Veni, vidi, vici
Veni, vidi, vici (Latınca tələffüz: [weːniː wiːdiː wiːkiː], Latınca tələffüz: [ˈveni ˈvidi ˈvitʃi] ; "gəldim; gördüm; qələbə çaldım") – sürətli, qəti qələbəyə işarə etmək üçün istifadə edilən latın ifadəsi. İfadə xalq arasında Yuli Sezara aid edilir. İsgəndəriyyəli Appiana görə bu ifadəni təxminən e.ə 47-ci ildə O, Zela döyüşündə (indiki Zile, Türkiyə) II Farnakisə qarşı qısa müharibədə sürətli qələbə qazandıqdan sonra Roma Senatına yazdığı məktubda istifadə etmişdir.[1]
Bu ifadə Plutarxın Sezarın həyatı və Svetoninin "On iki Sezarın həyatı : Yuli" əsərlərində verilmişdir. Plutarx yazır ki, Sezar ondan Romadakı dostu Amantiyə verdiyi hesabatda istifadə edib.[2] Svetoni Sezarın Pontik zəfəri zamanı üç sözü yazı kimi göstərdiyini bildirir.[3]
Veni, vidi, vici cümləsinin variantları tez-tez sitat gətirilir, həmçinin musiqi, incəsənət, ədəbiyyat və əyləncədə istifadə olunur.
Sezarın dövründən bəri bu ifadə hərbi kontekstdə istifadə olunur. Polşa kralı III Yan Vyana döyüşündən sonra Venimus, Vidimus, Deus vicit ("Gəldik, gördük, Allah qalib gəldi") deyərək buna işarə etmişdir.[4] 2011-ci ildə ABŞ-nin o zamankı dövlət katibi Hillari Klinton da Muəmmər Qəddafinin ölümünə oxşar ifadə ilə "Gəldik, gördük, öldü" demişdi.
Bu cümlə musiqidə, o cümlədən illər ərzində bir neçə tanınmış əsərdə də istifadə edilmişdir. Hendelin 1724-cü ildə Giulio Cesare operasının açılışında belə bir xətt var: Curio, Cesare venne, e vide e vinse ("Kurio, Sezar gəldi, gördü və qələbə çaldı"). Populyar musiqidə tamaşaçıların orijinal sitatı bilməsi gözlənilir, ona görə də dəyişdirilmiş versiyalardan tez-tez istifadə olunur.
Bu ifadəyə ədəbiyyatda və kinoda da çox istinad edilmişdir. Fransız şairi Viktor Hüqonun qızı Leopoldinin 1843-cü ildə 19 yaşında vəfatından sonra yazdığı Veni, vidi, vixi ("Gəldim, gördüm, yaşadım") başlığı, ilk misrası ilə bu eyhamdan istifadə edir: J. 'ai bien assez vécu. . . ("Mən kifayət qədər uzun müddət yaşadım…"). 1984-cü ildə çəkilmiş Ghostbusters filminin baş qəhrəmanlarından biri olan Piter Venkman yumoristik bir variasiya təqdim edir: "Biz gəldik. Biz gördük. Biz onu arxasından vurduq!" Bu AFI-nin "100 İl…100 Film Sitatı" üçün 400 namizəd arasında idi.[5]
Veni, vidi və vici latın venire, videre və vincere fellərinin birinci şəxsin tək mükəmməl indikativ aktiv formalarıdır və müvafiq olaraq "gəlmək", "görmək" və "qələbə çalmaq" mənasını verir. Cümlənin forması trikolon və hendiatris kimi təsnif edilir.
İngilis dilindəki "Gəldim, gördüm, qələbə çaldım" ifadəsi vergül birləşməsi kimi tanınır. Qrammatiklər ümumiyyətlə razılaşırlar ki, iki müstəqil bəndi birləşdirmək üçün vergüldən istifadə az miqdarda olmalıdır.[6] Bəzən vergülün yerinə nöqtəli vergül işarəsi qoyulmaqla qarşısı alınır: "Gəldim; gördüm; qalib gəldim".[7] Alternativ olaraq, "Gəldim, gördüm, fəth etdim" bağlantısız nümunə kimi əsaslandırıla bilər, burada gözlənilən birləşmənin olmaması Sezarın qələbələrinin qəfil və sürətliliyini vurğulayır. Eynilə, bu cümlə həm də birinci samitinin təkrar istifadəsinə görə alliterasiyanın məşhur nümunəsi kimi çıxış edir.
- ↑ "HISTORY OF JULIUS CAESAR". historyworld.net. 2018-09-27 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2020-11-01.
- ↑ Plutarch, Life of Caesar Arxivləşdirilib 2018-02-13 at the Library of Congress Web Archives from penelope.uchicago.edu
- ↑ Suetonius, Lives of the Twelve Caesars: Julius Arxivləşdirilib 2022-12-26 at the Wayback Machine from penelope.uchicago.edu
- ↑ Antonio Bulifon (redaktor).
- ↑ "AFI's 100 Years...100 Movie Quotes—400 nominated movie quotes" (PDF). American Film Institute. September 17, 2005 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: July 18, 2012.
- ↑ Merrell, Andrea. Murder of a Manuscript: Writing and Editing Tips to Keep Your Book Out of the Editorial Graveyard, p. 25 (Lighthouse Publishing of the Carolinas, 2016).
- ↑ Smith, Christopher. Barron's GED Canada: High School Equivalency Exam, p. 170 (Barron's Educational Series, 2008).