Termo iqtisadiyyat (ing. Thermoeconomics) — fizikanın termodinamika qanunlarını iqtisadi analizə və modelləşdirməyə tətbiq edən bir sahədir. Bu sahə iqtisadi sistemləri enerjinin istifadəsi, istehlakı və paylanması ilə əlaqəli olaraq öyrənir. Termo iqtisadiyyat enerjinin iqtisadi dəyəri və mənbələrin tükənməsi üzərində qurulmuşdur və əsas məqsədi iqtisadi fəaliyyətin ekoloji davamlılığını və səmərəliliyini araşdırmaqdır.
Termodinamikanın iqtisadi proseslərə tətbiqi iqtisadiyyatın fiziki məhdudiyyətləri və resursların səmərəli istifadəsi ilə bağlı problemləri dərinləşdirir. Xüsusilə ikinci termodinamika qanunu — — iqtisadi resursların məhdud olduğu bir dünyada davamlı böyümə ilə bağlı narahatlıqları vurğulamaq üçün istifadə olunur.
Termo iqtisadiyyatın əsas prinsipləri
- Enerjinin mühümlüyü — iqtisadi fəaliyyətlər (məsələn, istehsal, nəqliyyat, istehlak) enerji istifadəsinə bağlıdır. Termo iqtisadiyyat, enerjinin iqtisadiyyatdakı rolunu öyrənir və iqtisadi proseslərdə enerjinin dəyərini təhlil edir.
- Entropiya və mənbələrin tükənməsi — termodinamikanın ikinci qanunu (entropiya) bütün fiziki sistemlərdə pozuntunun və enerjinin tədricən istifadəyə yararsız hala gəlməsinin qaçılmaz olduğunu göstərir. Termo iqtisadiyyatda bu anlayış, mənbələrin tükənməsi və resursların səmərəsiz istifadəsinin uzunmüddətli nəticələrini təhlil etmək üçün istifadə olunur.
- Ekoloji davamlılıq — termo iqtisadiyyat ekoloji davamlılıq məsələlərinə xüsusi diqqət yetirir. Bu yanaşmaya görə, iqtisadi inkişaf enerji istehlakı və ətraf mühitə təsir baxımından məhdudlaşdırıcı amillərlə üzləşir. Bu sahə təbii mənbələrin və enerjinin məhdudluğunu nəzərə alaraq iqtisadi sistemlərin necə davamlı ola biləcəyini araşdırır.
- Enerji və səmərəlilik — termo iqtisadiyyat, iqtisadi proseslərin enerji baxımından səmərəliliyini qiymətləndirir. Daha az enerji ilə daha çox məhsul istehsal etmək, eləcə də resursların istifadəsində israfın qarşısını almaq iqtisadi səmərəliliyi artıran əsas elementlərdir.
- Enerji və qiymət təyini — termo iqtisadiyyatda enerji qiymətlərinin təyin edilməsi iqtisadi modellərdə mühüm yer tutur. Enerjinin dəyəri istehsal xərclərinə təsir edir və bu, iqtisadi fəaliyyətlərdə həlledici rol oynayır.
Termo iqtisadiyyatın tətbiqi
- İqtisadi böyümə və enerji İstehlakı — termo iqtisadiyyat iqtisadi böyümənin enerji istehlakına necə təsir etdiyini və məhdud enerji resurslarının iqtisadi artımı necə məhdudlaşdırdığını araşdırır. Böyümə davam etdikcə enerji tələbatı da artır, bu da iqtisadi və ekoloji problemlərə səbəb ola bilər.
- Davamlı enerji sistemləri — bərpa olunan enerji mənbələrindən istifadənin genişlənməsi termo iqtisadiyyatın əsas tədqiqat mövzularından biridir. Günəş, külək, su kimi mənbələrdən istifadə etməklə enerji istehlakının azaldılması və daha səmərəli enerji sistemlərinin qurulması ilə bağlı siyasətlər təhlil olunur.
- İqlim dəyişikliyi və iqtisadiyyat — termo iqtisadiyyat iqlim dəyişikliyinin iqtisadi təsirlərini və enerji istehlakının karbon emissiyalarına təsirini öyrənir. İqtisadiyyatın daha ekoloji təmiz enerjilərə keçməsi ilə bağlı siyasətlər bu sahədə müzakirə mövzusudur.
- Resursların səmərəliliyi və tullantıların azaldılması — termo iqtisadiyyat səmərəsiz istehsal və istehlakın yaratdığı tullantıların iqtisadi dəyərini qiymətləndirir və daha təmiz, daha səmərəli sistemlərə keçidin yollarını araşdırır.
Termo iqtisadiyyatın önəmi
- İqlim dəyişikliyi və qlobal istiləşmə kimi qlobal problemlərin həllinə kömək edir.
- Enerji resurslarının səmərəli istifadəsi üçün iqtisadi modellər yaradır.
- Ekoloji davamlılıq və resursların tükənməsi problemlərinə uzunmüddətli həllər təklif edir.
Termo iqtisadiyyat, ənənəvi iqtisadi modellərin məhdudluqlarını enerji və ekoloji amillər baxımından aşmağa çalışaraq daha geniş və davamlı bir yanaşma təqdim edir. Bu sahə xüsusilə enerji siyasətləri, ətraf mühitin qorunması və iqtisadi artım arasında tarazlıq yaratmağa yönəlmişdir.
İstinadlar
- Sieniutycz, Stanislaw; Salamon, Peter. Finite-Time Thermodynamics and Thermoeconomics. . 1990. ISBN 0-8448-1668-X.
- Chen, Jing. The Physical Foundation of Economics - an Analytical Thermodynamic Theory. . 2005. ISBN 981-256-323-7.
- . BiophysEco (ingilis). 2017-01-23. 2022-09-28 tarixində . İstifadə tarixi: 2022-09-28.
- Baumgarter, Stefan. (2004). 13 may 2006 tarixindən Wayback Machine saytında, Modeling in Ecological Economics (Ch. 18) 2009-03-25 at the Wayback Machine
- Pokrovskii, Vladimir. Thermodynamics of Complex Systems: Principles and applications (English). IOP Publishing, Bristol, UK. 2020. Bibcode:.
- Raine, Alan; Foster, John; Potts, Jason. "The new entropy law and the economic process". Ecological Complexity. 3 (4). 2006: 354–360. doi:.
- Annila, A. and Salthe, S., Arto; Salthe, Stanley. "Economies evolve by energy dispersal". Entropy. 11 (4). 2009: 606–633. Bibcode:. doi:.
Ədəbiyyat
- Georgescu-Roegen, Nicholas. . Cambridge, Massachusetts: Harvard University Press. 1971. ISBN 978-1583486009.
- Pokrovskii, Vladimir. . New Economic Windows. Berlin: Springer. 2011. ISBN 978-1-4419-9364-9.
- Kümmel, Reiner. . The Frontiers Collection. Berlin: Springer. 2011. ISBN 978-94-007-2095-4.
- Chen, Jing (2015). : Springer.
- Charles A.S. Hall, Kent Klitgaard (2018). : Springer. ISBN 978-3-319-66217-6
- Jean-Marc Jancovici, Christopher Blain (2020). . Europe Comics
- N.J. Hagens (2019). . Science Direct.
- Nafeez Ahmed (2017). . Springer Briefs in Energy
- Smil, Vaclav (2018). . MIT Press
Xarici keçidlər
- Yuri Yegorov, article Econo-physics: A Perspective of Matching Two Sciences, Evol. Inst. Econ. Rev. 4(1): 143–170 (2007)
- Borisas Cimbleris (1998):
- Schwartzman, David. (2007). "", In Press, Science & Society.
- Saslow, Wayne M. (1999). "" American Association of Physics Teachers.