Süleyman Şah türbəsi

Süleyman Şah türbəsi (tür. Süleyman Şah Türbesi) — Suriyanın Hələb vilayətinin Eşmə kəndində yerləşən, tamamilə Suriya ərazisi ilə əhatə olunmasına baxmayaraq, Türkiyəyə aid olan və Türkiyənin öz hüdudlarından kənarda sahib olduğu yeganə torpaq ərazisidir.

Süleyman Şah türbəsi
Süleyman Şah Türbesi
36°52′45″ şm. e. 38°06′20″ ş. u.
Ölkə Suriya Suriya
Şəhər Hələb
Yerləşir Mənbic
Tikilmə tarixi 1973
Süleyman Şah türbəsi (Suriya)
Süleyman Şah türbəsi
Vikianbarın loqosu Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Osmanlı imperiyasının qurucusu Osman bəyin babası, Ərtoğrul Qazinin atası, Qayı boyunun başçısı Süleyman Şah bu ərazidə dəfn edilmişdir. Süleyman Şah iki dəfə dəfn edilmişdir. Süleyman Şah türbəsi 1921-ci ildə Türkiyə ilə Fransa arasında Türkiyə İstiqlaliyyət müharibəsi gedişatında sərhədlərin müəyyənləşdirilməsi üçün imzalanan Ankara müqaviləsinə əsasən, Fransanın Suriya və Livan mandatlığı ərazisi kimi yox, dövrün Ankara Hökuməti torpağı olaraq qəbul edilmişdir. Türbədə Süleyman Şahın dəfn olunduğu bilinsə də, bunu təkzib edən və orada Anadolu Səlcuqlu dövlətinin qurucusu I Süleymanşahın dəfn edildiyini bildirən müxtəlif fikirlər var.

1973-cü ildə Suriya hökuməti Əsəd su hövzəsinin yaradılmasına hazırlıq məqsədilə Caber qalası ətrafındakı bütün ərazini su ilə doldurmaq qərarı verdikdə türbənin 85 kilometr şimala daşınması üçün Suriya ilə Türkiyə arasında müqavilə imzalandı. Beləliklə, türbə Türkiyə ilə Suriya sərhədindən 27 kilometr uzaqlıqdakı Suriya ərazisi daxilinə daşınmışdır.

2015-ci ilin əvvəllərində Suriyada vətəndaş müharibəsinin kəskinləşdiyi bir vaxtda Türkiyə öz istəyi ilə ziyarətgahı Suriya ərazisində, Türkiyə sərhədindən 180 metr, Eyn əl-Ərəb bölgəsindən 22 kilometr qərbdə, Suriyanın şimalında yerləşən başqa bir əraziyə köçürmüşdür. Həmçinin Türkiyə hökuməti türbənin yerləşdiyi ərazi olan Eşmə kəndini mühafizə edərək 40-a yaxın əsgəri evakuasiya etdi. Bu hadisə ilə bağlı bildirildi ki, atılan addım müvəqqətidir və ziyarətgahın dağıdılmasının qarşısını almaq üçün atılmışdır. Bu addımın türbənin statusuna və bununla bağlı Suriya ilə bağlanmış müqavilələrə təsir etməyəcəyini bildirmişdir.

Tarixi

 
Xəlifə II Əbdülməcidin 1921-ci ildə Süleyman Şah türbəsinə diqqət göstərdiyinə görə Türkiyə Böyük Millət Məclisi hökumətinə ünvanladığı təşəkkür məktubu
 
Osmanlı sülaləsinin və İslamın son xəlifəsi II Əbdülməcid

Böyük Səlcuq imperiyasının sultanı Alp Arslanın Malazgird döyüşündə qələbə çalmasından sonra Oğuz türk tayfaları qərbə doğru irəlilədilər. Mühacir tayfalar arasında Süleyman Şahın başçılıq etdiyi Qayı boyu da var idi. Səfərə çıxan Süleyman Şah Hələb yaxınlığında, Fərat çayının sahilində yerləşən Caber qalasında məskunlaşmışdır. Qalaya əsgərlərini də yerləşdirdikdən sonra səfərlərinə davam etmişdir. Lakin o, 1227-ci ildə Fərat çayının o biri sahilinə keçmək istəyərkən mühafizəçiləri ilə birlikdə suda boğuldu. Süleyman Şahın tabutu iki əsgərinin müşayiəti ilə üstü örtülü məqbərədə dəfn edildi. Osmanlı imperatorluğu dövründə imperiyanın sərhədləri genişlənəndə və ziyarətgah da onun sərhədlərinə daxil olanda içində Süleyman Şahın məzarı yerləşən üstü örtülü məqbərənin yenidən inşasına başlandı və yeni türbə Süleyman Şah türbəsi adlandırıldı. Qala və türbə Osmanlı imperiyasının süqutundan sonra Fransanın Suriya və Livan mandatının sərhədləri daxilində qaldı.

1923-ci ildə Fransa ilə Türkiyə hökuməti arasında imzalanan Lozanna müqaviləsinin 3-cü və 1921-ci il Ankara müqaviləsinin 9-cu maddəsinə əsasən, Süleyman Şah türbəsinin və Caber qalasının bütün ətraf əraziləri ilə birlikdə Türkiyə ərazisi hesab olunduğu, Türkiyənin o torpaqları qoruyub müdafiə və mühafizə etmək və o torpaqlarda Türkiyə bayrağının dalğalanması hüququ tanındı.

Osmanlı sülaləsinin və İslamın son xəlifəsi II Əbdülməcid əcdadı Süleyman Şahın türbəsinə diqqət göstərdiyi 1921-ci ildə Fransa hökuməti ilə aparılan danışıqlar zamanı türbə ilə bağlı verilən qərarda böyük rol oynadığı üçün öz adından və Osmanlı sülaləsinin adından Türkiyə Böyük Millət Məclisi hökumətinə ünvanlanan təşəkkür məktubu yazmışdır.

Caber qalası və nəqliyyat

Suriya hökuməti Türkiyə hökumətinə memorandum göndərərək Süleyman Şah türbəsinin yerini dəyişdirməyi və ya Türkiyəyə təhvil verməklə razılaşmağı xahiş etdi. Çünki, 1968-ci ildə Fərat çayı sahilində bəndin inşasına başlanmışdı, bəndin 1973-cü ildə bitməsi gözlənilirdi və bəndin tikintisi bitdiyi zaman türbənin və qalanın tamamilə su altında qalacağı bildirilirdi. Türkiyə qəti nota ilə cavab verdi və Fərat çayından Suriyaya gedən su axınını və Keban bəndini bağlatdı. Bir müddət davam edən siyasi qarşıdurmalardan sonra Türkiyə əraziyə memarlıq mütəxəssisləri və Su İşləri Müdirliyinin əməkdaşlarını göndərmiş və onlar ilə məzarın hara köçürülə biləcəyini müəyyənləşdirmək istəmişdir. İki hökumət arasında uzun müddət davam edən davamlı mübahisələrin nəticəsində müqavilə imzalandı. Həmin müqaviləyə əsasən:

  • Türbə içindəki bütün əşyalarla Hələb-Əl-Həsəkə yolu ilə Türkiyədən 25 kilometr uzaqda, Hələb mühafəzəsi daxilində 8797 kvadrat metr sahəsi olan Qarakozak kəndi yaxınlığındakı əraziyə köçürülməli idi.
  • Türbənin olduğu yerə ən yaxın olan ərazidəki bəndin hüdudlarında alebastrdan xatirə türbəsi inşa olunmalı idi.
  • İndiki türbənin olduğu yeri qeyd etmək üçün gölün üzərində bir buy yerləşdirilməli idi.

1973-cü ildə türbə və yaxınlığındakı polis idarəsi Fərat çayının şərqində yerləşən, Hələbdən 123 kilometr, Şanlıurfadan 92 kilometr uzaqda yerləşən Qarakozak kəndinə köçürülmüşdür.

1995-ci ildə müzakirələr yenidən başlandı. Müzakirələr bu dəfə Suriya hökumətinin Fərat çayının yuxarı hissələrində Tişrin bəndinin tikintisinə başlaması və Süleyman Şah məqbərəsinin Qarakozak kəndi və ya başqa bir əraziyə köçürülməsini tələb etməsi ilə əlaqədar idi. Türkiyə ilə Suriya arasında aparılan danışıqların sonunda türbənin su anbarının mənfi təsirlərindən qorunması üçün arbitraj məhkəməsinə müraciət olunması qərara alınmışdır. 2001-ci ildə bəndin tamamlanmasıyla Suriya bu dəfə Türkiyədən məzarın o vaxtkı yerindən uyğun görülən bir yerə köçürülməsini istədi. Ancaq, Türkiyənin 57-ci hökuməti məqbərənin olduğu yerdə qalması və burada qorunması üçün təşəbbüs göstərdi.

2003-cü il yanvarın 23-də Süleyman Şah məqbərəsi layihəsinin həyata keçirilməsinə dair əsas protokol imzalandı. Bu protokola əsasən məqbərənin içi və çölü bərpa edildi, polis bölməsi yenidən quruldu və ziyarətgah yenidən ziyarətçilərin istifadəsinə verildi.

2015-ci il fevralın 21-dən 22-nə keçən gecə Türkiyə ordusunun daxildə keçirdiyi əməliyyatla Süleyman Şahın nəşi təhlükəsizlik problemləri və hərbi ehtiyaclar səbəbindən yenidən onun türbəsindən Hələb vilayətinin Eşmə kəndinə köçürülmüşdür. "Şah Fırat" əməliyyatı kimi tanınan əməliyyat Suriya ərazisində keçirilmişdir. Əməliyyatda 39 tank, 57 zirehli texnika, 100 texnika və 572 əsgər iştirak etmişdir. 21 fevral 2015-ci il şənbə günü saat 21:00-da başlayan əməliyyat gedişatında əməliyyatı keçirən qüvvələr 22 fevral 2015-ci il saat 00:30 radələrində Süleyman Şahın məqbərəsinə gəlmişlər. Saat 09:02-də Suriyanın Eşmə kəndi ətrafında tankların müşayiəti ilə daxil olan daha bir türk qüvvəsi ərazinin bir hissəsini nəzarətə götürmüş və oraya Türkiyə bayrağını sancmışdır. Süleyman Şahın nəşi ilə onunla birgə dəfn edilən 2 əsgərinin cəsədi də əməliyyat bölgəsindən çıxarılmışdır. İŞİD bir neçə dəfə ziyarətgahı mühasirəyə almış və onu partlatmaqla hədələmişdi. Qruplaşma ilə türk mühafizəçiləri arasında çoxlu, lakin məhdud xarakterli toqquşmalar baş vermişdi.

Türbənin xüsusiyyətləri

Suriya suları ziyarətgahın varlığını təhdid edən Fərat bəndini tikdikdən sonra Türkiyə ziyarətgahın Qarakozak kəndinə köçürülməsi üçün Suriya ilə razılaşdı. Türkiyə Xarici İşlər Nazirliyi Mənzil İnşaatı Nazirliyindən Süleyman Şah türbəsinin üzərində işləmək üçün Statistika Araşdırma və İnşaat Layihəsinin direktoru professor Önal Dəmirarslanın işə götürülməsini xahiş etdi. Ziyarətgah, polis idarəsi və yaşayış binası mühəndislər və iyirmi işçi tərəfindən dörd ayda tamamlandı və bütün xərcləri Türkiyə öz üzərinə götürdü. Məqbərədə ənənəvi türk memarlığının üslubu və müasir memarlıq xüsusiyyətləri öz əksini tapmışdır. Suriya hökuməti layihə üzərində iş zamanı yeni tikilən məqbərənin Caber qalasındakı məqbərədən böyük olmaması şərtini qoymuşdu. Bundan əlavə, xaricdən gələcək olan narahatedici yanğınların törədəcəyi təhlükə səbəbindən türk əsgərləri tikinti zamanı növbə ilə ərazini qoruyur, içəriyə girirdilər.

2008-ci ildə Tişrin bəndinin suyunun məqbərəyə gəlməsi təhlükəsi ilə əlaqədar Türkiyə Su Təsərrüfatları Nazirliyi məqbərənin divarları altında 11,5 metr uzunluğunda 880 paya düzəltmiş, məqbərə beton divarlar və iki bayraq dirəyi ilə əhatə olunmuşdur. Fərat çayını stansiyanın tullantıları ilə çirkləndirməmək üçün stansiyanın həyətyanı sahəsində təmizləyici sistem yaradılmışdır. Bundan əlavə, Türkiyədən hazır otlar göndərilmiş, ziyarətgahın ətrafına ağaclar da əkilmişdir.

Zastava

Ziyarətgahın əsgərlər tərəfindən mühafizə edilməsi üçün 30 may 1938-ci ildə zastava yaradılmışdır. 1949-cu ildə Caber qalasındakı hərbi məntəqədə ziyarətgahın mühafizəsi üçün bir zabit, bir onbaşı və 8 əsgər fəaliyyət göstərirdi. 1956-cı ildə Suriya və Türkiyə arasında keçirilən yüksək səviyyəli konfransda protokol imzalanmışdır. Bu protokolun 13-cü və 14-cü şərtlərinə görə hər ayın yeddinci günündə ziyarətgaha göndərilən əsgərlərin mübadiləsi həyata keçirilir. İndiki dövrdə zastava yanacaqla təmin edilir və hər ayın yeddinci və iyirmi günləri mühafizə olunur. Həmçinin, ziyarətgahı iyirmi zirehli briqada, Üçüncü Sərhəd Batalyonunun rəhbərliyi və İkinci Sərhəd Diviziyasının 25 əsgəri qoruyur.

Suriya vətəndaş müharibəsi və İŞİD təhlükəsi

2014-cü il martın 13-də İraq Şam İslam Dövləti (İŞİD) ilə Azad Suriya Ordusu arasında ikinci tərəfin Qarakozak kəndindən çıxarılması və ziyarətgahın İŞİD tərəfindən ələ keçirilməsi ilə nəticələnən toqquşmalar baş vermişdir. 20 mart 2014-cü ildə İŞİD Türkiyə hökumətini YouTube vasitəsilə paylaşdığı videoçarxda məqbərənin 3 gün ərzində boşaldılmaması və Türkiyə bayrağının endirilməməsi halında dağıdılacağı ilə hədələmişdir. Bu təhdiddən sonra Türkiyənin o vaxtkı xarici işlər naziri Əhməd Davudoğlu Süleyman Şah türbəsi məsələsini izləmək üçün böhran masasının qurulduğunu bildirmişdi.

Türkiyənin baş naziri Rəcəb Tayyib Ərdoğan 2014-cü il martın 24-də İŞİD təhlükəsi ilə bağlı sualı cavablandırarkən qruplaşma tərəfindən belə bir səhvin baş verdiyini və torpaqların sahibi olaraq onlara Türkiyə hökuməti tərəfindən cavab veriləcəyini bildirdi. Türkiyənin xarici işlər naziri Əhməd Davudoğlu Süleyman Şah məqbərəsinin beynəlxalq hüquqa görə türk torpağı olduğunu, bu məsələnin ciddi bir məsələ olduğunu və ona edilən hər cür hücuma cavab veriləcəyini açıqlamışdır. 26 mart 2014-cü ildə Türkiyə Silahlı Qüvvələrinin Baş Qərargah rəisi Necdət Özəl yazılı açıqlama verərək, Suriyada Süleyman Şah türbəsində xidmət edən əsgərlərdən başqa türk birliklərinin olmadığını açıqlamışdır.

2014-cü il martın 27-də Necdət Özəllə Türkiyə Xarici İşlər Nazirliyinin müşaviri Feridun Sinirlioğlu, Baş Qərargahın ikinci rəisi, general-mayor Yaşar Gülər ​​və Türkiyə Kəşfiyyat İdarəsinin müşaviri Hakan Fidan arasında keçirilən görüşdən bir səs yazısı yayılmışdır. Səs yazısında ziyarətgaha hücum ediləcəyi təqdirdə görüləcək tədbirlərlə bağlı fikirlər bildirilmişdir. Bu səs yazısı yayıldıqdan sonra Türkiyə Xarici İşlər Nazirliyi yazılı açıqlama yayaraq, bu səs yazısının yayımlanmasının milli təhlükəsizliyə açıq hücum və casusluq olduğunu, cinayətkarların tutularaq təhvil veriləcəyini və ən qısa zamanda ədalətin bərpa olunacağını bəyan etmişdir. 2014-cü il martın 28-də Türkiyənin müdafiə naziri İsmət Yılmaz məqbərənin xüsusi təyinatlılarla möhkəmləndirildiyini və bütün lazımi tədbirlərin görüldüyünü, Türkiyə Silahlı Qüvvələrinin tam sayıq olduğunu bildirmişdir.

2015-ci il iyulun 7-də Almaniyanın “Fox” xəbər agentliyi 27 mart 2014-cü ildə baş tutan yüksək səviyyəli konfransın ABŞ Milli Təhlükəsizlik Agentliyi tərəfindən dinlənildiyini iddia etmişdir.

Şah Fırat əməliyyatı

  Əsas məqalə: Şah Fırat
Artan təhlükəsizlik problemləri və İŞİD təhdidləri səbəbiylə Türkiyə Silahlı Qüvvələri ziyarətgahda olan 40 əsgərin Türkiyəyə qaytarılması məqsədi ilə Şah Fırat adlı hərbi əməliyyata başladı. Bu əməliyyatda sərhəddə F-16 patrul təyyarələri ilə əlli M-60 Patton topları ilə birləşdirilən 573 əsgər və iyirmi zirehli briqada iştirak etdi. Tabut və digər qeyri-maddi əşyalar götürüldükdən sonra məzar və polis bölməsi partladıldı. Əməliyyatı bitirdikdən sonra türk əsgərləri Şanlıurfa üzərindən Türkiyəyə qayıtdı və əməliyyat zamanı bir türk əsgəri avtomobil qəzasında şəhid oldu.

İstinadlar

  1. (PDF). www2.tbmm.gov.tr (türk). 28 mart 2014 tarixində (PDF). İstifadə tarixi: 22 fevral 2015.
  2. ↑ . www.zaman.com.tr (türk). 27 yanvar 2016. 2020-03-23 tarixində .
  3. . www.radikal.com.tr (türk). 27 yanvar 2016. Archived from the original on 2020-03-23. İstifadə tarixi: 27 yanvar 2016.
  4. Ahmet Akyol. . www.ahmetakyol.net (türk). 27 yanvar 2016. 2020-03-23 tarixində .
  5. . www.hurriyetdailynews.com (ingilis). 13 mart 2015. 19 oktyabr 2017 tarixində . İstifadə tarixi: 19 oktyabr 2017.
  6. . www.reuters.com (ingilis). 22 fevral 2015. 26 sentyabr 2015 tarixində . İstifadə tarixi: 26 sentyabr 2015.
  7. . www.ormansu.gov.tr (türk). 2019-12-15 tarixində . İstifadə tarixi: 27 yanvar 2016.
  8. (PDF). www.hri.org (ingilis). 27 yanvar 2016. 17 may 2017 tarixində . İstifadə tarixi: 17 may 2017.
  9. . www.haberturk.com (türk). 27 yanvar 2016. Archived from the original on 2020-03-23. İstifadə tarixi: 23 mart 2020.
  10. . www.dunyabulteni.net (türk). Archived from the original on 2019-12-15. İstifadə tarixi: 15 dekabr 2019.
  11. . www.haberler.com (türk). 27 yanvar 2016 tarixində . İstifadə tarixi: 1 fevral 2016.
  12. ↑ . www.ormansu.gov.tr (türk). 15 avqust 2016 tarixində . İstifadə tarixi: 28 yanvar 2016.
  13. ↑ . www.aljazeera.com.tr (türk). Archived from the original on 2020-03-23. İstifadə tarixi: 28 yanvar 2016.
  14. . www.tbmm.gov.tr (türk). Archived from the original on 2020-03-23. İstifadə tarixi: 28 yanvar 2016.
  15. . www.aljazeera.net (ərəb). 22 aprel 2018 tarixində . İstifadə tarixi: 22 fevral 2015.
  16. . www.turkey-post.net (ərəb). 7 avqust 2018 tarixində . İstifadə tarixi: 7 avqust 2018.
  17. . www.dunyabulteni.net (türk). 2 fevral 2016 tarixində . İstifadə tarixi: 28 yanvar 2016.
  18. . www.sondakika.com (türk). Archived from the original on 2020-03-23. İstifadə tarixi: 28 yanvar 2016.
  19. . www.yenisafak.com.tr (türk). Archived from the original on 2020-03-23. İstifadə tarixi: 28 yanvar 2016.
  20. . www.aljazeera.com.tr (türk). Archived from the original on 2020-03-23. İstifadə tarixi: 28 yanvar 2016.
  21. . www.radikal.com.tr (türk). Archived from the original on 2020-03-23. İstifadə tarixi: 28 yanvar 2016.
  22. . www.hurriyet.com.tr (türk). Archived from the original on 2020-03-23. İstifadə tarixi: 28 yanvar 2016.
  23. . www.memurlar.net (türk). Archived from the original on 2015-02-25. İstifadə tarixi: 28 yanvar 2016.
  24. . www.aydinlikgazete.com (türk). Archived from the original on 2020-03-23. İstifadə tarixi: 28 yanvar 2016.
  25. . www.tsk.tr (türk). Archived from the original on 2020-03-23. İstifadə tarixi: 28 yanvar 2016.
  26. . www.cumhuriyet.com.tr (türk). Archived from the original on 2020-03-23. İstifadə tarixi: 28 yanvar 2016.
  27. . www.mfa.gov.tr (türk). Archived from the original on 1 May 2020. İstifadə tarixi: 28 yanvar 2016.
  28. . www.aksam.com.tr (türk). Archived from the original on 2020-03-23. İstifadə tarixi: 28 yanvar 2016.
  29. "Amerika Süleyman Şahın əməliyyatını dinləyib". Azadlıq. (); ()
  30. . www.hurriyet.com.tr (türk). Archived from the original on 2020-03-17. İstifadə tarixi: 28 yanvar 2016.
  31. . www.t24.com.tr (türk). Archived from the original on 2020-03-17. İstifadə tarixi: 28 yanvar 2016.
  32. . www.t24.com.tr (türk). Archived from the original on 2020-03-17. İstifadə tarixi: 28 yanvar 2016.
  33. . www.hurriyet.com.tr (türk). Archived from the original on 2017-01-21. İstifadə tarixi: 28 yanvar 2016.
  34. . www.arabicpost.net (ərəb). 8 iyul 2018 tarixində . İstifadə tarixi: 6 iyun 2018.

Ədəbiyyat

  • Afyoncu, Erhan. "". — "Yeditepe" Nəşriyyatı, 2015.
  • Tongini, Kristina. "".
  • Zakzuk, A. R. "Suriyadakı Caber qalasının arxeologiyası". — Paris, 1985.
  • Musil, Alua. "Orta Fəratın topoqrafik vəziyyəti". — Nyu-York, 1927.
  • Ren Düso, P. Deşam, H. Seyriq. "Köhnə və Orta Çağ Suriyası" (rəsmli). — Paris, 1931.
  • D. Surdel. "Caber qalası" — Brill, 2007.
  • Bell, Gertrud Loutian. "Sultan Amurad üçün". — London, 1911.
Mənbə — ""

Informasiya Melumat Axtar

Anarim.Az

Sayt Rehberliyi ile Elaqe

Saytdan Istifade Qaydalari

Anarim.Az 2004-2023