Sürix protokolları
Sürix protokolları — 2009-cu il oktyabrın 10-da Ermənistan və Türkiyə tərəfindən imzalanmış ikitərəfli sazişlər.[1] Müqavilələr iki ölkə arasında münasibətlərin normallaşdırılması prosesinin başlanmasını nəzərdə tutur.[2] Sonradan nəticəsiz qalan müqavilə[3] ABŞ, Rusiya və Fransanın vasitəçiliyi ilə bağlanmışdır.[4]
10 oktyabr 2009-cu ildə Sürixdə ABŞ dövlət katibi Hillari Klinton, Avropa İttifaqının ümumi xarici və təhlükəsizlik siyasəti üzrə ali nümayəndəsi Xavyer Solana, Fransanın xarici işlər naziri Bernard Kuşner və Rusiyanın xarici işlər naziri Sergey Lavrovun[5] da iştirak etdiyi mərasimdə hər iki ölkənin xarici işlər nazirləri Əhməd Davudoğlu və Edvard Nalbandyan arasında iki protokol imzalanıb.
Qüvvəyə minməsi üçün bu protokol hər iki ölkənin parlamentləri tərəfindən ratifikasiya edilməli idi.[6] Məsələləri bir-birindən ayırmağa çalışaraq, protokollarda Ermənistan-Azərbaycan münaqişəsi qeyd olunmayıb, ratifikasiya müddəti də göstərilməyib.[7]
2010-cu il yanvarın 12-də Ermənistan Konstitusiya Məhkəməsi Ermənistan-Türkiyə protokollarını ölkə konstitusiyasına uyğun olub-olmmasını ölkə müzakirəyə çıxarır və bu, Türkiyə hökumətinin bu sazişlərdən imtina etməsinə səbəb olur.
2015-ci ilin fevralında erməni tərəfi Türkiyə tərəfinin siyasi iradəsinin olmadığını əsas gətirərək parlamentin protokollarını geri götürür.[4][8] Daha sonra 2017-ci ilin dekabrında Türkiyənin addım atmamasına istinad edərək,[9] erməni tərəfi onları etibarsız elan edəcəyinə söz verir.[10] və 2018-ci il martın 1-də Ermənistan prezidenti Serj Sarkisyan onların denonsasiyası haqqında fərman imzalayır.[11]
Normallaşma prosesinin ləngiməsinin səbəb olduğu acılığa baxmayaraq, bəzi müəlliflər Sürix protokollarının hələ də Ermənistan-Türkiyə münasibətlərinin normallaşmasına aparan yol ola biləcəyinə inanırlar.[12]
Ermənistan Konstitusiya Məhkəməsinin protokollarla bağlı qərarından sonra Türkiyə tərəfi Protokolları dəstəkləməyi dayandırdı, Türkiyə bunu onlara ilkin şərt və məhdudlaşdırıcı müddəalar əlavə etmək kimi qiymətləndirdi.[13] 2010-cu il yanvarın 12-də Ermənistan protokolları imzaladıqdan sonra protokolların konstitusiyaya uyğunluğunu təsdiqləmək üçün Konstitusiya Məhkəməsinə göndərib. Protokolların Ermənistan Konstitusiyasına uyğun olduğunu müəyyən edən Konstitusiya Məhkəməsi üç əsas məsələyə toxunan protokolların preambulasına istinad edib. Birincisi, Ermənistan 1915-ci ildə erməni soyqırımının dünya miqyasında tanınmasına çalışmaqda davam edir; ikincisi, Türkiyə ilə yeni müqavilə ilə Ermənistan-Azərbaycan münaqişəsi arasında hər hansı əlaqəni rədd edir. Üçüncüsü və ən əsası, o bəyan edib ki, protokolların icrası Qars müqaviləsi ilə müəyyən edilmiş mövcud Türkiyə-Ermənistan sərhədinin Ermənistan tərəfindən rəsmən tanınması demək deyil. Bununla da Konstitusiya Məhkəməsi protokolların əsas müddəalarından birini, yəni beynəlxalq hüququn müvafiq müqavilələri ilə müəyyən edilmiş iki ölkə arasında mövcud sərhədin qarşılıqlı tanınmasını rədd etdi.[14]
Türkiyənin xarici işlər naziri Əhməd Davudoğlu narazılığını bildirib və bəyan edib ki, Ermənistan Konstitusiya Məhkəməsi faktiki olaraq protokollara baxıb və yeni hüquqi vəziyyət yaradıb.[15][16]
- ↑ "Армения и Турция подписали протокол об установлении дипотношений". Interfax.ru (rus). Интерфакс. 10 октября 2009. 2021-05-06 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-05-01.
- ↑ "Turkey, Armenia sign deal on normalising relations". The Sofia Echo (ingilis). 2009-10-10. 2016-03-04 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 1 мая 2021.
- ↑ Юрий Рокс. "Ереван аннулирует Цюрихские протоколы". www.ng.ru (rus). Независимая газета. 14 декабря 2017. 2022-04-23 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-05-01.
- ↑ 1 2 "Armenian president creates coalition with anti-Turkish party — Al Arabiya English". 2018-11-19 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2022-05-23.
- ↑ "Подписание протоколов между Арменией и Турцией от провала спасла записка Сергея Лаврова — Российская газета". 2022-05-23 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2022-05-23.
- ↑ "Вашингтон ждет ратификации протоколов парламентами Армении и Турции — РИА Новости, 12.02.2010". 2022-05-23 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2022-05-23.
- ↑ David Phillips. "Diplomatic History: The Turkey-Armenia Protocols". carnegieendowment.org (ingilis). Фонд Карнеги. 17 апреля 2012. 2022-09-01 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 1 мая 2021.
- ↑ Armenia Recalls the Zurich Protocols Arxivləşdirilib 2015-09-29 at the Wayback Machine The Jamestown Foundation
- ↑ "Глава МИД Армении обвинил Турцию в нежелании улучшать отношения". sng.today. СНГ.Сегодня. 26 апреля 2019. 2021-05-07 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-05-01.
- ↑ Ayla Jean Yackley. "Armenia, Turkey Trade Blame After Yerevan Abandons Protocols". Eurasianet.org. 21 декабря 2017. 2017-12-25 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 1 мая 2021.
- ↑ "Armenia Annuls Normalization Protocols With Turkey". 2018-03-03 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2022-05-23.
- ↑ David Phillips. "Diplomatic History: The Turkey-Armenia Protocols". Carnegie Endowment for International Peace (ingilis). 17 апреля 2012. 2022-09-01 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 1 мая 2021.
- ↑ "Relations between Turkey and Armenia". mfa.gov.tr (ingilis). Министерство иностранных дел Турции. 26 July 2020 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2 June 2020.
- ↑ "Protocol on the Establishment of Diplomatic Relations between the Republic of. Turkey and the Republic of Armenia" (PDF). Ministry of Foreign Affairs of Turkey. 26 July 2020 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 2 June 2020.
- ↑ "Turkey Reacts to Armenian Constitutional Court's Decision on Protocols". Jamestown. 26 January 2010. 25 February 2022 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 1 мая 2021.
- ↑ "Карабахский тест российской репутации". russian.rt.com (rus). Имеди. 26 января 2010. 2022-05-23 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-05-01.