Ruslar ilk olaraq tacir kimi Xəzər dənizinə bitişik müsəlman ərazilərini ziyarət etdilər. IX əsrin əvvəllərinə qədər qədim skandinavlar şimal-şərqi Rusiyada məskunlaşdılar. Burada onlar Volxov çayının Ladoqa gölünə girişindən təqribən 6 mil (9.7 km) cənubda Aldeyqya (slavyanca: Ladoqa) adlanan koloniya qurdular. Buradan onlar Dnepr ticarət yoluyla Bizans imperiyasıyla və Volqa ticarət yoluyla Xəzər dənizi ətrafı müsəlman əraziləri ilə ticarət etməyə başladılar. IX əsrin axırlarında ibn Xordadbeh təsvir edir ki, aşağı Volqadakı ticarət bölgəsində ruslar xəzərlərdən mal alır və onları Xəzər şəhərlərindəki bazarlarda satırdılar; bu tacirlər xəz, bal və kölə gətirirdilər. Hətta rusların kiçik qrupları öz mallarını satmaq üçün dəvə üzərində Bağdad qədər uzaq yerlərə gedirdi; onların avropalı kölələri onlar üçün tərcümə edirdi.

Tomas Nunen təklif edib ki, ruslar 800-cü il kimi erkən bir vaxtda Bağdada çatmışdılar; bu fikri Sankt-Peterburq yaxınlığındakı Peterhofda 804–805-ci ildən əvvələ məxsus olan sasani, ərəb və sasani-ərəb dirhəmlərinin tapılması dəstəkləyir. İbn Xordadbehin təsvirində ruslar "Sakalibanın bir növü"dür. Bu termin, əsasən, slavyanlar üçün istifadə edilir və qədim skandinav əleyhdarı alimlər bunu rusların skandinav yox, slavyan olmasının göstəricisi kimi izah edirlər. Qədim skandinav tərəfdarı alimlərin izahında Sakaliba sözü Mərkəzi, Şərqi, Şimal-şərqi Avropanın sarı saçlı, qırmızı sifətli bütün əhalilərinə aid edilir. Beləliklə, İbn Xordadbehin sözləri müəmmalıdır.

Rusların ilk Xəzər basqınları 864–884-cü illərdə Təbəristan hakimi olmuş Həsən ibn Zeydin dövründə baş verib. Ruslar Xəzər dənizində yelkən açdılar və onun şərq sahilinə, Abeskuna uğursuz hücum etdilər. Bu basqın böyük ehtimalla kiçik miqyaslı idi. İkinci basqın 909-cu il və ya 910-cu ildə baş verdi və əvvəlki hücum kimi hədəf Abaskun idi; bu ekspediyada yalnız 16 gəmi iştirak edirdi və kiçik miqyaslı idi. Üçüncü kiçik basqın 911-ci il və ya 912-ci ildə baş verdi.

Rusların ilk böyük miqyaslı ekspedisiyaları 914-cü ildə baş verdi. 500 gəmidən ibarət donanma xəzərlərin ölkəsindən Xəzər dənizinin cənub sahillərinə çatdı. Xəzərlərin torpağından sakitçiliklə keçmək üçün ruslar qənimətlərinin yarısını xəzərlərə söz verdilər. Onlar dəniz vasitəsilə Dnepr çayından Qara dənizə, sonra Azov dənizinə, ordan Don çayına keçdilər. Sonra yolla (bir-birinə yaxın iki çay arasında zolaqla) Volqaya, ordan da Xəzər dənizinə keçdilər.

Ruslar Abaskun ətrafındakı Qorqan regionuna hücum etdilər və getdikləri kəndləri qarət etdilər. Ruslar Xəzər dənizinin cənub-qərbi hissəsindəki adalara yaxın yerdə lövbər salanda onları məğlub etmə cəhdi alınmadı və onlar daha sonra istədikləri kimi hərəkət etmək və basqınlar həyata keçirməyə qadir oldular. Dəniz boyunca ruslar Bakıya basqın etdilər, üç günlük məsafədəki yerlərə qədər dolaşdılar. Onlar Arran, Beyləqan və Şirvan ərazilərini qarət etdilər. Bacardıqları qədər hər yeri soydular, qadın və uşaqları qul olaraq apardılar. Ruslar evə qayıdarkən onların etdiyi işlərin sədası onlardan qabaq gəlib çatdı. Volqa deltasında Xəzər xaqanlığının müsəlmanları və həmçinin bəzi xristianları onlara hücum etdi. Görünür, Xəzər xaqanı da bu hücumun edilməsinə razı idi. Məsudiyə görə qaçanlar Bərtaş və İdil bulqarları tərəfindən məğlub edildi.

görə ikinci böyük miqyaslı basqın 944-cü ildə I İqor rusların ali lideri olduğu zaman baş verdi. 944-cü il ekspedisiyasında ruslar Kür çayında Qafqazın dərinliyinə doğru hərəkət etdilər, Salarilər dövlətinin hökmdarı Mərzban ibn Məhəmmədi məğlub etdilər və Aranın paytaxtı Bərdəni ələ keçirdilər. Ruslar hakimiyyətlərinin tanınması qarşılığında yerli camaata öz dinlərində qalmağa imkan verdilər; mümkündür ki, ruslar burda daimi qalmaq istəyirdilər.İbn Miskəveyhə görə yerli insanlar ruslara daş ataraq və onlarla pis davranaraq sülhü pozdular. Ruslar sakinlərdən şəhəri tərk etmələrini tələb etdi. Bu ultimatum rədd edildi və ruslar insanları öldürməyə və fidyə üçün çoxunu əllərində saxlamağa başladılar. Bu qırğın danışıqlar üçün qısa da olsa dayandırıldı. Ancaq danışıqlar da pozuldu. Ruslar Bərdə də bir neçə ay qaldılar və şəhəri qonşu əraziləri talan etmək və əhəmiyyətli dərəcədə qənimət toplamaq üçün mərkəz olaraq istifadə etdilər.

Ruslar arasında xəstəliyin yayılmasına görə Bərdə şəhəri xilas oldu.İbn Miskəveyh yazır ki, ruslar "həddindən artıq burada bir çox növü olan meyvəyə mübtəla olmuşdular. Bu onlar arasında epidemiyaya səbəb oldu . . . və beləcə onların sayı azalmağa başladı." Ruslar arasında yayılan epidemiyadan ürəklənən müsəlmanlar şəhərə yaxınlaşdılar. Başçıları uzunqulaq sürən ruslar uğursuz həmlə etdilər. 700 döyüşçülərini itirdikdən sonra ruslar mühasirəyə düşməkdən qorxdular və Bərdə qalasına sığındılar. Burada onlar müsəlmanlar tərəfindən mühasirəyə alındılar. Xəstəlikdən və mühasirədən yorulan ruslar "öz məhəllərini qurduqları qalanı gecə vaxtı tərk etdilər, götürə biləcəkləri qədər xəzinə, daş-qaş və gözəl paltarları öz arxalarında daşıdılar, istədikləri oğlanları və qızları götürdülər və Kür çayına doğru hərəkət etdilər. Burada öz ekipajları ilə hazır şəkildə onları evlərindən bura qədər gətirən gəmilər və onların qənimətin bir hissəsini verdikləri 300 rus gözləyirdi." Bundan sonra müsəlmanlar rusların qəbirlərindən basdırılarkən yanlarında olan silahları çıxaltdılar.

Georgi Vernadskiy təklif edib ki, Oleq Veşiy Bərdəyə hücum edən rusların uzunqulaq sürən başçısıdır. Vernadskiy Oleqi adı çəkilən Helqu ilə eyniləşdirir. Sənədə görə Helqu gəmi ilə İrana gedib və 941-ci ildə uğursuz Konstantinopol hücumundan sonra orada ölüb. Ancaq Lev Qumilyov rusların lideri haqqında danışarkən fərziyyə yürüdür ki, bu lider 945-ci ildə var-dövləti qeydə alınan, Varyaqlardan olan ataman Svenelddir.

Xəzərlər və ruslar arasındakı konfliktin kökləri haqqında mənbələr aydın məlumat vermir. Beləliklə, bir çox ehtimallar irəli sürülür. Ruslar Volqa ticarət yoluna nəzarəti xəzərlərdən almaqda maraqlı idilər, ona görə ki xəzərlər Volqa ilə daşınan mallardan vergi alırdılar. Eyni zamanda Bizansın təhriki də əhəmiyyətli rol oynadı. Xəzərlər erməni mənşəli Bizans imperatoru Roman I Lakapinin hakimiyyətinə qədər müttəfiq idilər. Roman I Lakapin imperiyasının yəhudilərini təqib etdirdi. Kembric sənədinə görə, Xəzər xaqanlığının hökmdarı İosif "çoxlu xristianları öldürərək" yəhudilərin təqib edilməsinə cavab verdi və Roman I Lakapin Oleq Veşiyi (Kembric sənədində Helqu adlanır) Xəzər xaqanlığı əleyhinə qızışdıraraq intiqam aldı.

Konfliktin qızışma səbəbi 913-cü il basqınına cavab olaraq xəzərlərin Volqa boyu keçidi bağlaması da ola bilər. Təqribən 950–960-cı illərdə yazılmış Xəzər yazışmalarında Xəzər xaqanı İosif özünün rus basqınlarına qarşı Xəzər regionundakı müsəlman xalqlarının müdafiəçisi kimi rolunu qeyd edir: "Mən onlara (ruslara) qarşı müharibə etməliyəm. Çünki əgər mən hər hansı bir şəkildə onlara fürsət versəm, onlar Bağdada qədər olan bütün müsəlman torpaqlarını viran qoyacaqlar." Təqribən 912-ci ildə Xəzər ordusunun müsəlman ünsürləri və rus talançıları arasında baş verən erkən konflikt rusların xəzərlərlə düşmənçilik etməsinə səbəb ola bilər.

965-ci ildə I Svyatoslav Xəzər xaqanlığına qarşı müharibəyə başladı. O, oğuzları və peçeneqləri bu yürüş üçün, bəlkə də Xəzər ordusunun güclü süvarilərinə qarşı durmaları üçün orduya aldı. Svyatoslav təqribən 965-ci ildə xəzərlərin Sarkel şəhərini dağıtdı və Krımdakı Kerç şəhərini soydu. O, sonra (böyük ehtimalla 968-ci il və ya 969-cu ildə) Xəzər xaqanlığının paytaxtı İdili də dağıtdı. Svyatoslavun yürüşündən sonra İdilə gələn qonaq yazırdı: "Ruslar hücum etdilər və nə üzüm, nə kişmiş qaldı, nə də budaqda yarpaq." İbn Havqəl Səməndərin talanmasını qeyd edən yeganə müəllifdir. Bundan sonra ruslar "Rum və əl-Əndəlus" üçün yola çıxdılar.

Svyatoslavun yürüşü Xəzər xaqanlığının tərəqqisini və müstəqilliyini gözlənilmədən sona gətirdi. Xəzərlərin imperiya gücünün məhv edilməsi Kiyev ruslarının çöllər və Qara dəniz boyunca davam edən şimal-cənub ticarət yollarında ağalıq etməsinə səbəb oldu. Bu ticarət yolları əvvəllər Xəzər xaqanlığının əsas gəlir mənbəyi idi. Svyatoslavunun yürüşləri meşə və çöl arasındakı keçici ərazidə demoqrafiya və mədəniyyəti böyük miqdarda dəyişərək Saltovo-Mayaki mədəniyyəti regionunda slavyanların məskunlaşmasını artırdı.

987-ci ildə Dərbənd əmiri Maymun yerli hakimlərə qarşı mübarizə aparmaq üçün ruslardan kömək istədi. Çoxu, ehtimal ki, təcrübəli əsgər olan ruslar 18 gəmidə gəldilər. Necə qəbul olunacaqlarını bilmədiklərinə görə onlar vəziyyəti öyrənmək üçün yalnız bir gəmi göndərdilər. Gəmi ekipajı yerli insanlar tərəfindən qətlə yetiriləndə ruslar Məsqət şəhərini soymaq üçün getdilər. 989-cu ildə eyni Maymunun rus tacirləri islama döndərmək və ya öldürmək üçün ona verməsini tələb edən yerli xətibin təklifini rədd etdiyi qeyd edilmişdir. Sonrakı mübarizədə Maymun şəhərdən çıxardıldı və rus əsgərlərini təslim etməyə məcbur edildi. Ancaq 992-ci ildə Maymun şəhər qayıtdı.

1030-cu ildə ruslar Şirvan ərazisinə yürüş etdilər. Gəncə hakimi Beyləqandakı üsyanı yatırmağa kömək etmələri üçün onlara çoxlu pul ödədi. Sonra ruslar evlərinə qayıtdılar. Bir mənbəyə görə, 1031-ci ildə ruslar qayıtdılar. Ancaq Bakı yaxınlığında məğlub edildilər və qovuldular. 1032-ci ildə ruslar yenə Şirvana yürüş etdilər; bu yürüşdə onların müttəfiqi alanlar və idi. Yerli müsəlmanlar 1033-cü ildə rusları məğlub etdi. Bu basqınçıların hansı qrupa aid olması aydın deyil. Omelyan Priçak təklif edir ki, onlar Terekin estuarisi yaxınlığındakı mərkəzdən idarə edilirdilər və əsas evləri Tmutarakanda idi. Priçak həmçinin fərz edir ki, Xəzər hövzəsindən idarə edilən ruslar qısa müddət sonra Xarəzmdəki güc mübarizəsində oğuzlara kömək etdilər.

Səyyah İnqvarın saqası 1041-ci ildə vikinqlərin Xəzərə son ekspedisiyasını təsvir edir və böyük ehtimalla təqribən eyni vaxtda Bizans imperiyası və Gürcüstan krallığı arasında baş verən Sasireti döyüşü ilə bağlıdır. Bu döyüşdə varyaqlar da iştirak etmişdi; saqada əfsanə tarixi faktlarla birləşib. Bu ekspedisiya Səyyah İnqvar tərəfindən İsveçdən başlayıb. Səyyah İnqvar Volqa üzərindən sarazenlərin torpağına (qədim skandinav dilində Serkland) getdi. Bu yürüşlə bağlı olaraq sayı iyirmi altıdan az olmayan İnqvar rünik daşları var. Onlardan iyirmi üçü İsveçdəki Melaren gölü ərazisindədir. Bu rünik daşlar sarazen torpaqlarına İnqvarla birlikdə gedən isveçli döyüşçülərə aiddir. Bu ekspedisiyasının məqsədi, böyük ehtimalla, bulqarların və xəzərlərin artıq mane olmadığı qədim ticarət yollarını bərpa etmək idi. İnqvarın qardaşına həsr edilmiş daş göstərir ki, o, qızıl üçün şərqə gedib, ancaq sarazen torpaqlarında ölüb. Bundan sonra skandinaviyalılar Baltik və Xəzər dənizləri arasındakı yolu bərpa etmək üçün heç bir cəhd etmədilər.

Xaqani Şirvani 1173-cü il və ya 1174-cü ildə Şirvan işğalından bəhs edir. Xaqani qəsidələrində rusları və xəzərləri, rusları və alanları, rusları və sərirləri işğalçı olaraq adlandırır. Piter Qolden iddia edir ki, Xaqaninin adını çəkdiyi ruslar 73 gəmidə gələn Volqa piratlarıdır. Yevgeni Paxomov və Vladimir Minorski fikirləşir ki, işğal Dərbənd hökmdarı Bək-Bars b. Müzəffər tərəfindən başladılıb. Minorskiyə görə, Bek-Barsın təşəbbüsü Kiyevdən müstəqil idi və o, gələcək kazakların prototipi olan, cənubda dolaşan muzdlu dəstələrini istifadə etmiş olmalıydı.Şirvanşah I Axsitan Gürcüstan çarı III Georgiyə kömək və birləşmiş ordu üçün müraciət etdi. Bu orduda Axsitanın xalası oğlu, gələcək Bizans imperatoru Andronik Komnen də iştirak edirdi. Onlar işğalçıları məğlub etdilər və Şabran qalasını ələ keçirdilər. Gürcü mənbələri bu hadisə ilə bağlı rusların yox, xəzərlərin adını çəkir.

IX əsrin sonundan başlayan slavyan basqınları ilə Azərbaycan xalqı tarixdə ilk dəfə Xəzər dənizindən hücuma məruz qaldı. Azərbaycanda vahid dövlətin olmaması, daxili çəkişmələr, həmçinin Xəzərdə hərbi donanmanın yoxluğu bu hücumların qarşısını almağa imkan vermədi.

• Artamonov, Mikhail (1962). Istoriya Khazar. Leningrad, . See also second edition (2002) ISBN 5-8465-0032-3
• Barthold, W. (1996). "Khazar". Encyclopaedia of Islam (Brill Online). Eds.: P. Bearman, Th. Bianquis, C. E. Bosworth, E. van Donzel and W. P. Heinrichs. Brill.
• Brøndsted, Johannes (1965). The Vikings. (transl. by Kalle Skov). Penguin Books.
• Christian, David (1999). A History of Russia, Mongolia and Central Asia: Inner Eurasia from Prehistory to the Mongol Empire (History of the World, Vol 1). Blackwell. ISBN 0-631-20814-3
• Dunlop, Douglas Morton (2006) "Bardha'a." Encyclopaedia of Islam (Brill Online). Eds.: P. Bearman, Th. Bianquis, C. E. Bosworth, E. van Donzel and W. P. Heinrichs. Brill.
• Dunlop, Douglas Morton (1954). History of the Jewish Khazars. Princeton University Press.
• Golden, P. B. (2006) "Rus." Encyclopaedia of Islam (Brill Online). Eds.: P. Bearman, Th. Bianquis, C. E. Bosworth, E. van Donzel and W. P. Heinrichs. Brill.
• Logan, Donald F. (1992). The Vikings in History 2nd ed. Routledge. ISBN 0-415-08396-6
• Minorsky, Vladimir (1945), "Khāqānī and Andronicus Comnenus". Bulletin of the School of Oriental and African Studies, University of London, Vol. 11, No. 3: 550–578
• Noonan, Thomas Schaub (1987–1991). "When Did Rus/Rus' Merchants First Visit Khazaria and Baghdad?" Archivum Eurasiae Medii Aevi 7, pp. 213–219.
• Pletneva, Svetlana (1990). Polovtsy Moscow: Nauka, ISBN 5-02-009542-7
• Vernadsky, George (1959). The Origins of Russia. Oxford, Clarendon Press.
• Zuckerman, Constantine (1995). "On the Date of the Khazar's Conversion to Judaism and the Chronology of the Kings of the Rus Oleg and Igor." Revue des Études Byzantines 53: 237–270.