Söyüd (lat. Salix) — bitkilər aləminin malpigiyaçiçəklilər dəstəsinin söyüdkimilər fəsiləsinə aid bitki cinsi.
Söyüd | ||||||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Elmi təsnifat | ||||||||||||
Domen:
Klad:
Ranqsız:
Aləm:
Klad:
Klad:
Klad:
Klad:
Klad:
Klad:
Klad:
Klad:
Klad:
Klad:
Klad:
Dəstə:
Fəsilə:
Cins:
Söyüd
|
||||||||||||
Beynəlxalq elmi adı | ||||||||||||
|
Botaniki xarakteristikası
Söyüd qışda yarpağını tökən, iri ölçülü ağac və ya xırda kol şəklində olan bitkidir. Yarpaqları uzunsov lansetvaridir, damarlanması lələkvaridir, saplağı qısadır. Çiçək sırğaları sallaq və ya dikdayanandır. Yarpaqlamadan əvvəl və ya sonra, yaxud yarpaqlama vaxtı çiçəkləyirlər. Nektarlı bitkilərdir. Cinsin yer kürəsində 600-dən artıq növü məlumdur. Qafqazda təqribən 25 növü, Azərbaycanda isə 15 növü bitir. Çox qədim cinsdir və onun qazıntı halında tapılmış nümunələri üçüncü dövrə aiddir. Tez böyüyən, dekorativ bitki olmaqla geniş areala malikdir.
Söyüd ağaclarının xalq təsərrüfatında da böyük əhəmiyyəti vardır. Səbət söyüdləri (üç erkəkcikli söyüd, qonur və ya purpur söyüdü və s.) toxunma avadanlıqlar (səbət, toxunma mebel və s.) üçün gözəl materialdır. Bəzi söyüd növləri qabıqlarında aşı maddələrinin xeyli çox olması ilə digər bitkilərdən fərqlənir. Müxtəlif səbət söyüdlərinin birillik çubuqlarının qabığı ağaclara göz calağı vurulduqda bir sarğı materialı kimi də işlədilir. Söyüd ağacları həm tikinti, həm də yanacaq, bəzək və dərman xammalı (qlükozid salisin) kimi də qiymətlidir. Söyüd qabığından hazırlanan preparatlar büzücü maddə kimi, qızdırmanı salan və qankəsici vasitə kimi işlədilir. Xalq təbabətində bu ağacın qabığından (ağ söyüd, keçi söyüdü və ya kolvarı söyüd, qırmızı söyüd) malyariyaya qarşı istifadə olunur. Söyüd qabığından alınan tozu isə irinli yaraların üzərinə səpirlər.
Bir çox söyüd növlərinin qabığı parçaları sarı, qəhvəyi və qırmızı rəngə boyamaq üçün işlədilir. Söyüdlüklər arıçılıq üçün çox qiymətlidir, yazın əvvəllərində söyüd ağacları çiçəkləmə dövründə çiçək balı (nektar) və tozcuq verir. Arıçılıq üçün ən qiymətli söyüd növləri keçi söyüdü, kolvari söyüd, küllü söyüd, ağ söyüd, nisbətən az qiymətli olan növlər isə beşerkəkcikli söyüd, üç erkəkcikli söyüd, pu rpur söyüdü və s. Bəzi hallarda yaz əlverişli keçdikdə və arı ailələri gümrah olduqda söyüd ağaclarının hər hektarından 150 kq-a qədər bal almaq olur.
Ağac formalı söyüdlərin oduncağı yumşaq və yüngüldür. Ondan dülgərlik və tokarlıq işində, ev əşyaları, sadə kənd təsərrüfatı alətləri və s. hazırlanmasında istifadə edilir. Çubuqlarından cürbərür səbətlər, əl ağacları və s. düzəldilir.
Oduncağından sellüloza istehsal etmək və plastik kütlələr hazırlamaq üçün də istifadə etmək olar.
Söyüd yaşıllaşdırma məqsədilə ən çox əkilən ağacdir. Bağlarda və parklarda, göllərin ətrafında, xiyabanların, meşəliklərin kənarında əkilib-becərilən bəzək söyüdləri (xüsusilə də salxım söyüdlər) bütün dünyada məşhurdur.
Küçələrdə, yol kənarlarında, evlərin qabağında və həyətlərdə də söyüd əkilir. Söyüd növlərinin bir çoxunun böyük meliorativ əhəmiyyəti var, bəzi söyüd növləri qoruyucu meşə zolaqlarında əkilir, bəzilərindən qumluqlarda, suvarılan torpaqlarda və ya göllərin ətrafında meşə salmaq, yarğan və uçurumları bərkitmək üçün istifadə edilir. Söyüd ağaclıqlarında bəzi ov heyvanları və quşlar yaşayıb qidalanır. Budaqları qışda ev heyvanları üçün yemdir.
Söyüd növlərinin çoxusu sürətlə böyüməsi (xüsusilə də cavan ikən) və işıq sevməsi ilə fərqlənir. 20–30 illik söyüd ağaclarının istehsalat əhəmiyyəti daha böyükdür.
Sinonimləri
Homotipik sinonimləri
- Pleiarina (L.) Raf.
Heterotipik sinonimləri
- Amerina Raf.
- Amerix Raf.
- Argorips Raf.
- Biggina Raf.
- Capraea Opiz
- Chalebus Raf.
- Chamitea A.Kern.
- Chosenia Nakai
- Diamarips Raf.
- Diplima Raf.
- Diplopia Raf.
- Diplusion Raf.
- Disynia Raf.
- Gruenera Opiz
- Knafia Opiz
- Lusekia Opiz
- Melanix Raf.
- Nectolis Raf.
- Nectopix Raf.
- Nectusion Raf.
- Nestylix Raf.
- Oisodix Raf.
- Opodix Raf.
- Psatherips Raf.
- Ripselaxis Raf.
- Ripsoctis Raf.
- Sokolofia Raf.
- Telesmia Raf.
- × Toisochosenia Kimura
- Toisusu Kimura
- Urnectis Raf.
- Usionis Raf.
- Vetrix Raf.
- Vimen Raf.
Növləri
- A.Camus & E.G.Camus
- Laksch.
- Boiss.
- İtiyarpaqlı söyüd (Salix acutifolia Willd.)
- Cambria, C.Brullo, Giusso, Sciandr., Siracusa & Brullo
- Misir söyüdü (Salix aegyptiaca L.)
- E.Carranza
- Kar. ex Stschegl.
- (Andersson) Coville
- Ağ söyüd (Salix alba L.)
- A.P.Khokhr.
- C.K.Schneid.
- Scop.
- H.J.Coste
- Ehrh.
- Fernald
- C.K.Schneid.
- C.K.Schneid.
- Bory & Chaub.
- Salix amygdaloides Andersson
- Ziel. & D.Tomasz.
- Rech.f.
- C.Marquand & Airy Shaw
- Kimura
- A.K.Skvortsov
- Trautv.
- Vill.
- Koidz.
- Ağacvari söyüd (Salix arbuscula L.)
- Andersson
- Pall.
- Arktika söyüdü (Salix arctica Pall.)
- Cockerell
- Ziel. & Petrova
- B.Boivin
- E.L.Wolf
- Andersson
- C.K.Schneid.
- C.F.Fang
- H.Ohashi & Yonek.
- Dorn
- A.K.Skvortsov
- Brullo
- Seemen
- Raup
- C.K.Schneid.
- Salix atrocinerea Brot.
- L.Serra & M.B.Crespo
- Salix aurita L.
- Host
- N.Chao
- Babil söyüdü (Salix babylonica L.)
- C.K.Schneid.
- Maassoumi, Moeeni & Rahimin.
- Seemen
- C.K.Schneid.
- E.F.Linton
- Dorn
- Z.Wang & C.F.Fang
- Andersson
- Salix barrattiana Hook.
- Bebb söyüdü (Salix bebbiana Sarg.)
- Beck
- Soó
- Pall.
- B.Boivin
- Wulfen
- Y.L.Chou
- Seemen
- Hand.-Mazz.
- Goerz
- Drobow
- H.Lév.
- Andersson
- Seemen
- Salix bonplandiana Kunth
- Salix boothii Dorn
- Fr.
- A.K.Skvortsov
- F.Gérard
- Nutt.
- (Trautv. & C.A.Mey.) Kom.
- B.Boivin
- Flod.
- Salix breweri Bebb
- Brullo & G.Spamp.
- Chang Y.Yang
- Favrat
- A.K.Skvortsov
- Vill.
- Fernald & Wiegand
- Jos.Kern.
- Andersson
- Hook.f. ex Andersson
- M.Martens & Galeotti
- Salix candida Flüggé ex Willd.
- Willd.
- Rech.f.
- A.Kern. & Jos.Kern. ex Beck
- Keçi söyüdü (Salix caprea L.)
- A.Kern. ex Andersson
- Franch.
- Trautv. & C.A.Mey.
- Bornm.
- Salix caroliniana Michx.
- Cockerell
- Xəzər söyüdü (Salix caspica Pall.)
- Diels
- Qafqaz söyüdü (Salix caucasica Andersson)
- H.Lév.
- E.F.Linton
- Salix chaenomeloides Kimura
- Andersson
- C.K.Schneid.
- Chass.
- C.K.Schneid.
- Seemen
- Cheng
- C.K.Schneid.
- Fernald
- Külvari söyüd (Salix cinerea L.)
- Hand.-Mazz.
- Döll
- Hand.-Mazz.
- (Dorn) Argus
- Mirb.
- Bebb
- A.Camus & E.G.Camus
- Wangenh.
- P.I.Mao & W.Z.Li
- Salix cordata Michx.
- A.Kern.
- Bertol.
- Kimura
- Fernald
- Rehder
- Hance
- B.C.Ding & T.B.Chao
- P.I.Mao & P.X.He
- C.F.Fang & S.D.Zhao
- Andersson
- Z.Wang & P.Y.Fu
- Bədmüşk (Salix daphnoides Vill.)
- Hand.-Mazz.
- Salix delnortensis C.K.Schneid.
- Andersson
- Arv.-Touv.
- Idrees & J.M.H.Shaw
- C.K.Schneid.
- Döll
- Suksd.
- Jos.Kern.
- Salix discolor Muhl.
- Roxb. ex D.Don
- C.K.Schneid.
- Pall.
- C.F.Fang
- Hayata
- Flod.
- C.F.Fang
- Sm.
- C.K.Schneid.
- Salix drummondiana Barratt ex Hook.
- A.K.Skvortsov
- Lepage
- Salix eastwoodiae Cockerell ex A.Heller
- Boiss.
- Scop.
- Maassoumi
- A.Kern.
- Kimura
- Kimura
- Michx.
- H.Lév. & Vaniot
- Borbás
- Wall. ex Andersson
- C.K.Schneid.
- Kom.
- C.K.Schneid.
- Kimura
- Ausserd. ex A.Kern.
- I.V.Belyaeva
- Salix excelsa S.G.Gmel.
- Salix exigua Nutt.
- (C.R.Ball) Argus
- Burkill
- C.R.Ball
- Z.Wang & P.Y.Fu
- Goerz
- Buser ex A.Camus & E.G.Camus
- C.F.Fang & Chang Y.Yang
- Willd.
- Maassoumi
- Andersson
- Burkill
- Salix floridana Chapm.
- Willd.
- Schleich. ex DC.
- Druce
- Sm.
- K.S.Hao ex C.F.Fang & A.K.Skvortsov
- Kövrək söyüd (Salix × fragilis L.)
- Andersson
- Döll
- Salix fruticulosa Andersson
- Hayata
- Andersson
- Salix futura Seemen
- C.K.Schneid.
- Salix geyeriana Andersson
- Z.Wang & P.Y.Fu
- Salix gilgiana Seemen
- A.Camus & E.G.Camus
- Scop.
- P.I.Mao & W.Z.Li
- C.K.Schneid.
- Salix glauca L.
- Pall.
- C.F.Fang & A.K.Skvortsov
- Salix gooddingii C.R.Ball
- Y.L.Chang & Skvortsov
- (Siuzew) Nakai
- Salix gracilistyla Miq.
- Borrer ex Baker
- C.K.Schneid.
- Chass. & Goerz
- Brullo & G.Spamp.
- C.F.Fang
- S.D.Zhao & C.F.Fang
- Yoshiyama
- A.K.Skvortsov
- Dode
- W.P.Fang
- Kimura
- Benth.
- L.
- Kimura
- Kimura
- (Fernald) Fernald
- Heer
- N.Chao
- Vill.
- Otvari söyüd (Salix herbacea L.)
- L.
- Seemen
- Hand.-Mazz.
- Ehrh.
- Kimura
- A.Camus & E.G.Camus
- Strähler
- Koidz.
- Willd.
- Salix hookeriana Barratt ex Hook.
- A.Kern.
- C.K.Schneid.
- Kimura
- Willd.
- Salix humilis Marshall
- K.S.Hao ex C.F.Fang & A.K.Skvortsov
- C.K.Schneid.
- Seemen
- Kimura
- Regel
- Hand.-Mazz.
- Salix integra Thunb.
- Rowlee
- Host
- Huter
- Brullo, F.Scelsi & G.Spamp.
- Borbás
- Andersson
- Maassoumi, Moeeni & Rahimin.
- Kimura
- M.E.Jones
- Lepage
- Salix japonica Thunb.
- Kimura
- Fernald
- (F.Schmidt) Flod.
- Salix jepsonii C.K.Schneid.
- Fernald
- N.Chao
- C.F.Fang
- Goerz ex Rehder & Kobuski
- A.K.Skvortsov
- (A.K.Skvortsov) Vorosch.
- Z.Wang & P.Y.Fu
- Kimura
- S.D.Zhao & C.F.Fang
- Nakai
- Cambria, C.Brullo & Brullo
- Turcz. ex Stschegl.
- Kimura
- A.K.Skvortsov
- A.K.Skvortsov
- Goerz
- Stschegl.
- Trautv.
- A.K.Skvortsov
- Kimura
- Kimura
- Z.Wang & P.Y.Fu
- Salix koriyanagi Kimura ex Goerz
- C.K.Schneid.
- Andersson
- E.L.Wolf
- Kimura
- P.I.Mao & W.Z.Li
- S.S.Ying
- Salix kusanoi (Hayata) C.K.Schneid.
- Kuznetsov söyüdü (Salix kuznetzowii Laksch. ex Goerz)
- Maassoumi & Kazempour
- Salix laevigata Bebb
- Wimm.
- K.S.Hao ex C.F.Fang & A.K.Skvortsov
- Sm.
- Tükcüklü söyüd (Salix lanata L.)
- C.F.Fang & S.D.Zhao
- L.
- Zahn
- Benth.
- Salix lasiolepis Benth.
- J.Forbes
- Fernald
- Sm.
- Trautv.
- Seemen
- Llamas & Penas
- A.Camus & E.G.Camus
- Salix lemmonii Bebb
- Kimura
- A.Camus & E.G.Camus
- Salix ligulifolia (C.R.Ball) C.R.Ball ex C.K.Schneid.
- Pax & K.Hoffm.
- Wall. ex Andersson
- A.Camus & E.G.Camus
- C.Wang & Chang Y.Yang
- A.Camus & E.G.Camus
- D.J.Tennant
- Wall. ex Andersson
- N.Chao ex P.I.Mao
- Z.Wang & P.Y.Fu
- Parlaq söyüd (Salix lucida Muhl.)
- H.Lév.
- A.Camus & E.G.Camus
- F.B.White
- T.Y.Ding & C.F.Fang
- A.K.Skvortsov
- Salix lutea Nutt.
- X.W.Li & Y.Q.Zhu
- D.J.Tennant
- Rowlee
- C.K.Schneid.
- N.Chao
- Salix magnifica Hemsl.
- Merli & F.Martini
- Seemen
- F.B.White
- Woł.
- Hartig
- Seemen
- N.Chao
- Y.L.Chou
- D.J.Tennant
- Salix melanopsis Nutt.
- Chang Y.Yang
- Seemen
- Goerz ex Nasarow
- Turcz. ex Trautv.
- Kimura
- Saut.
- N.Chao
- Salix miyabeana Seemen
- Hoffm. ex Elwert
- C.R.Ball
- Host
- Bebb
- Kimura
- Franch.
- Salix mucronata Thunb.
- Goerz
- Döll
- Muhl.
- Salix myrsinifolia Salisb.
- Salix myrsinites L.
- Andersson
- Andersson
- Salix myrtilloides L.
- Döll
- Salix nakamurana Koidz.
- A.K.Skvortsov
- Kimura
- C.Brullo, Brullo, Cambria & Giusso
- T.Y.Ding & C.F.Fang
- Chang Y.Yang
- Erdner
- Goerz
- Salix nigra Marshall
- Rydb.
- Franch. & Sav.
- Salix nivalis Hook.
- Samp. ex Cout.
- Andersson
- N.Chao
- Andersson
- A.K.Skvortsov
- Andersson
- Fernald
- Willd.
- Goerz
- Koidz.
- Vill.
- Regel
- C.K.Schneid.
- Andersson
- C.K.Schneid.
- C.K.Schneid.
- Hook. f. ex Andersson
- Salix orestera C.K.Schneid.
- C.K.Schneid.
- Brullo, F.Scelsi & G.Spamp.
- Trautv.
- Goerz
- Kunth
- S.D.Zhao
- Z.Wang & P.Y.Fu
- Chang Y.Yang
- C.K.Schneid.
- Z.Wang & P.Y.Fu
- C.F.Fang
- Fernald
- Pursh
- Desf.
- Kimura
- Fernald
- C.K.Schneid.
- (Andersson) Bebb
- Prestandr. ex Tineo
- Wender.
- Dəfnəyarpaqlı söyüd (Salix pentandra L.)
- Beşerkəkcikli söyüd (Salix pentandrifolia Sennikov)
- Jeanne Webb
- C.Wang & C.Y.Yu
- Druce
- Sm.
- Rydb.
- Andersson
- C.K.Schneid.
- C.K.Schneid.
- Andersson
- Salix phylicifolia L.
- Miq.
- Z.Wang & P.Y.Fu
- S.S.Ying
- Hand.-Mazz.
- Rouy
- Salix planifolia Pursh
- Kimura
- C.K.Schneid.
- Qütb söyüdü (Salix polaris Wahlenb.)
- Soó
- C.K.Schneid.
- T.E.Díaz & Llamas
- H.Ohashi & Yoshiyama
- Hand.-Mazz. ex Enander
- Kelso
- Salix prolixa Andersson
- C.Wang & Chang Y.Yang
- Kimura
- A.K.Skvortsov
- Rouy
- T.E.Díaz & Llamas
- Andersson
- Yalançı-orta söyüd (Salix pseudomedemii E.L.Wolf)
- C.R.Ball
- Andersson
- Kimura
- (Flod.) Flod.
- C.Y.Yu & Chang Y.Yang
- T.E.Díaz & E.Puente
- Goerz ex Rehder & Kobuski
- C.Wang & C.Y.Yu
- Goerz ex Rehder & Kobuski
- K.S.Hao ex C.F.Fang & A.K.Skvortsov
- Andersson
- Salix pulchra Cham.
- Wahlenb.
- Purpur söyüd (Salix purpurea L.)
- Andersson
- Gouan
- Andersson
- Ledeb.
- N.Chao & J.Liu
- Y.L.Chou
- C.Wang & N.Chao
- Sennen ex Goerz
- C.K.Schneid.
- Argus
- Ledeb. ex Trautv.
- A.K.Skvortsov
- C.K.Schneid.
- A.Kern.
- Salix reinii Franch. & Sav. ex Seemen
- A.E.Kozhevn. & Kozhevnikova
- L.
- Rupr.
- Diels
- Hand.-Mazz.
- Salix reticulata L.
- Salix retusa L.
- Jos.Kern.
- Pall.
- Z.Wang & P.Y.Fu
- C.Wang & C.Y.Yu
- C.K.Schneid.
- Rivas Mart., T.E.Díaz, Fern.Prieto, Loidi & Penas
- M.C.Johnst.
- Güner & J.Ziel.
- Goerz ex Rehder & Kobuski
- Salix rorida Laksch.
- L.
- Trautv.
- Bebb ex Rowlee & Wiegand
- Huds.
- Tourlet
- Andersson
- Salix rupifraga Koidz.
- Syme
- Nasarow
- H.Ohashi & Yonek.
- Yoshiyama
- Brot.
- Hand.-Mazz. ex Enander
- A.K.Skvortsov
- Turcz. ex Ledeb.
- F.B.White
- I.V.Belyaeva
- R.I.Schröd. ex Dippel
- Sagorski
- B.Boivin
- Rouy
- Seemen
- Salix schwerinii E.L.Wolf
- Andersson
- Salix scouleriana Barratt ex Hook.
- Woł.
- F.B.White
- A.Camus & E.G.Camus
- A.Camus & E.G.Camus
- F.B.White
- Kimura
- Salix sericea Marshall
- Andersson
- (L.H.Bailey ex Arthur) Fernald
- Scop.
- F.B.White
- Salix sessilifolia Nutt.
- C.R.Ball
- C.F.Fang
- B.C.Ding & T.B.Chao
- C.Wang & C.Y.Yu
- Salix shiraii Seemen
- F.B.White
- Kharkev. & Vyschin
- Salix sieboldiana Blume
- Kimura
- Andersson
- Salix silesiaca Willd.
- Raup
- F.B.White
- (K.S.Hao ex C.F.Fang & A.K.Skvortsov) G.H.Zhu
- C.Wang & Chang Y.Yang
- Kimura
- Salix sitchensis Sanson ex Bong.
- F.B.White
- Kelso
- Junge
- Andersson
- Seemen
- Host
- Goerz
- A.K.Skvortsov
- Hand.-Mazz.
- A.K.Skvortsov
- Willd.
- Coville
- Flod.
- Seemen
- J.Forbes
- A.Kern.
- Salix subopposita Miq.
- Döll
- W.C.Cheng
- Kimura
- Kimura
- Y.L.Chou & Skvortsov
- F.B.White
- Koidz.
- Chang Y.Yang
- C.Wang & C.F.Fang
- Kimura
- Yoshiyama & Yamaguchi
- Koidz. & Araki
- K.S.Hao ex C.F.Fang & A.K.Skvortsov
- Goerz ex Rehder & Kobuski
- Salix taraikensis Kimura
- Chang Y.Yang
- Salix tarraconensis Pau
- Salix taxifolia Kunth
- Rech.f.
- C.K.Schneid.
- C.F.Fang
- Ledeb.
- Walker
- Salix tetrasperma Roxb.
- Kimura
- Andersson
- Dode
- Rowlee
- Regel
- Goerz ex Rehder & Kobuski
- A.Camus & E.G.Camus
- Seemen
- A.K.Skvortsov
- C.R.Ball
- Ağçubuq söyüd (Salix triandra L.)
- W.P.Fang
- C.F.Fang
- (Bolsch.) Baikov
- A.K.Skvortsov
- Nasarow
- Laksch.
- A.Camus & E.G.Camus
- Raup
- Kimura
- (Bebb) C.R.Ball
- Raup
- Brullo, F.Scelsi & Spamp.
- Ud söyüdü (Salix udensis Trautv. & C.A.Mey.)
- Lepage
- I.V.Belyaeva
- (Bolsch.) Baikov ex A.V.Grebenjuk & Czepinoga
- Pursh
- Franch.
- Ziel. & Pancheva
- Servít
- Pursh
- Çubuqşəkilli söyüd (Salix viminalis L.)
- A.K.Skvortsov
- T.E.Díaz & Penas
- Maassoumi
- Salix vulpina Andersson
- (Nedol.) Petruk
- Rydb.
- Willd.
- Leefe ex F.B.White
- Y.L.Chou
- Fernald
- Vilhelms söyüdü (Salix wilhelmsiana M.Bieb.)
- A.Kern.
- Rouy
- Bebb
- C.K.Schneid.
- Zalewski
- Barkalov
- Andersson
- N.Chao
- Rydb.
- K.I.Chr.
- Y.L.Chou & N.Chao
- Y.L.Chou
- C.F.Fang & Chang Y.Yang
- C.Wang & C.Y.Yu
- H.L.Yang
- N.Chao
- Z.Wang & C.F.Fang
- Efimova, Shurduk & Ahti
- N.Chao