygia ("balıq üzgəcləri" — 1840-cı ildə Ser Riçard Oven tərəfindən verilən tərif) olaraq bilinən elmi ada aiddir. Baxmayaraq ki, bu termin İxtiozavriyanın ana qrupu üçün daha çox istifadə olunur. İxtiozozlar Mezozoy dövrünün çox hissəsində inkişaf etmişlər. Fosil dəlillərinə əsasən, ilk dəfə 250 milyon il əvvəl ortaya çıxdılar və ən azı təxminən 90 milyon il əvvələ qədər sağ qaldılar.[1][2] Erkən Trias dövründə ixtiozavrlar dənizə qayıdan bir qrup şəxsiyyəti bilinməyən sürünənlərdən meydana gəldi, müasir delfinlər və balinaların quruda yaşayan əcdadlarının milyonlarla il sonra dənizə qayıtdıqlarına bənzər bir inkişaf yolu ilə inkişaf etdilər. Son Trias və Erkən Yura dövründə Plesiozavrlar tərəfindən əvəz olunana qədər onlar çox idilər. İxtiozavrlar iqlim təlatümlərinin əsasını qoyduğu ekoloji dəyişiklik nəticəsində azaldılar və Gec Təbaşir dövründə tamamilə nəsilləri kəsildi. Elm ixtiozavrların varlığından ilk dəfə İngiltərədə tam skeletlərin tapıldığı XIX əsrin əvvəllərində xəbərdar oldu. 1834-cü ildə İxtiozavr kimi təsnifləndirildilər. O əsrin sonlarında Almaniyada yumşaq toxuma qalıqları da daxil olmaqla mükəmməl qorunan bir çox ixtiozavr qalıqları tapıldı. İyirminci əsrin sonlarından bəri dəstəyə maraq yenidən canlandı və əllidən artıq etibarlı nəslin tanınmasına səbəb oldu. İxtiozavrların uzunluqları 1 ilə 16 metr arasında dəyişirdi. İxtiozavrlar həm müasir balıqlara, həm də delfinlərə bənzəyirdi. Başları sivri idi və çənələr tez-tez kiçik ovu tutmağa kömək edə bilən konik dişlərlə təchiz olunmuşdu. Bəzi növlərin iri heyvanlara hücum edə biləcəyi daha böyük, kəsici dişləri vardı. Gözləri çox böyük idi, yəqin ki, dərinə dalarkən faydalıydı. Boyunları qısa idi və sonrakı növlərin kifayət qədər sərt gövdələri var idi. Bunların daha güclü bir itələyici vuruş üçün istifadə edilən daha şaquli bir quyruq üzgəci var idi. Sadələşdirilmiş disk bənzər vertebralardan hazırlanan onurğa sütunu, quyruq üzgəcinin alt hissəsində davam etdi. İxtiozavrlar hava ilə nəfəs alır, diri bala doğurdular. İzolyasiya üçün bir qabıq qatına sahib olma ehtimalları var.
| İxtiozavrlar | ||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
.jpg) | ||||||||
| Elmi təsnifat | ||||||||
|
XƏTA: parent və rang parametrlərini doldurmaq lazımdır. ???: İxtiozavrlar |
||||||||
| Beynəlxalq elmi adı | ||||||||
| ||||||||
- ↑ Sausempton Universiteti. "Yeni tapılan fosil qədim ixtiozavrlara bənzər dəniz sürünənlərinin anlayışında inqilab yaradır". Gündəlik Elm (ingilis). 15.05.2013. 2022-08-02 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 30.05.2021.
- ↑ Daren Neyiş. "İraqın Malavaniya bölgəsində İxtiozavr inqilabı". www.blogs.scientificamerican.com (ingilis). 15.05.2013. 2013-09-14 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 30.05.2021.