Turtkul (özb. To‘rtko‘l, Тўрткўл, qaraq. Tórtkúl, Төрткүл, Petro-Aleksandrovsk) — Qaraqalpaqıstanda (Özbəkistan) şəhər, Turtkul rayonunun inzibati mərkəzi (tuman). Amudərya çayının sağ sahilində yerləşir.
| Turtkul | |
|---|---|
| özb. To‘rtko‘l, Тўрткўл qaraq. Tórtkúl, Төрткүл | |
 | |
 | |
| 41°33′ şm. e. 61°00′ ş. u. | |
| Ölkə |
 Özbəkistan
|
| Region | Qaraqalpaqıstan |
| Rayon | |
| Tarixi və coğrafiyası | |
| Əsası qoyulub | 1873 |
| Mərkəzin hündürlüyü | 85 ± 1 m |
| Saat qurşağı | UTC+5 |
| Əhalisi | |
| Əhalisi | 50 800 nəfər (2004) |
|
| |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
.svg)
Tarixi
1873-cü ildə Amudərya çayının sağ sahilinin Xivə xanlığından Rusiyaya keçməsi ilə, Xivə qalasının yerində Turtkul, Rusiya imperiyasının Sırdərya bölgəsinin bir hissəsi olaraq Petro-Aleksandrovsk şəhəri (əslində-Petro-Aleksandrovskoye istehkamı) meydana gəldi.
Petro-Aleksandrovsk istehkamı, Türkistan Hərbi Dairəsinin Amudərya şöbəsi rəisinin iqamətgahı oldu. Şöbənin rəisi Amudəryanın Xiva tərəfində araq istehsalının qadağan edilməsi və Rusiya tərəfinə qaçaqmalçılığı, habelə soyğunçuluq, mal-qara oğurluğu üçün çayı keçən quldurların axtarılması və cəzalandırılması kimi məsələlərdə Xivə xanı ilə yazışmalar aparırdı.
Petro-Aleksandrovsk rayon şəhərinin gerbi, 21 aprel 1909-cu ildə, Sırdərya bölgəsinin digər gerbləri ilə birlikdə təsdiq edildi. "Qara zəmidə qırmızı qalxanın üstündə 3 üzüm salxımı ilə müşayiət olunan 3 qülləsi və açıq qapıları olan gümüş qala divarı var. Kəhar hissədə Sırdərya bölgəsinin emblemi var. Qalxan Aleksandr lenti ilə bağlanmış və gümüş divar tacı ilə örtülmüş qızıl üzüm budaqları ilə əhatə olunmuşdur.
1920-ci ildə Petro-Aleksandrovskun adı dəyişdirilərək Turtkul oldu. 1925-1932-ci illərdə Qaraqalpaq ASSR-in paytaxtı idi. 1939-cu ildə paytaxt Turtkulun 170 km-də olan Nukus şəhərinə köçürüldü. 1949-cu ildə şəhərin yeri sahilinin eroziyasına görə indiki yerinə dəyişdirildi.
Turtkul hazırda Qaraqalpaqstanın ən böyük şəhərlərindən biridir. Öz televiziyası var. Şəhərdə 2010-cu ilin yayında böyük bir ərzaq və geyim bazarı açılıb.
İqlimi
Turtkul soyuq çöl və quraq iqlimə malikdir. İqlimi kontinental, quraq və istidır. Ən soyuq ay orta temperaturu −25°C (−13°F) olan yanvar, ən isti ay isə 45°C (113°F) temperaturla iyul ayıdır. İllik orta temperatur 12.4°C (54.3°F)-dir. İllik yağıntı 97 mm; mart ayında ən yüksəkdir, təxminən 20 mm və iyul-sentyabr ayları arasında sıfıra yaxındır. Buxarlanma yağıntıları orta hesabla 36 dəfə, bəzən 270 dəfə üstələyir.
İqtisadiyyatı
Şəhərdə pambıq emalı fabriki, dəmir-beton zavodu, asfalt zavodu və Nukus Tibb Məktəbinin xarici bölməsi var. 1975-ci ildə şəhər əhalisi 22.000, 1991-ci ildə 38.200 nəfər idi.
Təhsil
Turtkul rayonunda 6 kollec fəaliyyət göstərir:
- Turtkul Bankçılıq Kolleci
- Turtkul Sənaye Pedaqoji Kolleci
- Turtkul Tibb Kolleci
- Turtkul Kənd Təsərrüfatı Kolleci
- Turtkul Sənaye və Nəqliyyat Kolleci
- Turtkul Akademik Liseyi.
İstinadlar
- 2020-02-23 at the Wayback Machine. Письмо начальника Аму-Дарьинского отдела Туркестанского военного округа Хану Хивинскому. 4 ноября 1874 года, № 420.
- 2019-12-28 at the Wayback Machine Письмо начальника Аму-Дарьинского отдела Туркестанского военного округа Хану Хивинскому. 28 ноября 1874 года, № 3579.
- ↑ 2012-03-24 at the Wayback Machine, Great Soviet Encyclopedia (in Russian)
- Maria Shahgedanova (2002) 2021-09-05 at the Wayback Machine, Volume 3 of Oxford regional environments, Oxford University Press, ISBN 0-19-823384-1 p. 269
- Robert E. Gabler et al. (2008) 2021-07-29 at the Wayback Machine, ISBN 0-495-55506-1 p. 246
- Kenneth Walton (2007) 2021-07-29 at the Wayback Machine, Transaction Publishers, ISBN 0-202-30928-2, p. 37