Sarkel (və ya Şarkil, Xəzər dilində "ağ ev") ― müasir Rusiyanın Rostov vilayətində, Don çayının sol sahilində mövcud olmuş qala. Qala 830-840-cı illərdə Bizansın köməyi ilə Xəzərlər tərəfindən tikilmişdir. İnşasında istifadə olunan ağ əhəngdaşı səbəbilə qala Sarkel, yəni "ağ ev" adlandırılmışdır.
| Sarkel | |
|---|---|
 | |
| 47°42′18″ şm. e. 42°16′23″ ş. u. | |
| Yer | Rusiya |
| Region | Rostov vilayəti |
| Tip | İstehkam |
| Tarix | |
| İnşaatçı | Xəzərlər, Bizans imperiyası |
| Əsası qoyulub | 830-cu illər |
| Mədəniyyətlər | Xəzər |
| Yer qeydləri | |
| Qazıntı zamanı | 1930-cu illər |
| Arxeoloqlar | Mixail Artamonov |
| Vəziyyəti | Simlyansk su anbarı səbəbilə su altında qalmışdır. |
|
|
|
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
.svg)
Sarkel Don çayının sol sahilindəki təpədə yerləşirdi. Hal-hazırda həmin ərazi Simlyansk su anbarının inşasından sonra su altında qalmışdır.
Tarix
Sarkel 833-cü ildə Xəzər dövlətinin şimal-qərb sərhədini qorumaq üçün tikilmişdi. Xəzərlər müttəfiqləri olan Bizans imperatoru Feofildən istehkamla əhatə olunmuş bir paytaxt qurmaq üçün mühəndislər istəmiş və Teofil baş mühəndisi Petronas Kamaterosu göndərmişdi. Bu xidmətlərin müqabilində isə Xəzər xaqanı bəzi Krım müstəmləkələrini Bizansa vermişdi.
Tarixçilər Donda niyə bu qədər güclü bir qala tikildiyini müəyyənləşdirə bilməmişdirlər. Onlar bu məsrəfli tikintinin Xəzərlər üçün təhlükə yaradan hər hansı bir regional gücün yüksəlməsindən qaynaqlandığını iddia edirlər. Aleksandr Vasiliyev və Qeorqiy Vernadskiy Sarkelin Don və Volqa arasındakı əhəmiyyətli bir kanaları Rus xaqanlığından qorumaq üçün tikildiyini iddia edirlər. Digər tarixçilər isə xaqanlığın yüzlərlə mil şimalda yerləşdiyinə inanırlar.
Konstantin Baqryanorodnıy "İmperatorluğu idarə etmək haqqında" (De Administrando Imperio) adlı əsərində, Xəzərlərın İmperator Feofildən onlar üçün Sarkel qalasını tikdirməsini istədiklərini qeyd edir. Onun qeydlərinə əsasən qalanın məhz macarlardan müdafiə üçün tikildiyi qəbul edilir. Çünki onun məlumatlarına əsasən yeni bir düşmən düşərgəsi meydana çıxmışdı və o dövrdə digər xalqlar Xəzərlərin düşmənləri kimi qəbul edilə bilməzdi. Fars kəşfiyyatçısı və coğrafiyaşünası olan ibn Rüstə, 10-cu əsrdə Xəzərlərın macarların hücumlarına qarşı möhkəm dayandıqlarını qeyd etmişdir.
Sarkel qalası və şəhəri 965-ci ildə şahzadə I Svyatoslavın rəhbərliyi altında Kiyev Rus dövləti tərəfindən tutuldu və Xəzər dövlətinin varlığına son qoyuldu. Şəhər Belaya Veja (slavyan dilində "ağ qala" və ya "ağ qüllə") adlandırıldı və şəhərdə Slavyanlar məskunlaşdı. Sarkel 12-ci əsrdə qıpçaqlar tərəfindən ələ keçirilənə qədər slavyan şəhəri olaraq qaldı.
Mixail Artamonov ərazidə qazıntı işləri aparmışdır. O, ərazidə tapılan bir çox xəzər və rus əşyaları arasında Sarkelin tikintisində istifadə olunan Bizans sütunlarını da aşkar etmişdir. Ərazi hal-hazırda Simlyansk su anbarı səbəbilə su altında qaldığına görə başqa qazıntılar aparıla bilməz.
İstinadlar
- D.M. Dunlop, The History of the Jewish Khazars, Princeton University Press (1954). According to Károly Cseglédy, "Šarkel: An Ancient Turkish Word for 'House'" in D.Sinor, ed., Aspects of Altaic Culture (Uralic and Altaic studies no. 23) (Bloomington and the Hague, 1963), pp. 23-31
- D.M. Dunlop and Arthur Koestler both date the construction to around 833 (Dunlop 186; Koestler, The Thirteenth Tribe, Random House (1976), p. 85); Peter B. Golden states Sarkel was built 'with Byzantine assistance in 840-41' ("The Conversion of the Khazars to Judaism", in: Peter B. Golden et al. The World of the Khazars. New Perspectives, Brill (2007), p. 150); and Marcel Erdal provides the date 838 ("The Khazar Language", in: Peter B. Golden et al. (2007), p. 85).
Mənbə
- Bruk, Kevin Alan (2006). The Jews of Khazaria. 2nd ed. Rowman & Littlefield Publishers, Inc. ISBN 0-7425-4981-X
- Dunlop, Duqlas M. (1954). The History of the Jewish Khazars. Princeton, N.J.: Princeton University Press.
- Dunlop, Duqlas Morton (1997). "Sarkel". Encyclopaedia Judaica (CD-ROM Edition Version 1.0). Ed. Cecil Roth. Keter Publishing House. ISBN 965-07-0665-8ISBN 965-07-0665-8
- Erdal, Marsel (2007). "The Khazar Language", in: Peter B. Golden et al. (eds.). The World of the Khazars. New Perspectives. Brill. pp. 75-108.
- Qolden, Peter B. (2007). "The Conversion of the Khazars to Judaism", in: Peter B. Golden et al. (eds.). The World of the Khazars. New Perspectives. Brill. pp. 123-162.
- Qrusse, Rene (1970). The Empire of the Steppes: A History of Central Asia. Nyu-Bransuink, Nyu-Cersi. ISBN 0-8135-0627-1ISBN 0-8135-0627-1
- Kostler, Artur (1976). The Thirteenth Tribe Random House. ISBN 0-394-40284-7ISBN 0-394-40284-7
- Vernadskiy, Qeorqiy. A History of Russia. ()