Toxar dilləri - Haqqinda Melumat

Toxar dilləri
Toxar dilləri
	—
Areal	—
Təsnifat
Kateqoriya	???
	Hind-Avropa dilləri
Tərkib
	—
Dil qrupunun kodları
ISO 639-2	—
ISO 639-5	—

Toxar dilləri — Mərkəzi Asiyanın qədim Toxaristan bölgəsində (indiki qərbi Çin və indiki Qırğızıstan və Tacikistanın bəzi bölgələri) danışılan qədim Hind-Avropa dillər qrupu. Toxar dilləri təxminən IV–X əsrlərdə istifadə edilmişdir və bu dil qrupu haqqında məlumat əsasən arxeoloji qazıntılardan tapılan əlyazmalar vasitəsilə əldə edilmişdir. Bu dil qrupu Hind-Avropa dilləri arasında unikal yer tutur və iki əsas dili vardır:

1. Toxar A – arxaik və daha qədim formaya malik olan bu dialekt əsasən Buddist dini mətnlərdə istifadə olunurdu. Daha çox Toxar arxaik və ya Türfan dialekti kimi tanınır, qədim Türfan şəhəri ərazisində yayılmışdır. 2. Toxar B – daha geniş yayılmış və istifadə edilmiş dialektdir. Kuça dialekti adlanır və əsasən gündəlik yazışmalar və digər mətnlərdə istifadə olunurdu.

Xüsusiyyətləri

Toxar dili Hind-Avropa dillərinin digər qollarından xeyli fərqlənir. Xüsusilə qrammatik quruluş və lüğət baxımından fərqli xüsusiyyətlərə malikdir və bu fərqlilik onun erkən dövrlərdə digər Hind-Avropa dillərindən ayrıldığını göstərir.

Toxar dilinin morfoloji xüsusiyyətləri digər Hind-Avropa dillərinə bənzəsə də, bəzi fərqli morfoloji xüsusiyyətlərə malikdir. Bu dillərdə, ismin hal və növləri üçün müxtəlif şəkilçilər və qrammatik dəyişikliklər var.

Toxar dilində yazılmış mətnlər əsasən buddist mətnlər və hüquqi sənədlərdir. Toxar dili Brami əlifbasına əsaslanan xüsusi bir yazı sistemindən istifadə edir. Bu mətnlər arxeoloji qazıntılar zamanı Çinin Sincan bölgəsində aşkarlanmışdır.

Əhəmiyyəti

Toxar dili Hind-Avropa dillərinin tarixini və yayılma yollarını anlamaq baxımından mühüm əhəmiyyətə malikdir. Bu dil Hind-Avropa dillərinin Asiya qitəsinə qədər necə yayıldığını və bu dillərin təkamülündə hansı dəyişikliklərin baş verdiyini öyrənməyə imkan verir. Toxar dili və onun dialektləri dilçilərə Hind-Avropa dillərinin erkən tarixinə dair dəyərli məlumatlar təqdim edir.

İstinadlar

. Kollinza İngilis dili lüğəti. 2019-10-18 tarixində . İstifadə tarixi: 2019-10-18.
Diringer, David. (ingilis) (Second and revised). London: Hutchinson's Scientific and Technical Publications. 1953. 347–348.
Walter, Mariko Namba. (PDF). Sino-Platonic Papers (ingilis). 85. 1998: 2–4. 2013-10-20 tarixində (PDF). İstifadə tarixi: 2024-11-04.
. Princeton Buddizm lüğəti. 2023-04-19 tarixində . İstifadə tarixi: 2024-11-04 – Kredo Reference vasitəsilə.
. 2022-03-18 tarixində . İstifadə tarixi: 2024-11-04.
Kim, Ronald I. // Rieken, Elisabeth (redaktor). 100 Jahre Entzifferung des Hethitischen. Sprachgeschichte und Forschung-da Morphosyntaktische kateqoriyalar. Akten der Arbeitstagung der Indogermanischen Gesellschaft vom 21. bis 23. Sentyabr 2015, Marburqda. Wiesbaden: Reichert Verlag. 2018. səh. 170 (footnote 44). 15 January 2023 tarixində . İstifadə tarixi: 13 September 2019.

[1] . Kollinza İngilis dili lüğəti. 2019-10-18 tarixində . İstifadə tarixi: 2019-10-18.

[DD-2] Diringer, David. (ingilis) (Second and revised). London: Hutchinson's Scientific and Technical Publications. 1953. 347–348.

[3] Walter, Mariko Namba. (PDF). Sino-Platonic Papers (ingilis). 85. 1998: 2–4. 2013-10-20 tarixində (PDF). İstifadə tarixi: 2024-11-04.

[4] . Princeton Buddizm lüğəti. 2023-04-19 tarixində . İstifadə tarixi: 2024-11-04 – Kredo Reference vasitəsilə.

[5] . 2022-03-18 tarixində . İstifadə tarixi: 2024-11-04.

[6] Kim, Ronald I. // Rieken, Elisabeth (redaktor). 100 Jahre Entzifferung des Hethitischen. Sprachgeschichte und Forschung-da Morphosyntaktische kateqoriyalar. Akten der Arbeitstagung der Indogermanischen Gesellschaft vom 21. bis 23. Sentyabr 2015, Marburqda. Wiesbaden: Reichert Verlag. 2018. səh. 170 (footnote 44). 15 January 2023 tarixində . İstifadə tarixi: 13 September 2019.