Tekeli (qaz. Текелі) — Qazaxıstanın Almatı vilayətində, Almatı şəhərindən 310 km və Taldıkorqan şəhərindən 40 km məsafədə yerləşən bir şəhər.
Tekeli | |
---|---|
44°49′59″ şm. e. 78°49′51″ ş. u. | |
Ölkə | |
Tarixi və coğrafiyası | |
Əsası qoyulub | 1937 |
Sahəsi |
|
Mərkəzin hündürlüyü | 1.300 m |
Saat qurşağı | |
Əhalisi | |
Əhalisi |
|
Rəqəmsal identifikatorlar | |
Poçt indeksi | 041700 |
Digər | |
| |
Vikianbarda əlaqəli mediafayllar |
Tarixi
1933-cü ildə, Korinski dərəsindəki Tekeli bölgəsində, M. M. Yudiçevin rəhbərlik etdiyi bir geoloji kəşfiyyat ekspedisiyası polimetal filizlərinin, xüsusən də qurğuşunların böyük yataqlarını kəşf etdi, bundan sonra Sovet hakimiyyəti filizləri mədənləşdirməyə və işlətməyə qərar verdi. Artıq 1942-ci ildə Cunqar dağlarının ətəyində "Qurğuşun-Sink kombinatı" və onun altında bir işçi qəsəbəsi salınmışdır. Müəssisə Tekeli, Koksu və Tuyuk yataqlarını işlətdi.Böyük Vətən Müharibəsi illərində bu bitki hər səkkizinci güllə üçün ölkəni qurğuşunla təmin edirdi . Daha sonra, müharibədən sonrakı dövrdə Tekeli kəndi böyük ölçüdə artmağa başladı, yaşayış binalarının inşası heyranedici bir tikinti layihəsi elan edildi və Sovet İttifaqının hər yerindən könüllülər axını gəldi. Tekelinin evləri və sənaye obyektləri təkcə ziyarətçi inşaatçılar tərəfindən deyil, Yapon əsir əsgərləri tərəfindən də tikilmişdir. 1952-ci ildə qəsəbəyə şəhər statusu verildi. Tekeli sürətli şəkildə böyüdü və inkişaf etdi. Burada yaşayış məhəllələri tikilmiş, uşaq bağçaları, məktəblər, parklar və kinoteatrlar tikilmişdir.
Şəhərin inkişafı və həyatı SSRİ-də ən böyük zavodlardan biri olan Tekeli Qurğuşun-Sink Zavodundan asılı idi. 1990-cı ildə,% 45-ə qədər qurğuşunla gəlirli filiz ehtiyatları tükəndi. Zavod müqavilə öhdəliklərinin yerinə yetirilməsini təmin etməyən özəl idarəetmə şirkətinin etibarlı idarəçiliyinə verilmişdir. Nəticədə bitki çətin maliyyə və iqtisadi vəziyyətə düşdü və 1996-cı ildə dayandı. 1997-ci ildə Qazaxıstan Respublikası Hökuməti zavodun dövlət hesabına bərpası barədə qərar qəbul etdi; uzunmüddətli güzəşt şərtləri ilə zavod Kazzinc SC-yə verildi. Zavod Karaqanda bölgəsindən dəmir tərkibli filizin emalına, həmçinin sink və qurğuşun konsentratları əldə etmək üçün qurğuşun-sink filizlərinin emalına başlamışdır. 2002-ci ildə ehtiyatların tükənməsi və Tekeli mədəninin bağlanması səbəbindən zavod 2007-ci ilə qədər işlədiyi Ust-Kamenogorsk sink zavodundan çıxarılan metalurji tullantıların — klinkerin işlənməsi üçün yenidən dizayn edildi. Bundan sonra fabrik dayandı və şəhər işsizliklə böhranlı monocityə çevrilməyə başladı. 2011-ci ildə zavod uzun sürən böhrandan sonra işini bərpa etdi. Elə həmin il emal müəssisəsi bərpa edildi, onun köməyi ilə Çinə satılan təxminən 360 min ton dəmir filizi konsentratı işləndi. Həmçinin zavodun bazasında elektrolitik metal manqan istehsalı üçün "Elektromanganets" bir müəssisə yaradılmışdır. 2013-cü ildə dəmir filizi konsentratından yerli çuqun almaq üçün kombinatın ərazisində bir metallurgiya zavodu tikilməsinə qərar verildi. 2016-cı ilə qədər tikinti-quraşdırma işləri, xammal təchizatı və kadr hazırlığı üzrə fəaliyyətlər həyata keçirilmişdir. Yüksək sobalar, emal müəssisəsi, elektrik stansiyası, aqlomerasiya maşını və digər istehsal sexləri tikildi. 2018-ci ildə ilk çuqun metalurji zavodunda əldə edildi.
Coğrafiya
Şəhərin adı bir vaxtlar bu çayların dərələrində bolluq yaşayan heyvan növlərindən gəlir: teke– dağ keçisi, ladin– kiçik bir antilop. Uysun qəbilələrinin ov səhnələri şəhərin yaxınlığındakı qayaüstü rəsmlərdə öz əksini tapır. Tekeli şəhəri Karatal çayının yuxarı axınında, Cunqarskiy Alatau ətəklərində, Kora (Kara, Karinka), Çaji (Çijhi, Çijinka) və Tekelinka çaylarının qovuşduğu yerdə yerləşir. Koksu stansiyasından dəmir yolu xəttinin sonuncu stansiyası Semey–Almatı xəttindəkidir . Həm də şəhərdə Qazaxıstanda yeganə elektrikləşdirilmiş dar keçidli dəmir yolu vardı. 2000-ci illərin əvvəllərində sökülmüşdür.
Şəhərin görməli yerləri
Tekeli şəhərində bir neçə görməli yer var, yəni: Dinmuhammed Kunaev adına küçə təqribən 38 km uzunluqdadır. Qazaxıstanın ən uzun küçəsi olaraq rəsmi olaraq tanınır. "Tekeli steli", "Kelinşektaş" — Qazaxıstanın ən qədim Buddist ."" — Qazaxıstanın ən böyük şəlaləsi, Kora çayı dərəsinin yuxarı hissəsində, Tekeli şəhərinin üstündə yerləşir. Abidə — Böyük Vətən Müharibəsi Stella (1941–1945), şəhərin mərkəzində üç çayın birləşdiyi yerdə yerləşir.
Ekoloji vəziyyəti
Tekeli şəhərində və Karatalskoye kəndində bölgənin əhəmiyyətli ekoloji problemlərindən biri olan çətin bir ekoloji vəziyyət vardır. 69 hektar ərazidə hazırda işləməyən bir tullantı yığını var. Tekeli qəsəbəsi və yaxınlıqdakı Karatalskoye kəndinin sakinləri baş ağrısı, burun qanaması, allergik və dəri xəstəlikləri ilə müşayiət olunan güclü külək və tullantı zibilxanasının tozlanması səbəbindən qəfil narahatlıq keçirir; malign neoplazmalar. 1992-ci ildə aparılan xüsusi araşdırmaların nəticələrinə görə, tullantı tullantılarının yamaclarının tozlanması və aşınması nəticəsində bağ evlərinin torpaqları və Tekeli şəhərinin bütün ərazisi ağır çirkli maddələrlə çirklənmişdir. icazə verilən konsentrasiyanı aşan Tekeli filizlərindən metal və genetik əlaqəli kadmiyum, arsenik, stronsium, tallium. Bu araşdırmaların nəticəsi belədir: araşdırılan Tekeli şəhərinin ərazisində torpaqdakı qurğuşun tərkibinin mobil qurğuşun üçün zəhərli səviyyəni keçmədiyi yerlər yoxdur, bitkilər üçün ən əlçatan olan suda həll olunan metalların tərkibi qeyri-adi hər yerdə. 1993-cü ildə Tekeli şəhər rəhbərliyinin əmri ilə ətraf mühitin mühafizəsi və səhiyyə orqanlarına ətraf mühitin yaxşılaşdırılması üçün, xüsusilə də tullantı zibilxanalarına bitişik ərazilərdə və Karatal çayı boyunca ən təcili tədbirlərin görülməsi tapşırıldı. O vaxtdan bəri, tullantı zibilliyindən mənfi təsirin aradan qaldırılması üçün heç bir tədbir görülməmişdir, tullantı zibilxanası hazırda güclü eroziyaya məruz qalır, yolun üstünə və Karatal çayına aşınır, quru küləkli havalarda yanları tozlanır. Bir çox sakin və kəndlilər, qazanc axtararkən, əvvəllər mədən filizləri də daxil olmaqla çirklənmiş torpaqlarda meyvə bağları yetişdirirlər.
Tanınmış şəxsləri
1842-ci ildə bu hissələrdə məşhur qazax şairi Baktıbay Jolbarısulu anadan olub.
İstinadlar
- . 2019-01-15 tarixində . İstifadə tarixi: 2016-10-18.
- . 2019-01-15 tarixində . İstifadə tarixi: 1997-04-30.
- ↑ . 2019-01-07 tarixində . İstifadə tarixi: 2019-01-16.
- . 2019-01-15 tarixində . İstifadə tarixi: 2006-11-14.
- . Archived from the original on 2019-01-15. İstifadə tarixi: 2019-01-16.
- . 2019-01-15 tarixində . İstifadə tarixi: 2011-07-11.
- . 2019-01-15 tarixində . İstifadə tarixi: 2018-12-28.
- . 2019-01-15 tarixində . İstifadə tarixi: 2018-12-28.
- . 2019-01-15 tarixində . İstifadə tarixi: 2018-12-28.
- . 2019-01-15 tarixində . İstifadə tarixi: 2018-12-28.
- . 2019-01-15 tarixində . İstifadə tarixi: 2017-01-18.
- . 2019-01-15 tarixində . İstifadə tarixi: 2017-01-18.