Yəhudilər ya da Cuhudlar (köhnə mənbələrdə Ebrəçilər) (ivr. יהודים) — qədim İsrail çarlığında yaşamış əhalidən yaranan xalq. Faktiki olaraq dünyanın bütün ölkələrində yaşayırlar. 1948-ci ildən yəhudi dövləti — İsrail də mövcuddur. Sayı təqribən 14 mln. nəfər (2006-cı il rəqəmi), onlardan 40%-i İsraildə, 35%-i isə ABŞ-də yaşayır. Ənənəvi dini iudaizmdir. İsraildə rəsmi dövlət dili ivritdir. Ayrı-ayrı ölkələrdə spesifik yəhudi dilləri var. Onlardan ən çoxsaylısı alman dil qrupuna daxil olan idişdir.
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| I sıra: Eynşteyn, Marks, Freyd, Spinoza II sıra: , Musa, İsa, III sıra: , Zukerberq, Qadot, IV sıra: Ford, Yohansson, Streyzand, Spilberq | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Ümumi sayı | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 15.7 mln | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Yaşadığı ərazilər | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Dili | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Dini | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
.svg){kind=small}
.svg){kind=small}
 
|
|
Yəhudilik fəlsəfəsi
Dini mətnlər
Müqqədəs şəhərlər
Dini şəxsiyyətlər
Musəvilik həyat tərzi
Məktəblər
Dini rollar
Dini tikililər
Etnik bölünmələr
Musəvi məzhəbləri
Dini obyektlər
Digər dinlərlə əlaqələr
|
Yəhudiliyin əlamətləri
Yəhudiliyin əlamətlərini müəyyənləşdirən ən qədim mənbə yəhudi hüququ olan halaxadır. O qanun yaradan Talmudun qərarları əsasında yaranıb. Halaxaya görə, "yəhudi o adamdır ki, anası yəhudidir, ya da yəhudi qaydalarına görə yəhudi adlanıb (qiyur)"
Yəhudi diasporlarının tarixi
Diasporlar tədricən ardıcıllıqla bir neçə əsas mərkəz şəklində formalaşmışlar. Edot adlanan etnik yəhudilər dil və məişət cəhətcə fərqlənmişlər:
- (Mesopotamiya, Cənubi Qafqaz) — V–XI əsrlər;
- (Pireney yarımadası) — b.ə.əvvəli — 1492;
- (Mərkəzi Almaniya, Şərqi Avropa) — X əsr-XX əsrin ortası.
İkinci dünya müharibəsi ərəfəsində və dövründə altı milyona qədər yəhüdi öldürülüb (bax: Holokost).
Məşhur yəhudilər
- Albert Eynşteyn-almaniyalı alim,fizik
- Robert Oppenheymer-amerikalı alim,Atom bombasının yaradıcısı.
- Teodor Hertsl-"yəhudi dövləti" fikrini ilk dəfə ortalığa atan şəxs və ümumiyyətlə yəhudi siyasətini müəyyənləşdirən,sionizmin banisi olan şəxs.
- Natali Portman-amerikalı aktrisa.
- Avraam Linkoln-ABŞ-nin 1860–1865-cı illərdə prezidenti.
- Xəyyam Nisanov-Azərbaycanlı müğənni.
- Miloş Zeman-Çexiya prezidenti.
- Petro Poroşenko-Ukraynanın IV prezidenti,əsl soyadı Valtsmandır.
- Aleksandr Qroysman-Ukraynanın baş naziri.
- Arseni Yatsenyuk-Ukraynanın keçmiş baş naziri.
- Alla Puqaçova-Rusiyalı müğənni.
- Qolda Meyer-İsrailin baş naziri.
- Məsud Bərzani-İraq Kürdüstanının 2005–2017-ci illərdə prezidenti.Ümumiyyətlə Bərzanilər ailəsi yəhudi mənşəlidirlər.
- Vladimir Lenin-SSRİ-nin qurucusu.Anası yəhudi idi və buna görə Lenini yəhudi qaydasına görə yəhudi saymaq olar.
- Benedikt Spinoza-Niderlandlı(Hollandiyalı)filosof.
- Yevda Abramov – Azərbaycan Milli Məclisinin deputatı.
- Albert Aqarunov – Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı
Yayılması və sayı
Sayı təqribən 14 milyon nəfər hesab edilir.
Ən böyük yəhudi icmaları (60 min nəfərdən çox) aşağıdakı ölkələrdədir:
- İsrail — 7, 200 mln.nəfər (2008-ci il; keçmiş SSRİ-dən təqribən 1,120 mln.nəfər)
- ABŞ — 6, 300 mln.nəfər (keçmiş SSRİ-dən təqribən 400 min)
- Fransa — 575 min nəfər
- Argentina — 400 min nəfər
- Kanada — 348,6 min nəfər (2001-ci il)
- Böyük Britaniya — 300 min nəfərdən çox
- Almaniya — 250 min nəfər (keçmiş SSRİ-dən təqribən 216 min) (2004-cü il).
- Rusiya — 233,4 min nəfər. (2002-ci il).
- Ukrayna — 104 min nəfər (2001-ci il)
- Avstraliya — 90 min
- CAR — 89 min
- Braziliya — 87 min (2000-ci il)
Mütəşəkkil yəhudi icmaları dünyanın 110 ölkəsində var.
Həmçinin bax
İstinadlar
- 2022-03-21 at the Wayback Machine cuhud [cuhut] Bax: yəhudi.
- . The Times of Israel. 2023-12-07 tarixində . İstifadə tarixi: 2023-12-25.
- . 2007-10-22 tarixində . İstifadə tarixi: 2010-04-15.
- Итоги Всероссийской переписи населения 2002 года. В 14 т. М., 2004
Ədəbiyyat
- Гительман Ц. Беспокойный век: Евреи России и Советского Союза с 1881 г. до наших дней. М.: — Новое литературное обозрение, 2008. — 512 с. — ISBN 978-5-86793-576-4
- Н. И. Рутберг, И. Н.Пидевич. Евреи и еврейский вопрос в литературе советского периода. Хронологически-тематический указатель литературы, М.: Грант, 2000. — 598 с. — ISBN 5-89135-135-8
- Евреи в России: История и культура. Сборник научных трудов — ред. Д. А. Эльяшевич. СПб, Издание Петербургский еврейский университет, 1998. — 394 с. — ISBN 5-88976-004-1
- Мудрость еврейского народа в пословицах и поговорках. Феникс, Ростов-на-Дону, 2008.
Vikianbarda Yəhudilər ilə əlaqəli mediafayllar var.
- Süleyman SAYAR. YAHUDİ KARAKTERİ(Tarihî ve Sosyo-Psikolojik Bir Yaklaşım). ULUDAĞ ÜNİVERSİTESİ. İLÂHİYAT FAKÜLTESİ. Sayı: 9, Cilt: 9, 2000.
- Rabi Benjamin Blech. Geçmişten Günümüze YAHUDİ TARİHİ VE KÜLTÜRÜ. Eylül 2004. — 447 s. — ISBN 975-7304-82-4
- Israel SHAH. YAHUDİ TARİHİ, YAHUDİ DİNİ. ANKA YAYlNLARI : 31. DİNLER TARİHİ: 3. İstanbul 2004. — 192 s. — ISBN 975-6628-32-4
- Məlikov, Ə. İudaizmin tarixi, inancları və təriqətləri // Gənc Tədqiqatçı Elmi-praktiki jurnal, Vol. IX. 15.06.2023, №2, səh.135-145 ()
Xarici keçidlər
- 2010-03-05 at the Wayback Machine
- Статья "" С. И. Лучицкая. // Словарь средневековой культуры. 23 илл.
- 2009-05-11 at the Wayback Machine
- — статья на сайте "Библия-центр"
- 2009-04-15 at the Wayback Machine
- 2010-01-10 at the Wayback Machine