Günümüzə çox az qalıqları qalan Bizans dövrü əhəmiyyətli tikililəri və abidələri Cıdır meydanı ətrafında inşa edilmişdir. "Böyük saray" — deyə məşhur olan İmperiya sarayı Cıdır meydanının yanından başlayır, aşağılara, dəniz kənarına qədər uzanardı. Bu saraydan dövrümüzə bir böyük zalın yer mozaika lövhəsi gəlib. Şəhərin ən əhəmiyyətli meydanı Agusteion və bura ilə küçə arasında Milerium qələbə sırğa olardı. Prospekt, Romaya qədər uzanan yolun başlanğıcı idi və ilk kilometr daşı da burada. Hamamlar, məbədlər, dini, mədəni, idarə və ictimai mərkəzlər bu yaxınlığa yerləşmişdir. Səmt Bizans və Türk dövrlərində də mərkəzi əhəmiyyətini davam etdirmişdir. İstanbulun ən mühüm abidələri Müqəddəs Sofiya Məbədi, Sultan Əhməd Məscidi, Türk və İslam Əsərləri Muzeyi, Yerebat-an Ovu burada, Cıdır meydanın dairəsindədir. Şəhərin əsas küçələri (aşağı limana enən və qərbə şəhər qala divarlarına doğru gedənlər) Cıdır meydanı başlayır və yamacları təqib edərdi. Yol kənarları ticarət binları və iqamətgahlarla əhatəli idi. Yan yollar dar və bəziləri pillələrlə yoxuş aşağı uzanırdılar. Magistral küçələri bəzən iki mərtəbəli, qalereya ilə inşa edilmişdilər.

Roma imperiyası və sonradan Bizans imperiyası dövründə cıdır meydanı şəhərin iclas, əyləncə, həyəcan və idman mərkəzi kimi X əsrə qədər əhəmiyyətini saxlamışdı. Araba yarışları yanında, musiqiçi icmaları, rəqqasələr, akrobatlar, vəhşi heyvanlarla dava aksiyaları, konfranslar keçirilirdi. Bütün bu fəaliyyətlər üçün isə Roma dövründə bol istirahət günləri mövcud idi. Cıdır meydanı Bizans dövründə dövlətə qarşı üsyanın da mərkəzi olmuşdur. İustianusun səltənətində baş verən Nika Qiyamı bunlardan biridir və komandir Belisariosun yenə burada kıstırdığı ayaklanmacılardan 30 minə qədərini öldürməsi ilə yatırılmışdır. Daha sonra 1185-ci ildə İmperator Andronikos Komnenosun linç edilməsi də burada olmuştur. Nəhəng meyara bir U hərfi şəklində olan cıdır meydanın şərq uzun tərəfində, damında 4 bürünc at olan, eyvan şəklində, imperator lojası yer alardı. Ortada, cıdır meydanın qum örtülü sahəni ikiyə bölən, arabaların ətrafında yarışdığı alçaq bir divar, bu divarın üstündə də İmperiyanın müxtəlif yerlərindən gətirilən abidələr və məşhur at yarışçıları ilə atlarının heykəlləri olardı. Şöhrətli bir araba yarışçısı ağla gələ biləcək hər cür maddi imkan içində üzərdi. Yarışçılar yaşıl-mavi-sarı-qırmızı kimi siyasi qüvvələri də olan komandalara ayrılmışdılar. Zaman- zaman yarışlara siyasətçilər qarışar, qarşılıqlı güclərin mübarizələri qorxunc qətliamlara çevrilərdi. Cıdır meydanı günümüzə fonu 4–5 metr qalxmış və qala biləcək 3 abidə ilə gəlmişdir.

Bunlar Hörmə Dikilidaş, Misirdən gətirilən Obelisk və Delfidəki Apollon məbədindən gətirdilən İlanlı sütundur. Osmanlı dövründə, bu meydanda bəzən keçmiş günlərindəki zəngin mitinqlər kimi, müxtəlif festival və mitinqlər tərtiblənmişdir. Cıdır meydanının qərbində, Sultan Əhməd məscidinin qarşısında yer alan Qanuni Sultan Süleymanın baş vəziri İbrahim Paşa Sarayı XVI əsr zəngin və tipik xüsusi sarayların günümüzə gələn yeganə nümunəsidir. Bu gözəl tikili olaraq ziyarətə açıqdır. Cıdır meydanıından günümüzə girdə cənub ucu qalmışdır. Bu böyük kəmərlərlə təchiz edilmiş kərpic bir quruluşdur. Sonrakı dövrlərdə Cıdır meydanın daş blokları və sütunlarının tamamilə başqa strukturlarda istifadə edilmişdir. Cıdır meydanının girişi sağındakı parkda IV–V əsrə aid xüsusi saray qalıqları, bir az irəlidə də Aya Öfemiya Bizans Kilsəsinin qalıqları yerləşir.

Osmanlı zamanında da Yeniçəri üsyanları bu bölgədə baş verir, qırx gün, qırx gecə davam edən şahzadə sünnət toyları, şənliklər burada keçirilirdi. İstanbulda Xalidə Ədibin işğala qarşı çıxış etdiyi 1920-ci il Sultanəhməd mitinqi də burada keçirilmişdir.

Sultanəhməd meydanının yanında Yerebatan sarıncı və Minbirdirək sarıncı var. Minbirdirək sarıncında 224 sütun dirək var və IV əsrdə tikildiyi güman edilir. Yerebatan sarıbcı isə 336 sütundan ibarətdir və eramızın (527–565) ilində tikilmişdirir. Osmanlı dövründə iki dəfə bərpa edilən bu sarınclar, hazırda mədəni fəaliyyətlər üçün xalqın istifadəsinə verilmişdir.

Meydanın orta yerində Kayzer Vilhelmin səfər xatirəsi olaraq görülmüş Alman bulağı var. Meydanın qərbində isə İstanbul Ədliyyə yer alır. Meydan hazırda İstanbulun ən əhəmiyyətli turist mərkəzidir.

• 2012-12-22 at Archive.today