Tüksüz biyan (lat. Glycyrrhiza glabra) — paxlakimilər fəsiləsinin biyan cinsindən olan çoxillik ot bitkisi.
Botanik təsviri
Hündürlüyü 1,5 m-ə qədər, yoğun və dərin kökü vardır. Gövdəsi, yarpaqlarının saplaq və oxları, eləcə də çiçək qrupu qısa tüklüdür. Yarpaqları ardıcıl 9-15 yarpaqcıqlardan ibarət, mürəkkəb lələkvaridir, yarpaqcıqlar uzunsov yumurtavaridir, alt tərəfindən bir qədər parıltılı, xırda qatranlı vəziciklərin mövcudluğu səbəbindən yapışqanlıdır. Çiçəkləri xırda, açıq bənövşəyi rəngdədir. Meyvəsi qonur rəngli, yasti-uazunsov lobyavari, bir və ya bir neçə toxumludur. Kökünün rəngi sarı, iyi zəif, dadı isə şirindir. İyun-iyul aylarında çiçəkləyərək iyul-sentyabr aylarında meyvə verir.
Yayılması
Quba, Qusar, Xaçmaz, Füzuli, Laçın, Zəngilan, Cəbrayıl, Qubadlı rayonlarında, Samur-Dəvəçi, Xəzəryanı, Kür- Araz və Lənkəran ovalıqlarında, Kür və Naxçıvan düzənliklərində, Abşeronda və Qobustanda arandan dağətəyi hündürlük qurşagına kimi (dəniz səviyyəsindən 400 m-ə qədər) rast gəlinir. Əsasən çay kənarlarında, nəmişlik yerlərdə və otlu yamaclarda bitir.
Tərkibi
Flavonid, kumarin, efir yağları, steroid, C vitamini, aşı maddələr, karotin, antosian, qatran və digər bioloji fəal maddələrlə zəngindir.
Təsiri və tətbiqi
Farmakopeyaya daxil olan rəsmi dərman bitkisidrir. Əsasən mədə və onikibarmaq bağırsaq xoralarında, qaraciyər, nəfəs yolları, bronxial astma, böyrək, vərəm, dəri xəstəliklərinə qarşı, bəd xassəli şişlər, revmatizm, podaqra, zəhərlənmə, yanıqlar və digər hallarda istifadə olunur. Bakterisid, sidikqovucu, funqisid, bəlğəmgətirici, yumşaldıcı, spazmolitik, estrogen, şişlərə və iltihab proseslərinə qarşı təsirə malikdir.
Əks təsirləri
Hamiləlik dövründə istifadə etmək olmaz.
İstifadə olunan hissələr
Kökü, yerüstü hissəsi, yarpaqı və toxumları istifadə olunur.
İstifadə formaları
Cövhər, dəmləmə və siroplar şəklində.
Digər faydalı xüsusiyyətləri və istifadəsi
Köklərdən alınmış ekstraktlar və şirələr yeyinti sənayesində, habelə ev şəraitində alkoqolsuz içkilərin, pivə, kvas, kompot, kisel, halva və konfetlərin, habelə marinadların hazırlanmasında istifadə olunur. Bakterisid və fungisid xassələrə malik olan bir komponent kimi Yaponiya və Misirdə ərzaqlara və içkilərə əlavə edilir. Tütün sənayesində köklər tütünün aromatizasiyasında, Yaponiyada – nikotinsiz siqaretlərin istehsalında istifadə olunur.
Bal və çiçək tozu verən, dekorativ, boyaq və yem bitkisidir.
Mənbə
- Azərbaycanda geniş yayılmış dərman bitkiləri. AMEA Botanika İnstitutunun Azərbaycan Botanika Cəmiyyəti.
- ↑ Mehdiyeva N.P. Azərbaycanın dərman florasının biomüxtəlifliyi. Bakı: 2011