Tat dili və ya Tati fars dili — Qafqazda yaşayan tatların dili.
| Tat dili | |
|---|---|
| Orijinal adı | зугьун тати, zuhun tati, zuban tati |
| Ölkələr | Rusiya, Azərbaycan |
| Regionlar | Dağıstan, Quba, Şabran, Xaçmaz, Siyəzən, Xızı, Şamaxı, İsmayıllı, Lahıc, Bakı, Abşeron, Hacıqabul |
| Rəsmi status | Dağıstan |
| Təsnifatı | |
| Kateqoriya | Avrasiya dilləri |
| Yazı | kiril əlifbası, latın əlifbası () |
| Dil kodları | |
| QOST 7.75–97 | тат 665 |
| ISO 639-1 | — |
| ISO 639-2 | — |
| ISO 639-3 |
ttt — tat dili jdt — dağ yəhudilərinin dialekti |
| Dilin strukturlarının dünya atlası | |
| IETF | ttt |
| Glottolog | cauc1242 |
Tat dili Xəzəryanı ərazilərdə – İranda, Azərbaycanın şimal-şərq rayonlarında, Abşeron yarımadasında, Dağıstanın cənub-şərqində, Dərbənd və Mahaçqala şəhərlərində, Azərbaycanda isə İsmayıllı, Xızı, Şamaxı, Quba, Şabran və Abşeron ərazilərində danışılır. Azərbaycanda yaşayan tatların dili Azərbaycan dili ilə daimi qarşılıqlı əlaqədədir. Quba ləhcəsi tat dilinin Azərbaycanda ən geniş yayılmış ləhcəsidir.
Tat dilində 33 səs vardır.
Tat dili sait səsləri haqqında fikirlər müxtəlifdir. Məsələn: V.S. Sokolova görə Qonaqkənd, Dəvəçi və Suraxanı ləhcələri üçün vokalizm 8 fonemdən ibarətdir. Bunlar: i, e, a, u, ü, ey, oy, öü. Tədqiqatçı burada nədənsə ə, o, ö, və ı müstəqil fonemlərinin varlığını qəbul etmir. Maqsud Hacıyev öz kitabında bunun tamamilə səhv qərar olduğunu və tat dili vokalizminin 13 fonemdən ibarət olduğunu qeyd edir. Əlavə də edir ki, onlardan 9-u monoftonq , 4-ü isə diftonqdur.
Mənşəyi
İran alimlərinin bir qismi hesab edir ki, tat dili fars dilinə yaxın olan bir ləhcədir. Bu alimlərin bir qismi düşünür ki, Abşeron tatlarının dili gilan və mazandaran dilləri ilə Mərkəzi İran dialektləri arasında qərarlaşıb. Başqa sözlə, tat dilinin gilan, mazandaran, talış dilləri ilə yaxınlığı mövcuddur. hesab edir ki, tat dilinin tacik dilinə də genetik bağlılığı var.
Tat dilinin mənsub olduğu Hind-İran kök dili e.ə. II minillikdə Hind-Avropa dil ailəsində təcrid olunmuşdur. Həmin minilliyin sonunda isə İran və hind dil qollarına parçalanmışdır. E.ə. I minilliyin birinci yarısında qədim irandilli tayfalar İran yaylasının mərkəzində və cənubunda məskunlaşmışdırlar.
Ləhcələr
Tat dili ləhcələri aralarındakı müxtəlifliyə görə üç böyük qrupa bölünür:
1. Tat dilinin Şimal ləhcələri: buraya Quba, Dəvəçi, Qonaqkənd və Qızıl Qazma ləhcələri (Xızı rayonu);
2. Tat dilinin Mərkəzi: Ərüsküş-Daqquşçu, yaxud Xızı ləhcəsi (Xızı rayonu);
3. Tat dilinin Cənub ləhcələri: buraya da, əsasən, Abşeron,Balaxanı, Suraxanı, Lahıc və Məlhəm (Şamaxı) ləhcələri daxildir.
İstinadlar
- Windfuhr, Gernot. (ingilis). Routledge. 2013-05-13. ISBN 978-1-135-79704-1. 2024-03-25 tarixində . İstifadə tarixi: 2024-03-25.
- . www.semanticscholar.org. 2024-03-25 tarixində . İstifadə tarixi: 2024-03-25.
- ↑
- Соколова, Валентина Степановна. Очерки по фонетике иранских языков (Russian). Москва: Академии Наук СССР. 1953.
- ↑ Hacıyev, Maqsud. Azərbaycan tatlarının dili. Tatların tarixi-etnoqrafik oçerki (Azərbaycan dili). Bakı: Mütərcim. 2009. 548.
Ədəbiyyat
- Hüseynova, Gülsüm. (PDF) (az.). Bakı: Elm və təhsil. 2013. İstifadə tarixi: 27 may 2022.
|
Dil haqqında olan bu məqalə bu məqalə qaralama halındadır. Məqaləni redaktə edərək Vikipediyanı zənginləşdirin.
|