1807-ci ilin yayında imperator I Aleksandr və I Napoleon Rusiya-Prussiya-fransız müharibələrinə son qoyaraq Tilzit sülhünü imzaladılar. Elə bu vaxtI Aleksandr İsveç kralı IV Qustava Napoleon ilə barışmaq üçün vasitəçiliyini təklif etdi.

Sülh müqaviləsinin şərtlərindən biri Rusiya imperiyasının Böyük Britaniyanın kontinental blokadasına — Napoleonun təşkil etdiyi iqtisadi və siyasi sanksiyalar sisteminə daxil olması idi. Həmçinin, Danimarka krallığı da blokadaya qoşulmağı planlaşdırırdı. Buna cavab olaraq 1807-ci ilin avqustunda Birləşmiş Krallığın hərbi dəniz qüvvələri Kopenhagenə hücum etdi və bütün Danimarka donanmasını ələ keçirdi.

Rusiya imperatorluq evinin Danimarka və Qolşteyn sarayları ilə qohumluq əlaqələri var idi. Bundan əlavə Danimarka yüz ildən çox idi ki, İsveçlə müharibələrdə Rusiyanın müttəfiqi idi. Buna görə də, 1807-ci ilin oktyabrında Rusiya İngiltərəyə ultimatum təqdim etdi. Donanmanın Danimarkaya qaytarılmasından və bütün zərərlərin ödənməsinə qədər bütün diplomatik münasibətləri pozdu. I Aleksandr 1780 və 1800-cü illər müqavilələri əsasında Baltik dənizini Qərb ölkələrinin donanmasına qapalı vəziyyətdə saxlamaq üçün İsveçdən kömək istədi. IV Qustav bu tələbləri rədd etdi və özünə düşmən olan Napoleona qarşı mübarizəni davam etdirərək İngiltərə ilə yaxınlaşmağa başladı. Rusiya ilə Böyük Britaniya arasında mühasibətlər tam kəsildi — hər iki tərəf səfirlərini geri çağırdı və elə də aktiv hərbi əməliyyatları olmayan ingilis-rus müharibəsi başladı.

1807-ci il noyabrın 16-da Rusiya hökuməti kömək təklifi ilə yenidən İsveç kralına müraciət etdi, ancaq iki aya yaxın heç bir cavab almadı. Nəhayət IV Qustav cavab verdi ki, fransızlar Baltik dənizinin limanlarını əldə saxladığı müddətdə 1780 və 1800-cü illər müqavilələrinin icrası mümkün deyil. Elə bu vaxt məlum oldu ki, İsveç kralı Danimarka ilə müharibədə İngiltərəyə kömək etməyə hazırlaşır və ondan Norveçi almağa çalışır. Belə bir vəziyyət imperator I Aleksandra Finlyandiyanı işğal etməsi üçün fürsət qazandırdı. O, həm də Sankt-Peterburqun təhlükəsizliyini təmin etmək üçün fin torpaqlarını tutmağı bəhanə gətirdi.

Napoleon isə öz növbəsində İsveçi limanlarını ingilislərin üzünə bağlamağı məcbur etmək istəyirdi. 1808-ci ilin əvvəlində o, I Aleksandra "isveçliləri paytaxtından uzaqlaşdırmağı" tövsiyə etdi və bu məsələdə köməkdə təklif etdi. 1808-ci il fevralın 5-də Napoleon Rusiyanın Parisdəki səfiri qraf P.A.Tolstoya Rusiyanın Stokholm da daxil olmaqla bütün İsveçi işğal etməsinə razı olacağını bildirdi.

Böyük Britaniya öz növbəsində 1808-ci ilin fevralında İsveçlə müqavilə bağladı və bu müqaviləyə əsasən Rusiya ilə müharibə dövründə ona aylıq 1 milyon funt sterlinq ödəmək öhdəliyi götürdü.

1808-ci ilin əvvəllərində Rusiya ordusu (təxminən 24 min) Fridrixsqam və Neyşlot arasında sərhəddə yerləşirdi. Ordunun rəhbərliyi F.F.Buksqevdenə həvalə edildi.

O dövrdə Finlandiyadakı isveçlilərin general Klerkerin müvəqqəti komandanlığı altında 19 min əsgər var idi. Ordunun komandanı qraf V.M.Klinqspor hələ də Stokholmda idi və burada hər kəs anlaşılmazlığın sülh yolu ilə həll olunacağına ümid edirdi. Kralın özü Vıborq quberniyasında rus qoşunlarının cəmləşməsi xəbərinə inanmırdı və bu səbəbdən İsveç ordusu döyüş vəziyyətinə gətirilmədi.

Qraf Klinqspor nəhayət Finlyandiyaya gedəndə ona verilən göstərişlərin mahiyyəti düşmənlə döyüşmək, Sveaborq qalasını son ana qədər saxlamaq və mümkünsə rusların arxasında fəaliyyət göstərmək idi.

Rəsmi müharibə elan edilməməsinə baxmayaraq, Rusiya qoşunları fevralın 9-da sərhədi keçdilər. Fevralın 18-də qraf Buksqevden Helsinqforsa girdi. İsveç qoşunları isə Sveaborqa sığındı. Fevralın 23-də qraf Klinqspor Tammerfors şəhərinə geri çəkildi və Finlyandiyanın şimalına səpələnmiş bütün qoşunlara orada toplaşmağı əmr etdi. Bunun ardınca fevralın 24-də Tavastexus Rusiya qoşunları tərəfindən işğal olundu.

Fevralın 27-də Buksqevden knyaz P.İ.Baqrationa Klinqsporun arxasınca gedib izləməyi, general N.A.Tuçkova isə onun geri çəkilməsini dayandırmağı çalışmağı əmr etdi. Buksqevden özü isə Sveaborqun mühasirəsinə başlamağa qərar verdi. Qotlandın tutulması mühasirənin uğurlu bitməsinə səbəb oldu. Qorxuya düşən İsveç hökuməti adanı geri qaytarmaq üçün böyük donanma qüvvələri göndərdi və bununla da Sveaborq müdafiəçilərini dəniz tərəfdən ffektiv dəstək almaqdan məhrum etdi..

İsveçlilər sərbəst şəkildə Braqestad şəhərinə doğru çəkildi, lakin Sveaborq 21–26 aprel aralığında rus qoşunlarına təslim oldu. Qaliblərə 7,5 min əsir, 2 mindən çox top, hər növ nəhəng ehtiyat və 110 hərbi gəmi qənimət kimi çatdı. Bundan əvvəl isə martın 6-da Svartholm qalası təslim oldu. Demək olar ki, eyni vaxtda möhkəmləndirilmiş Qangut burnu və Aland adaları işğal edildi.

Rusiya tərəfindən rəsmi müharibə elanı 1808-ci il martın 16-da rus qoşunlarının sərhəddən keçməsini öyrənən İçveç kralının Stokholmdakı Rusiya səfirliyinin bütün üzvlərinin həbs edilməsini əmr etdiyi xəbəri gələndə verildi.

İsveçdə ictimai rəy müharibənin əleyhinə idi və kralın verdiyi fövqəladə tədbirlər istəksiz və zəif həyata keçirilirdi. Elə Rusiyada da kübar cəmiyyət müharibənin yalnız Napoleonun xeyirinə olacağını düşünürdü. "İlk dəfə bəlkə də Rusiya mövcud olduğundan, qədim düşmənlərinə qarşı hücum müharibəsi bütün Ruslar tərəfindən qınanır və qoşunlarımızın uğurları rüsvayçılıqla qarşılanır" — deyə bu barədə F.F.Viqel yazırdı.

Bu arada, Finlandiyanın şimalında vəziyyət Rusiya üçün əlverişsiz bir şəkildə dönüş etdi. Tuçkovun birləşməsi dəstələrə və qarnizonlara ayrılma səbəbindən 4.5 minə nəfərə düşdü. Aprelin 6-da Y.Kulnevin komandanlığı altında olan rus qoşunlarının avanqardı Siykayoki kəndi yaxınlığında isveçlilərə hücum etdi, lakin döyüşdə tab gətirməyərək məğlub oldu. Bundan sonra aprelin 15-də Revolaks yaxınlığında rus hərbi dəstəsi eyni aqibəti yaşayır. Üstəlik bir çox uğurlu döyüşlər keçirən bu dəstənin komandiri general M.L.Bulatov ağır yaralanaraq əsir düşür. Bundan əlavə, mayın 2-də Pulkildə polkovnik Yohan Avqust Sandels Bulatova köməyə gedən polkovnik Obuxovun dəstəsini darmadağın edir.

Finlərdə ruslara qarşı qalxdılar. Onlar İsveç zabitlərinin komandanlığı altında partizan dəstələri yaradaraq rus ordusuna çox böyük ziyan vurmağa başladılar. Rus yazıçısı Fadey Bulqarin öz xatirələrində yazırdı: "Bütün fin kəndliləri əla atıcıdırlar, hər evdə tüfəng və yay var. Pastorların, landmanların və … fin zabitləri və əsgərlərinin rəhbərlik etdiyi dəstələr güclü piyada və at izdihamı ilə … zəif rus qoşunlarına, xəstəxanalarına hücum edir, amansızcasına xəstə və personalı qətlə yetiridilər… Qəzəbləri həddən çox idi və xalqın müharibəsi bütün dəhşətləri ilə alovlanırdı".

Aprel ayının sonunda Aland adaları yaxınlığında güclü İsveç donnanması peyda oldu və üsyan etmiş yerli İsveç mənşəli sakinlərinin köməkliyi ilə polkovnik N.İ.Vuiçin dəstəsini təslim olmağa məcbur etdilər.

Mayın 3-də Qotland adasını işğal edən kontr-admiral N.A.Bodisko təslim olma aktına imza atdı. Akta əsasən onun dəstəsi Qotlanı tərk etdi və elə gəldikləri eyni gəmilərlə yenidən Lekoya yola düşdü.

Mayın 4-də ingilis donanması general Con Murun komandanlığı altında 14 min nəfərlik köməkçi korpusla Göteborqa gəldi. Lakin IV Qustav birgə hərəkət planı ilə onunla razılığa gələ bilmədi və Murun qoşunları İspaniyaya göndərildi. İsveç kralının sərəncamında yalnız 16 gəmi və 20 digər qayıqdan ibarət olan ingilis donanması qaldı.

Bu arada, Finlandiyanın şimalında fəaliyyət göstərən rus qoşunları Kuopioya doğru çəkilməyə məcbur edildi. Klinqspor müvəffəqiyyətlərini davamlı təqiblərlə tamamlamadı və Salmi (fin Salmi(Kurotane)) kəndi yaxınlığında dayandı. O, burada İsveçdən əlavə qüvvələrin gəlməsini və Finlandiyanın qərb sahilinə çıxarılan desantın nəticəsini gözləməyə başladı. Lakin desant Lemu və Vaasa döyüşlərində darmadağın edildi. Fürsətdən istifadə edən general qraf Kamenski avqustun 2-də yenidən hücuma keçdi.

20 və 21 avqustda Kuortan və Salmi bölgələrində ağır döyüşlərdən sonra Klinqspor Vaasa və Nykarleba istiqamətində geri çəkildi. Sentyabrın 2-də isə Oravais döyüşündə ruslar tərəfindən yeni məğlubiyyətə uğradıldı. Klinqsporun əmrləri ilə uğursuz fəaliyyət göstərən İsveç desantı da Vaasa doğru geri çəkildi. Alland adalarına sentyabr ayında desant çıxarma cəhdləri də uğursuzluqla nəticələndi.

Finlandiyanın şərqində general-leytenant N.A.Tuçkov İsveç qoşunu və yerli sakinlərdən ibarət silahlı dəstəyə qarşı müdafiə mövqeyindən çıxış edirdi. Ona kömək üçün göndərilən Alekseyevin dəstəsi partizanların faliyyəti nəticəsində dayandırıldı və avqustun 1-də Serdobola tərəf geri döndü. Yalnız sentyabrın 17-də Alekseyevi əvəz edən knyaz M.P.Dolqorukov Melansemi kəndinə çatdı və Tuçkov ilə əlaqəyə girdi. Bu vaxta adyutant-general rütbəsi almış Yohan Sandelsə edilən birgə hücum baş tutmadı, çünki sonuncu Klinqsporun Oravais yaxınlığında uğursuzluğunu bildikdən sonra İdensalmi kəndinə tərəf geri çəkildi.

Tezliklə Finlandiyanın şərqindəki həyəcan azaldı. Payızın gəlməsi, ərzaq çatışmazlığı və qoşunların dincəlməsi zərurəti qraf Buksqevdenə Klinqsporun barışıq təklifini qəbul etməyə məcbur etdi. Sentyabrın 17-si barışıq bağlandı, lakin imperator bu sazişi təsdiqləmədi.

1808-ci il oktyabrın 15-də Tuçkovun 5000 nəfərlik korpusu ön dəstəsinin komandiri knyaz M. Dolqorukovun səhvi ucbatından təxminən 2000 döyüşçüsü olan Sandels tərəfindən İdensalmi döyüşündə məğlub edildi. Dolqorukov bu səhvini həyatı hesabına ödədi. Onun taktiki səhvləri və kəşfiyyatsız hərəkət etməsi ruslara baha başa gəldi. Ancaq taktiki qələbə qazansada Sandels əks hücum üçün lazımi qüvvələrə sahib olmadığından Uleaborqa doğru geri çəkilməyə məcbur oldu.

Qısa fasilədən sonra başlayan Rusiya tərəfinin hücumu demək olar ki, maneəsiz davam edirdi. Klinqspor komandanlığı general Klerkerə təslim edərək Stokholma getdi. Rus ordusunun irəliləməsinin qarşısının alınmasının mümkünsüzlüyünü anlayan general Klerk Kamenski ilə danışıqlara başladı. Danışıqların nəticəsi isə isveçlilərin Torneoya geri çəkilməsi və 1808-ci ilin noyabrında rus qoşunları tərəfindən bütün Finlandiyanın işğalı oldu.

İmperator I Aleksandr qraf Buksqevdenin fəaliyyətindən razı deyildi, çünki bölgədə rus qüvvələrinin xeyli üstünlüyünə baxmayaraq, İsveç ordusu döyüş potensialını tam tərkibdə qoruyurdu və buna görə də müharibə bitmiş sayıla bilməzdi. Dekabrın əvvəlində Buksqevdenin yerini infanteriya generalı B.F.Knorrinq tutdu. İmperator yeni komandana qətiyyətlə döyüş əməliyyatlarını dərhal İsveç sahillərinə keçirməyi əmr etdi. Bunun üçün təbiətin yaratmış olduğu nadir fürsətdən istifadə edərək donmuş körfəzin (buxtanın donması tarixdə ən nadir hallardandır) üstündən keçməyi məsləhət gördü.

Rusiya komandanlığının planına əsasən 1809-cu ildə hərbi əməliyyatlar İsveç ərazisinə keçməli, Stokholm tutulmalı və İsveç donanması məhv edilməli idi. Bu məqsədlə 3 korpus formalaşdırıldı. Baqrationun korpusuna (15,5 min piyada, 2 minədək süvari, 20 top) Aland adalarını işğal etmək və buz bağlamış Botnik körfəzinin üzərindən İsveç sahillərinə çatmaq tapşırıldı.

Şimal dəstəsi Torneoya doğru hərəkət etməli, oradakı anbarları ələ keçirib Umea şəhərinə getməli idi. Onlar Vaasadan Kvarken adaları yaxınlığından (Kvarken boğazından keçməklə) Botnik körfəzinin buzları boyunca getmək əmri verilən başqa bir dəstə ilə birləşməli idilər. Nəhayət üçüncü dəstə Aland adalarına hücum etməli idi və sonra hər üç dəstə Stokholma doğru həmlə etmək tapşırılmışdı.

Knorrinq ağlasığmaz planın icrasını ləngidirdi. O, fevralın ortalarına qədər heç bir hərəkət etmədi. Bundan olduqca narazı qalan I Aleksandr Hərbi nazir qraf A.A.Arakçeyevi Finlandiyaya göndərdi. Nazir fevralın 20-də Aboya gələrək imperatorun iradəsinin ən sürətli şəkildə yerinə yetirilməsində israr etdi. Arakçeyev Knorrinqin bu hərəkətlərini məqbul saymadı və general Q.F.Debeln ilə görüşərkən imperator tərəfindən "barışıq deyil, sülh əldə etmək" üçün göndərildiyini bildirdi.

Aland adaları general Debelnin (6 min nəfər) İsveç korpusu və 4 min silahlı yerli sakin tərəfindən müdafiə edilirdi. 1809-cu il fevral ayının sonunda Abo bölgəsindən (indiki Turku, Finlandiya) Baqrationun korpusu Kumlinq adasındakı istinad nöqtəsinə qədər irəlilədi. Martın 3-də o, şərq cəbhəsindən dörd cərgə ilə hücuma keçdi və 5-ci cərgə isə cənubdan Aland adalarını dolandı. İsveçlilər tələsik geri çəkilməyə başladı. 5-ci cərgənin avanqardı Siqniliper adası yaxınlığında isveçlilərin arxa cəbhəsini mühasirəyə almağı və təslim olmağa vadar etməyi bacardı.

1809-cu il martın 6-da Baqrationun korpusu Aland adalarını işğal etdi, 2 mindən çox məhbus, 32 top, 150-dən çox gəmi və qayıq ələ keçirdi. General-mayor Kulnevin başçılıq etdiyi rus qoşunlarının avanqardı martın 7-də İsveç sahillərinə çıxdı və Stokholm üçün dərhal təhlükə yaradan Qrisselqamı (hazırkı Norrtele kommunası) tutdu.

Bu, İsveç hökumətini sülh təklif etməyə məcbur etdi. Aland adalarına İsveç hökümətinin rəsmi səlahiyyətlərinə malik nümayəndə gəldi. Onun əlində Zyudermanland hersoqu adından verilmiş rəsmi məktub var idi. Məktubda hersoq rus qoşunlarının İsveç sahillərinə keçməməsi şərtiylə barışıq istəyirdi. Knorrinq hərbi əməliyyatların dayandırılmasına razılıq verdi. Knyaz Baqrationun əsas qüvvələri Aboya qaytarıldı. Artıq Kvarken körfəzindən keçən Barklay-de-Tollinin dəstəsi də geri çağırıldı.

Bu arada, qraf P.A.Şuvalovun komandanlığı altında rus qoşunlarının şimal dəstəsi əhəmiyyətli müvəffəqiyyətlər əldə edə bildi. Ona qarşı döyüşən Qrippenberqin dəstəsi müqavimətsiz Torneo şəhərini güzəştə getdi və sonra martın 13-də Kaliks kəndində rus qoşunlarının əhatəsinə düşərək silah sursatını təhvil verdi [3]. Sonra qraf Şuvalov Aland adalarında bağlanmış barışıq barədə xəbər alaraq döyüş əməliyyatını dayandırdı.

1809-cu il martın 13-də İsveçdə dövlət çevrilişi baş verdi. IV Qustav Adolf devrildi. Kral hakimiyyəti onun əmisi Zyudermanland hersoqu və ətrafındakı aristokratiyanın əlinə keçdi.

Martın 19-da imperator I Aleksandr Aboya gələr-gəlməz Aland adalarında bağlanmış barışığı tanımadığını bildirdi. Aprelin əvvəlində Barklay-de-Tolli Knorrinqin yerinə təyin edildi. Hərbi əməliyyatlar yenidən bərpa edildi. Rusiya tərəfindən hərbi əməliyyatlar əsasən şimal dəstəsi tərəfindən aparılırdı və o, mart ayının 10-da Umeo şəhərini ələ keçirdi. İsveç qoşunlarının bəzisi geri atıldı, bəzisi isə tələsik geri çəkildi. Hələ Umeo tutulmamışdan öncə qərargahı Vestro-Botnada yerləşən İsveç generalı Debeln qraf Şuvalovdan qan tökülməsinin qarşısının alınması üçün atəşkəs xahişi etmişdi. Debeln sülh razılaşmasının əldə olunması üçün bütün Vestro-Botnanı ruslara təklif etdi. Şuvalov onunla konvensiya bağlamağa razılıq verdi, ancaq Barklay de Tolli bu qərara o qədər də dəstək göstərmədi və Rusiya ordusunun şimal dəstəsinə ilk fürsətdə yenidən hərbi əməliyyatlara başlamaq üçün əmr verdi. Bundan əlavə, şimal dəstəsinin çox ehtiyac duyduğu ərzaq təminatının yaxşılaşdırılması üçün tədbirlər görüldü.

Stokholmda toplaşan riksdaq Züdermanland hersoqunu XIII Karl adı ilə kral elan etdi. Yeni hökumət general qraf Vredenin rusları Esterbotnadan çıxartmaq təklifinə müsbət yanaşırdı. Hərbi əməliyyatlar yenidən bərpa olundu, lakin isveçlilərin uğuru yalnız bir neçə nəqliyyat vasitəsinin ələ keçirilməsi ilə məhdudlaşdı. Yerli əhalini Rusiyaya qarşı vətən müharibəsinə qaldırmaq cəhdləri uğursuzluqla nəticələndi. Ruslar üçün uğurlu bir neçə əməliyyatdan sonra Qerneforsda yenə də barışıq əldə edildi. Sülh istəməyən rusların belə addım atmasına səbəb onların kəsad olan ərzaq ehtiyacını ödəmək niyyətindən irəli gəlirdi.

İsveçlilər Aland adalarının Rusiyaya verilməsi məsələsində inadla müqavimət göstərdikləri üçün Barklay, şimal dəstəsinin yeni komandanı qraf Kamenskiyə öz istəyinə uyğun hərəkət etməyi icazə verdi.

İsveçlilər Kamenskinin qüvvələrinə qarşı iki dəstə göndərdilər. Biri Sandelsin rəhbərliyi ilə cəbhədən hücum etməli, digəri isə desant olaraq Ratan kəndi yaxınlığında sahilə çıxmalı və arxadan Kamenskiyə hücum etməli idi. Lakin isveçlilərin bu planı rusların bacarıqlı manevrləri nəticəsində uğursuzluğa düçar oldu. Lakin hərbi və ərzaq ehtiyatlarının demək olar ki, təmamilə tükənməsi səbəbindən Kamenski Piteoya doğtu çəkilmək məcburiyyətində qaldı. Orada o, çörək ilə dolu araba tapdı və yenidən Umeoya doğru irəlilədi. Elə ilk keçiddə Sandels onun yanına gəldi və barışıq təklif etdi. Qoşunlarını lazım olan ehtiyyatla təmin edə bilməməsi səbəbindən o, bu təklifdən imtina edə bimədi.

1809-cu il sentyabrın 5-də Fridrixsqamda sülh müqaviləsi imzalanmdı. Sülhün əsas maddələri ağağıdakılar idi:

• İsveç Rusiya və onun müttəfiqləri ilə barışıq imzalayır;
• İsveç kontinental blokadaya qoşulur və ingilis gəmiləri üçün bütün limanlarını bağlayır;
• Bütün Finlandiyanı güzəştə gedir, Aland adalarını, Botniya və Laplandiyanın şərq hissələrini Torneo və Muonio çaylarına qədər Rusiyanın əbədi mülkiyyətinə verilir.

Müharibələr tarixində ilk dəfə donmuş buxtanın buzu üstündən keçilmişdir.

Rus ordusunun uğurlarını əbədiləşdirmək üçün imperator I Aleksandr 1809-cu il aprelin 14-də müharibədə iştirak etmiş əsgərlər üçün iki mükafat təsis etdi: "Torneo üzərindən İsveç üzərinə yürüşə görə" və "İsveç üzərinə yürüşə görə" medalları.

• Булгарин Ф. В. Воспоминания
• Захаров Г. Т. Русско-шведская война 1808–1809 / полк. Г. Захаров. — М.: Воениздат, 1940. — 88 с. — (Военно-историческая библиотека).
• Лебедев А. А. Поражение без купюр // Гангут. 2014–2015. № 84–85.
• Михайловский-Данилевский А. И. Описание Финляндской войны на сухом пути и на море в 1808 и 1809 годах. — СПб., 1841.
• Мертваго Д. Б. Записки Дмитрия Борисовича Мертваго. 1790–1824. — М.: тип. Грачева и К, 1867. — XIV, 340 стб. — Прил. к "Русскому архиву" за 1867 г. (Вып. 8–9).
• Ниве П. А. Русско-шведская война 1808–1809. — СПб., 1910.
• Ордин К. Покорение Финляндии. — СПб., 1889.
• Ростунов И. И. П. И. Багратион. Финляндский поход — М.: Московский рабочий, 1970.
• Русско-шведские войны // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона : в 86 т. (82 т. и 4 доп.). — СПб., 1890–1907.
• Фомин А. А. Швеция в системе европейской политики накануне и в период русско-шведской войны 1808–1809 гг. — Волгоград, 2003.
• Фомин А. А. Швеция во внешней политике Англии, Франции и России в 1800–1809 гг. : Дис. … канд. ист. наук : 07.00.03 : Волгоград, 2004