Türkiyədəki qırğızlar
Türkiyədəki qırğızlar, Türkiyə qırğızları ya da Türkiyə qırğız türkləri — XX əsrdə Orta Asiyanın Rusiya imperiyası tərəfindən ələ keçirilməsindən sonra müxtəlif illərdə Türkiyə torpaqlarına gələn qırğızların Türkiyə sərhədlərində qalan hissəsidir. Türkiyədəki qırğızların sayı 15 min həndəvərindədir.[1] Onlar artıq tədricən türk dilində danışmağa başlayırlar.
| Ümumi sayı |
|---|
| 15.000 |
| Dili |
| Dini |
Türkiyədəki qırğızlar içində dillərini ən yaxşı qoruyan qrup əsas olaraq Vana bağlı Ərcişin Ulupamir kəndində yaşayanlardır. Buraya yerləşən qırğızlar 1980-ci illərdən bəri burada yaşadıqlarından Van qırğızları da deyilir. Van qırğızlarının sayı təxminən təxminən 5000 həndəvərindədir. Buradakı qırğızların kökü Əfqanıstanın Pamir bölgəsindən gəlmişdirlər. Türkiyədə yaşayan başqa qırğız topluluqları da vardır.
Rus işğalı ilə Tacikistanın Murqab rayonunndan Əfqanıstanın bölgəsiə gələn qırğız topluluğu Pamirdəki qırğız topluluğu ilə birləşmişdir. Sovetlərin Əfqanıstanı işğal etməsi ilə də Pamir ətrafında Rahmanqul Xan rəhbərliyində Pakistanın Gilgit vadisinə keçmişdirlər. 1982-ci ildə bu topluluğun bir hissəsi İstanbula getmiş, qalanları da yenidən Əfqanıstandakı Pamir ətrafına geri dönmüşdürlər.
Qırğız icmalarının Pamirə ilk yerləşmələri 1575-ci ildədir.[2] 1920-ci ildə yenə Pamirə qırğız icmaları gəlmişdir. 1930-cu illərdə Pamirə yenə də qırğız axınları olmuşdur. Pamir qırğızlarının sayı 65.000 qədər idi. Pamir qırğızları XX əsrdə sərhəd dəyişiklikləri səbəbiylə Sovet Rusiyası və İngiltərə arasında ikiyə bölünmüşdülər. Qırğızlar çox sayda ölkəyə dağılmağa məcbur edilmişdirlər. Pamir qırğızları termini ilk dəfə 1892-ci ildə rus etnoqraflar tərəfindən istifadə edilmişdir. Qırğız adı qədim türk dilindən gələn addır. Qədim türk dilində Kırk-ız formasında yazılmışdır.[3]
Türkiyədəki bütün qırğız boyları İstanbul bölgəsində yaşasa da, əsas məskunlaşma Ulupamir kəndidir. Türkiyədəki qırğızların mədəniyəti Qırğızıstan qırğızları ilə böyük ölçüdə bənzərdir.[4]
Türkiyə qırğızlarının ən böyük dərnəyi Qırğız Türkləri Kültür və Yardımlaşma Dərnəyidir. Bundan başqa da dərnəklər vardır. İkinci dalğa olan Türk qırğızları öz ana dilini və adətlərini yaxşı qoruyur. Onların sayı yüksək məhsuldarlıq və aşağı ölüm səbəbindən artır, gənclərin nisbəti 80% -ə çatır. Ancaq sosial və etnik çətinliklər yaşamağa davam edirlər. Beləliklə, gənclərin məktəbə getməsinə baxmayaraq, bölgədə işsizlik yüksəkdir. Bundan əlavə, hər tərəfdən kürd yaşayış məntəqələri tərəfindən mühasirəyə alınaraq, yerli qırğızlar onları Türk Kürdüstanının əsas aləti hesab edən Kürd İşçi Partiyası və ya PKK tərəfindən hədəf alındı. Nəticədə, 2003-cü ildə Qırğızıstanın özündəki çətin iqtisadi vəziyyət səbəbindən hələ də təmin edilməyən 17 ailə (101 nəfər) siyasi sığınacaq istəyi ilə Qırğızıstan prezidentinə müraciət etdi. 2006-cı ildə Türk qırğızlarının məskunlaşdığı yerlər H5N1 quş qripi virusunun ən təhlükəli mərkəzinə çevrildi. 2007-ci ildə Türkiyədən 12 qırğız şəxsən Qırğızıstanın Oş bölgəsinə köçdü.
- ↑ "Türkiye'de yaşayan Kırgızların yaşamı nasıl?". kabar.kg. 10 avqust 2019 tarixində arxivləşdirilib.
- ↑ "Qırğızlar". vatanym.ru. 2013-10-29 tarixində arxivləşdirilib.
- ↑ "Ван кыргыздары Кыргызстандан мугалим сурашат". azattyk.org. 2021-04-10 tarixində arxivləşdirilib.
- ↑ "Ван кыргыздары улуттук тамырдан ажырагысы келбейт". bbc.com.