Seitumer Emin
Seitumer Emin (krımca:Seitümer Ğafar oğlu Emin, 15 may 1921, Bağçasaray rayonu[d] – 21 mart 2004, Novorossiysk, Krasnodar diyarı) — Krım tatarı əsilli yazıçı, şair və İkinci Dünya müharibəsində iştirak etmiş partizan.[1] İkinci Dünya müharibəsindən əvvəl şeir yazmağa başlayan nəsil ilə 1960-cı illərdə şeir yazmağa başlayan nəsil arasında əlaqə yarada bilən şairlərdən biri olmuşdur. Şeirləri "Bəyaz Çiçəklər" (1968) və "Atəşli Günler" (1969); Rus dilindəki şeirləri "Alov dalğaları" (1977), "Yol" (1980), "Sesler" (1983) və "Menim Sesim" (1987) şeir kitablarında çap olunmuşdur. Əsərlərində vətənə sevgi, xeyirxahlıq, ədalət, xalqın gələcəyi və nəsillərin davamlılığı kimi mövzularda düşüncələrini ortaya qoymuşdur.[2]
| Seitumer Emin | |
|---|---|
| Seitümer Ğafar oğlu Emin | |
| Doğum tarixi | |
| Doğum yeri | Bağçasaray |
| Vəfat tarixi | (82 yaşında) |
| Vəfat yeri | Novorossiysk |
| Dəfn yeri | |
| Milliyyəti | Krım tatarı |
| Təhsili | Özbəkistan Milli Universiteti |
| Fəaliyyəti | Yazıçı, şair |
| Əsərlərinin dili | Krım tatar dili, rusca |
| Mükafatları |
.svg){kind=small} |
15 may 1921-ci ildə Bağçasaray rayonun Albat kəndində krım tatarı əsilli bir ailədə anadan olmuşdur. Yeddi yaşında atasını itirdiyi üçün uşaq yaşlarında işləməyə məcbur qalmışdır. Biyuk-Özənbaşda orta məktəbi bitirdikdən sonra "Udarnik" qəzetində, daha sonra "Krasnıy Krım" da işləməyə başlamışdır.
21 mart 2004-cü ildə Novorossiysk şəhərində vəfat etmişdir. 2014-cü ildə doğma kəndi Albatda xatirəsinə abidə qoyulmuşdur.[3] Sevdiyi Krımı itirmək haqqında şeirləri bu gün də populyar olaraq qalır.
Almanların Sovet İttifaqına hücumuna başladıqdan sonra Emin ordu üçün könüllü olaraq Odessaya köçdü və burada Sevastopol şəhərinə təxliyə edilənə kimi şəhərin müdafiəsi uğrunda döyüşdü.[4] Sevastopolun mühasirəsindəki təcrübəsi sonrakı işlərinin çoxuna təsir etdi. Şəhər müdafiəsinin sonrakı günlərində yaralanaraq xəstəxanaya yerləşdirilib və sağalandan sonra Tuapseyə göndərilib. Qafqaz döyüşündə dəfələrlə yaralanandan sonra hərbi xidmətə yararsız elan edilmişdir. Bununla birlikdə, Krıma partizan olaraq göndərilməsinə icazə ala bildi; burada Krım Tatarı rəhbərləri Cebbar Akimov, Refat Mustafayev və Şamil Aladin kimi yazıçılarla işləmişdir. Alman qoşunları Krım qəzetində 1944-cü ilin aprelində Krımdan qovulduqdan sonra 18 may 1944-cü ilə qədər yazmağa davam etdi və Krım Tatar, etnik mənsubiyyətinə görə Krımdan qovuldu. Digər krım tatarları kimi müharibədəki göstərdiyi şücayətlərə görə aldığı bir çox hərbi mükafatlarına baxmayaraq "xain" hesab edildi.[5]
Bekabada gəldikdə, Fərhad Su Elektrik Stansiyasının tikintisində çalışdı, burada inşaat sahəsində bir teatr qrupu qurdu. Sonra Orta Asiya Universitetinə daxil olaraq, təhsilini burada davam etdirdi. Sovet hökumətinə meydan oxumaq üçün ağır şərtlər və ağır cəzalar altında yaşamasına baxmayaraq, sürgündə olduğu ilk günlərdən Krım Tatar Vətəndaş Hüquqları Hərəkatına qoşuldu və Krım tatarları haqqında oxuduqları digər Krım tatarları ilə gizli görüş keçirərək Krım tatarlarının milli hərəkatını qurdu. Kinorejissor işlədikdən sonra Daşkənddəki bədii nəşriyyatda redaktor oldu və 1967-1972-ci illərdə orada çalışdı. Əsərləri "Ağ çiçəklər (Беяз чечеклер)", "Alovlu Künler (Ateşli kunler"), "Onların kozlarında kədər hiss etdim (Kozllerinde keder sezdim)", "Bulbbülnün elyak oluvı", "Arzu" Şeirlər və qısa hekayələr daxil idi. 1967-ci ildə SSRİ Yazıçılar İttifaqının üzvü oldu və 1968-ci ildə SSRİ Jurnalistlər Birliyinə qəbul edildi. Krım haqqında həm rus dilində, həm də Krım tatar dilində yazmağa davam etdi. Ancaq Krım Tatar hərəkatında iştirakı onu Orta Asiyanı tərk etməyə vadar etdi. Krıma daha yaxın olan Novorossiyskdə məskunlaşdı, lakin Krım Tatar əhalisinin çox olmaması səbəbindən Krım Tatar hərəkatında iştirak etmək qabiliyyəti bir qədər narahat oldu və Krımdakı məqalələrinin Novorossiyskdə yayımlanması demək olar ki çətin idi. Novorossiyskdə heç kim Krım tatarını Seitumer Emin kimi səlis danışmırdı. Bir neçə il ərzində yazılarının çoxu rus dilində idi. Daha sonra Krım Tatar hərəkatı ilə təhsilini davam etdirdi və 1987-ci ilin iyulunda Moskvaya qayıtmağı seçən və burada bir çıxış etdi. Daha sonra Tamandan Simferopola yürüşə qatıldı və SSRİ Yazıçılar İttifaqına üzv olmasına baxmayaraq etirazın təşkilində roluna görə "Pravda Vostoka" qəzetində adı ilə qınandı. Qəzet dərc edildikdən sonra o və yürüşün digər iştirakçıları qəzetdəki işlərinə görə sıx təqiblərə məruz qaldılar. Krım Tatar hərəkatındakı fəalların təqib olunmasına baxmayaraq, davaya dəstək verməyə davam etdi; nəhayət 1990-cı illərin sonlarında Krımdakı əsərini nəşr etdi. Ancaq ömrü boyu Novorossiyskdə yaşadı.[6][7]
- ↑ "Seitumer Emin". biyografianaliz.net. 23 may 2020 tarixində arxivləşdirilib.
- ↑ "Сейтумер Эмин". krymr.com. 28 iyun 2020 tarixində arxivləşdirilib.
- ↑ "Seyitumerin Albat kəndindəki abidəsi". milli-firka.org. 8 fevral 2018 tarixində arxivləşdirilib.
- ↑ "Сейтумер Эмин (95)". gasprinskylibrary.ru. 28 iyun 2020 tarixində arxivləşdirilib.
- ↑ "СЕИТУМЕР ЭМИН (1921 – 2004)". ana-yurt.com. 21 aprel 2019 tarixində arxivləşdirilib.
- ↑ "Кто автор этих стихов: «Сен олмасанъ, азиз халкъым, кимге керек бу дюнья»?". crimeantatars.club. 23 may 2020 tarixində arxivləşdirilib.
- ↑ "Сеитумер Эмин: Ты живи мой народ". milli-firka.org. 18 noyabr 2018 tarixində arxivləşdirilib.