1918-ci il noyabrın 27-də Ukrayna Elmlər Akademiyasının (UEA) təsis yığıncağı keçirildi. Onun ilk prezidenti geoloq və geokimyaçı Vladimir Vernadski, katibi isə şərqşünas Aqafangel Krımski seçildi. UEA-ın ilk akademikləri arasında tarixçilər Dmitri Baqaley və Orest Levitski, iqtisadçı Mixail Tuqan-Baranovski, filoloq Nikolay Petrov, bioloq Nikolay Kaşçenko, mexanik Stepan Timoşenko və başqaları var idi. Akademiya yaranandan tətbiqi riyaziyyat (Georgi Pfayferin rəhbərliyi ilə), riyazi fizika (Nikolay Krılovun rəhbərliyi ilə), eksperimental zoologiya (İvan Şmalhauzen) kafedralarında elmi fəaliyyət uğurla həyata keçirilirdi.

1921-ci ildə Sovet hakimiyyətinin qurulması ilə akademiya ÜmumUkrayna Elmlər Akademiyası (ÜUEA) adlandırıldı. Onun tərkibinə "Ukrayna Elmi Birliyi" və əvvəllər müstəqil işləyən Kiyev Arxeoqrafiya Komissiyası, 1922-ci ildə Kiyev-Peçora lavrasının çap evi daxil edildi. Əvvəlcə o, üç elmi şöbədən: tarix-filologiya, fizika-riyaziyyat və ictimai elmlər bölməsindən ibarət idi ki, onlara 3 institut, 15 komissiya və milli kitabxana daxil idi. 1930-cu illərdə və 1940-cı illərin birinci yarısında akademiyanın ən mühüm nailiyyətləri arasına aşağıdakı işlər daxil idi: litium nüvələrini helium nüvələrinə çevirən süni nüvə reaksiyası, yüklü hissəcik sürətləndiricisi və üç koordinatlı desimetr diapazonlu radarın yaradılması; müdafiə sənayesində tank gövdələrinin, artilleriya sistemlərinin və hava bombalarının avtomatik sualtı qövs qaynaqının yüksək səmərəli texnologiyası tətbiq edilməsi; bioloqlar və həkimlər yaralıların müalicəsi üçün yeni dərmanlar və üsullar yaratdılar.

Böyük Vətən müharibəsinin başlaması ilə Akademiya Ufaya köçürüldü.

1950-ci ildə Ukrayna SSR Elmlər Akademiyasının Elektrik Mühəndisliyi İnstitutunda, professor Sergey Lebedevin laboratoriyasında kontinental Avropada ilk universal elektron hesablama maşını hazırlandı. 1960-cı ildə həmin laboratoriyada hazırlanmış Kiyev hesablayıcı maşının köməyi ilə Dubnadakı Nüvə Tədqiqatları İnstitutunda dünyada ilk dəfə olaraq texnoloji proseslərin uzaqdan idarə edilməsi üzrə təcrübələr aparıldı. 1968-ci ildə akademiyanın 116 həqiqi üzvü və 163 müxbir üzvü var idi. Onun tərkibində 9 filial və 47 elmi-tədqiqat institutu fəaliyyət göstərirdi. Nəzdində 24 elmi jurnal nəşr olunurdu. 1969-cu ildə Ukrayna SSR Elmlər Akademiyası "Lenin" ordeni ilə təltif edildi.

2017-ci il mayın 18-də Ukrayna Prezidenti 2018-ci ildə Ukrayna Milli Elmlər Akademiyasının 100 illik yubileyinin qeyd edilməsi haqqında sərəncam imzalayıb.

2014-cü ilin əvvəlində Ukrayna Milli Elmlər Akademiyasının tərkibinə 174 institut daxil idi. Akademiyada işçilərin sayı 40 min nəfər təşkil edir (1991-ci ildə - təxminən 89 min işçi var idi)

8 mart 2023-cü il tarixinə Ukrayna Milli Elmlər Akademiyasının 170 həqiqi üzvü, 363 müxbir üzvü və 100-ə yaxın əcnəbi üzvü vardır.

Yarandığı gündən Akademiyanın rəsmi adı bir neçə dəfə dəyişikliyə məruz qalıb:

• 1918 — Ukrayna Elmlər Akademiyası (UEA) (ukr. Українська академія наук)
• 1921 — ÜmumUkrayna Elmlər Akademiyası (ÜUEA) (ukr. Всеукраїнська академія наук)
• 1936 — Ukrayna SSR Elmlər Akademiyası (USSR EA) (ukr. Академія наук УРСР)
• 1991 — Ukrayna Elmlər Akademiyası (Ukrayna EA) (ukr. Академія наук України)
• 1994 — Ukrayna Milli Elmlər Akademiyası (UMEA) (ukr. Національна академія наук України)

Müstəqillik dövründə akademiyanın həyatında iki mənfi tendensiya meydana çıxdı: işçilərin sayının daim azaldılması və kadrların qocalması. 1 yanvar 2009-cu il tarixinə Ukrayna Milli Elmlər Akademiyasında 43211 nəfər işçi, o cümlədən 19818 elmi dərəcəyə malik tədqiqatçı var idi. Elmi işçinin orta yaşı 50,2 (elmlər namizədi - 51,4, elmlər doktoru - 62,2 yaş) olmuşdur. Beş il sonra, 2014-cü il yanvarın 1-nə olan məlumata görə, UMEA-da 40 211 nəfər, o cümlədən 19 292 elmi işçi çalışıb. Kadrların orta yaşı beş il ərzində çox dəyişməmişdir: elmi işçilər üçün orta hesabla 51,8 yaş (elmlər namizədləri - 50,9, elmlər doktorları - 63,7 yaş). 2016-cı ilin sonuna olan məlumata görə, UMEA-nın Rəyasət Heyəti üzvünün (Rəyasət Heyətində 52 akademik var idi) orta yaşı 74,5 olub.

2014-cü ildə akademiyaya ciddi ziyan dəydi. Donbassdakı münaqişə səbəbindən tanınmamış Donetsk Xalq Respublikası və Luqansk Xalq Respublikası ərazisindəki bir sıra elmi institutlar faktiki olaraq Ukrayna Milli Elmlər Akademiyasının nəzarətindən kənarda qaldı. 2016-cı ilə qədər bütün Donetsk institutları Ukrayna ərazisində yenidən qeydiyyatdan keçib və onların əksəriyyəti Kiyevə köçüb. Bununla belə, Ukrayna Milli Elmlər Akademiyasının DXR və LXR ərazisində yerləşən keçmiş institutlarının bir çox alimləri öz şəhərlərində qaldı. Məsələn, Donetsk Fizika və Texnologiya İnstitutunun 400 əməkdaşından 2016-cı ilə qədər yalnız 65-i DXR-ni tərk etdi.

Akademiyanın digər problemi onun kifayət qədər maliyyələşməməsidir ki, bu səbəbdən elmi müəssisələrin bağlanması və işçilərin yarımştat işə keçirilməsi zərurəti yaranır. 2017-ci ilin aprelində UMEA-nın prezidenti Boris Paton "xroniki büdcə çatışmazlığı" səbəbindən altı akademiya institutunun ləğv edildiyini və təşkilatın büdcə kəsirinin 23 milyon dollardan çox olduğunu açıqladı. 2016-cı ildə akademiyanın işçilərinin sayı 6 min nəfərdən çox azalıb. Əgər 2016-cı il yanvarın 1-də Akademiyada 37 447 nəfər (o cümlədən 18 346 alim) var idisə, 2017-ci il yanvarın 1-nə UMEA-da cəmi 31 129 işçi (o cümlədən 15 919 alim) olmuşdur. 2017-ci ildə azalma davam etdi. 1 yanvar 2018-ci il tarixinə Ukrayna Milli Elmlər Akademiyasında 29 870 işçi (o cümlədən 15 529 elmi işçi) var, yəni 2017-ci ildə kadrların sayı 4% azalıb. 1 yanvar 2021-ci il tarixinə Akademiyada 27 807 işçi (o cümlədən 14 503 elmi işçi) var idi. Bu da 2018-2020-ci illərdə Akademiyanın əməkdaşlarının sayının 8%-dən çox azalması deməkdir.

2015-ci ildə Ukrayna Milli Elmlər Akademiyasında orta aylıq əmək haqqı təxminən 105 dollar təşkil edib (ölkə üzrə orta əməkhaqqından 40% az). Eyni zamanda, Ukrayna qanunvericiliyi alimlər üçün yüksək minimum əmək haqqı müəyyən edir ki, bu da praktikada yerinə yetirilmir. Məsələn, Ukraynanın “Elm və elmi-texniki siyasət haqqında” Qanununa əsasən, kiçik elmi işçinin aylıq əmək haqqı sənaye sahəsində olan əmək haqqından iki dəfə çox olmalıdır. 2016-cı ilin mart ayına olan məlumata görə, Akademiyada kiçik elmi işçinin əmək haqqı 3500-3750 qrivna sənayedə orta aylıq əmək haqqı isə 5795 qrivna idi. Beləliklə, Ukrayna Milli Elmlər Akademiyasında kiçik elmi işçinin maaşı qanunla nəzərdə tutulandan təxminən üç dəfə az idi. 2018-ci ildə UMEA-nın maliyyələşdirilməsi artırıldı, lakin elmi işçilərin maaşları aşağı olaraq qaldı və akademiyanın rəhbərliyindən elmi institutların işçilərinin ixtisarına dair müraciətlər edilməyə davam etdi. Əvvəlki kimi, 2018-ci ildə də UMEA təşkilatlarının üçdə ikisindən çoxu part-time işləyirdi. 2018-ci ilin oktyabr ayına olan məlumata görə, UMEA-nın 177 elmi müəssisəsindən 125-i orta əmsalı 0,79 (ildə 9,58 ay) olmaqla yarımştat işləyib.

“Nature” jurnalı bir neçə məqaləsində Ukrayna Milli Elmlər Akademiyasının hazırkı vəziyyətini tənqidi şəkildə şərh edib. Ukrayna Milli Elmlər Akademiyasının fəaliyyəti hazırda jurnal tərəfindən arxaik və qeyri-məhsuldar kimi qiymətləndirilir. Jurnalda akademiyanın fəaliyyətində prioritetlər barədə sorğuya cavab olaraq yalnız hazırkı bütün akademiklərin ad və vəzifələrinin siyahısı və akademiklərin özlərinin akademiyanın prioritetləri olması barədə məktub daxil olduğu bir hal qeyd edilir..

Ukrayna Milli Elmlər Akademiyasının Rəyasət Heyəti

• Fizika, Texnika və Riyaziyyat Elmləri Bölməsi
• İctimai və humanitar elmlər bölməsi
• Kimya və biologiya elmləri bölməsi
• Ukrayna Milli Elmlər Akademiyası Rəyasət Heyəti yanında təşkilatlar

İnstitutlar

Rəsmi məlumata görə, hazırda Ukrayna Milli Elmi Akademiyası çoxsaylı milli akademiyalar, elmi mərkəzlər və beynəlxalq elmi təşkilatlarla, o cümlədən Alman Tədqiqat Cəmiyyəti (DFG), Fransa Milli Elmi Tədqiqatlar Mərkəzi (FSS), İtaliya Milli Tədqiqat Bürosu (CMR), Türkiyə Elmi və Texnoloji Tədqiqat Şurası (TÜBİTAK), Birgə Nüvə Tədqiqatları İnstitutu, Avropa Nüvə Araşdırmaları Mərkəzi CERN, həmçinin YUNESKO, MAQATE, ÜST və s. ilə əməkdaşlıq edir. 1993-cü ildə Ukrayna Milli Elmlər Akademiyasının təşəbbüsü ilə Azərbaycan, Belarus, Vyetnam, Qazaxıstan, Qırğızıstan, Moldova, Rusiya, Tacikistan, Türkmənistan, Özbəkistan və Ukraynanın Elmlər Akademiyalarının daxil olduğu Beynəlxalq Elmlər Akademiyası Assosiasiyası yaradıldı.

Eyni zamanda, nüfuzlu beynəlxalq elmi jurnal “Nature” 9 aprel 2006-cı il tarixli məqaləsində qeyd edir ki, GEANT yüksək sürətli məlumat şəbəkəsinə qoşulmaqla akademiya ilə Qərbi Avropa institutları arasında daha sıx əlaqələr yaratmaq cəhdləri rüşvət tələb edən akademiya üzvlərinin müqaviməti ilə üzləşib. Nəşrin fikrincə, akademiyanın rəhbərliyi rəqabətdən və təsir imkanlarını itirməkdən qorxur, məlumatın qəsdən gizlədilməsi ilə Ukraynanın Avropa İttifaqı tərəfindən maliyyələşdirilən tədqiqat proqramlarında iştirakına mane olur, bu da Aİ-nin rəhbər orqanları ilə əməkdaşlıq etmək istəməməsi ilə bağlıdır. Jurnal hesab edir ki, akademiyanın rəhbərliyi xüsusilə, elmi layihələrin və nəticələrin tədqiqatının müstəqil nəzərdən keçirilməsi istiqamətində “xarici cərəyanlar” qorxusundan Ukraynanın Aİ-nin Elmi Tədqiqatlar üzrə Çərçivə Proqramına (bu, ukraynalı alimlərlə xarici həmkarları arasında daha sıx əməkdaşlığa imkan verəcək) inteqrasiyasına mane olur.

Ukrayna-Rusiya müharibəsinə qədər Terskol Pik rəsədxanası Rusiya ilə birgə istifadə olunurdu.

Ukrayna Milli Elmlər Akademiyası elmi tədqiqatlar üçün Ukrayna büdcəsindən ayrılan kiçik vəsaitin əsas hissəsini alır. 2017-ci ildə Ukrayna büdcəsindən elmə 4,7 milyard qrivna ayrılıb ki, bunun da 2,7 milyard qrivnasını Ukrayna Milli Elmlər Akademiyası alıb. 2016-cı ildə akademiyaya 2 milyard 54 milyon qrivna Rusiya Federasiyası büdcəsindən ayrılıb. Ukraynanın Təhsil və Elm Nazirliyinin xətti ilə Ukrayna universitetlərinin elmi inkişafı üçün cəmi 621,5 milyon qrivna ayrılıb ki, bu məbləğin bir hissəsi qrant şəklində Ukrayna Milli Elmlər Akademiyasına daxil olub. Lakin 2010-cu illərdə bütün Ukrayna elmi dövlət tərəfindən zəif maliyyələşdirilirdi. Ukraynanın "Elm və Texnologiya Siyasəti haqqında" Qanunu 2020-ci ilin yanvar ayına qədər Ukraynanın ÜDM-nin ildə ən azı 1,7%-i həcmində milli elmin maliyyələşdirilməsinə dövlət zəmanəti müəyyən edir. Bu maliyyələşdirmə norması heç vaxt yerinə yetirilməyib. Məsələn, 2015-ci ildə Ukrayna ÜDM-nin təxminən 0,2%-i elmə, 2016-cı ildə isə Ukrayna ÜDM-nin 0,17%-dən az hissəsi ayrılıb. Beləliklə, 2015-2016-cı illərdə Ukrayna elmi qanunla tələb olunan maliyyənin səkkizdə birindən azını dövlətdən alıb. 2020-ci il üçün dövlət büdcəsindən Ukrayna Milli Elmlər Akademiyasına təxminən 5 milyard qrivna ayrılıb və 2020-ci ildə Ukrayna elminə ayrılan vəsait ÜDM-in 0,17%-ni təşkil edib. Baxmayaraq ki, qanuna görə bu ÜDM-in 1,7%-ni təşkil etməli idi.

Ukrayna Milli Elmlər Akademiyası dövlət maliyyəsindən əlavə, müəyyən vəsaitləri sərbəst qazanır. Mühüm gəlir mənbəyi akademiyaya məxsus binalara aiddir. 2016-cı ilə qədər icarə verilməsi akademiyaya ildə təxminən 50 milyon qrivna gəlir gətirirdi. Bundan əlavə, akademiya dövlət təşkilatları və özəl (o cümlədən xarici) şirkətlər üçün tətbiqi işlərin həyata keçirilməsindən də vəsait qazanır.

Ukrayna Milli Elmlər Akademiyası (daha doğrusu, prezidenti) daxil olan vəsaitlərə nisbətən sərbəst sərəncam verir. Akademiyanın prezidenti akademiyanın əmlakı, maliyyəsi və kadrları haqqında akademiyanın üzvlərinə hesabat belə vermir. 2016-cı ilə qədər Milli Elmlər Akademiyasının müəssisələrində əsasən yaşlı alimlər qalıb. 2016-cı ildə Ukrayna Milli Elmlər Akademiyasının ümumi maliyyələşdirməsinin 90%-i işçilərin maaşlarına və bununla bağlı tutulmalara xərclənib.

• (4000 nüs.). Киев: ru:Наукова думка. Гл. ред. Б. Е. Патон. 1979.
• Добров Г. М., Оноприенко В. И., Храмов Ю. А. и др. К вопросу о создании Академии наук УССР // Очерки истории естествознания и техники. Вып. 36. Киев: ru:Наукова думка, 1989. С. 1-20.
• Кучмаренко В. А. . — К., 2005. — Вып. 3.
• Палій В. М., Храмов Ю. О. Національна академія наук України. 1918—2008. Персональний склад. — К.: Фенікс, 2008. — 352 с.
• Торбаков И. // Русская мысль. № 4249. Париж. 1998. 2011-05-22 tarixində .
• Храмов Ю. О. Национальной академии Украины — 95 // Наука и наукознатство. 2013. № 4(82). С. 3-18.  (ukr.)

• Shpak, A.P., Yurkova, O.V. . Encyclopedia of History of Ukraine. 2010
• National Academy of Sciences of Ukraine. . en:Verkhovna Rada website. Registered 11 June 2002.