Dastanlar əsrlər boyu Orta Asiyanın sosial həyatında bir çox mühüm rol oynamışdır. Regionun müasir dövrdən öncəki rəhbərləri mətni mənimsəyir və hökmranlığı üçün özləri ilə epik qəhrəmanlar arasında bir bağ yaradırdılar.

Stalin bu dastanları "siyasi baxımdan şübhəli" və kütlələr arasında millətçi hissləri qızışdırmağa qadir hesab edirdi; demək olar ki, bütün mühüm türkmən dastanları 1951–52-ci illərdə qınandı və qadağan edildi. Bu dastanlar yalnız Qlasnostun başlaması ilə birlikdə yenidən gün üzünə çıxdı və Ruhnamə də həmin reabilitasiya mərhələsində yaranmışdır.

Niyazov, görünür, türkmənlərin əcdadlarının onu türkmənləri "həyatın qızıl yoluna" yönəltməyə çağırdıqları peyğəmbərlik vizyonunu seçdi. İlk versiya 1990-cı illərdə çıxdı, lakin Niyazovun ümidlərini doğrultmadığına görə qısa müddətdə geri çəkildi. Niyazov, Mukkadeş Ruhnamənin Qurandan sonra türkmənlərin ikinci geridönüş nöqtəsi olacağını elan etdikdə, yenidən işlənmiş kitaba hazırlıqlar hələ 1999-cu ilin aprelində başlamışdı.

Birinci cild nəhayət 2001-ci ilin dekabrında nəşr olundu. 18 fevral 2001-ci ildə Türkmənistan Dövlət Ağsaqqallar Məclisi və Milli Məclisinin 10-cu müştərək iclasında qəbul edildi. 2004-cü ilin sentyabrında Niyazov ikinci cildini nəşr etdirdi. Bir il sonra nəşr olunan "Ruhnamə"-nin redaktə edilmiş cildində, xalqın sənət və elm sahələrinə verdiyi töhfələri vurğulamaq üçün ümumi məqsədindən bəhs olunur.

Viktoriya Klement və Rikardo Nikolozi əsərin kölgə yazar tərəfindən yazıldığından şübhələnir.

Əsər fərqli ədəbi janrların "mozaikası"-dır və mənəvi və siyasi tövsiyələri, əfsanələri, tərcümeyi-hal, kiçik hekayələr, şeirlər və Türkmən tarixini özündə birləşdirir. Sovet təhrifləri olmadan həqiqi türkmən tarixini bərpa etmək üçün yazılmış əsərdə Niyazov qədim türkmənlərin davranışı onun müdrik rəhbərliyinə uyğun olaraq təqlid olunarsa Oğuz Xaqan dövründən atavist keçmişin qaytarılacağını vəd edir. Post-sosialist tarixşünası Amieke Bouma əsərə özünəməxsus bir dastan kimi yanaşmış və onu üçüncü minilliyin Oğuznaməsi hesab etmişdir. Tanya L. Şields isə əsəri müstəmləkə əleyhinə tərcümeyi-hal olaraq qəbul edir və əzəmətli komiks əsər kimi qiymətləndirir.

Əsər Mustafa Kamal Atatürkün məşhur nitqi və Leonid Brejnevin Trilogiyası ilə müqayisə olunmuşdur.

Hekayələr və atalar sözləri əxlaqi dəyərləri və nümunəvi davranış qaydalarını təbliğ etmək üçün mövcud türkmən dastanlarından — Oğuznamə, Dədə Qorqud kitabı və Koroğlu eposundan götürülmüşdür. Bunlar tez-tez Niyazovun izahlı annotasiyaları ilə tamamlanır. Səxavət, birlik, təvazökarlıq, qonaqpərvərlik, səbir, dürüstlük, vətəni müdafiə, qadın ləyaqətini qorumaq və atlara qulluq etmək kimi fəzilətlər vurğulanır. Türkmən pahenlərini oxuyan öz şeirlərindən bəziləri də var.

Hacaray Tarakina (aidiyyatı yoxdur) və Əhməd ibn Fadlanın əsərləri milli tarixin yenidən qurulması üçün istifadə olunur. On səkkizinci əsrə qədər Anau mədəniyyəti və Parfiya İmparatorluğu, Əhəmənilər İmparatorluğu, Səlcuqlu İmperiyası və Osmanlı İmperiyası kimi yetmiş dövlətin onlar tərəfindən qurulduğu iddia edilir; bu bütün dövr eyni vaxtda dörd epik dövrə bölünür. Bəşəriyyətin yaranmasından bəri fərqlənən türkmənlər türklərlə eyni idi və 5000 il əvvəl ilk dövləti quran Oğuz Xaqan vasitəsilə möhtərəm Nuhdan yaranmışdır. Müharibə nadir hallarda baş verirdi və dövlət həmişə sülhə üstünlük verirdi. Əsərdə bu ağır iddiaları dəstəkləyədiyini güman edilən arxeo-tarixi dəlillərə istinad olunsa da, əsərdə akademik cəhətdən ciddi mənbə çatışmazlığı mövcuddur.

Orta əsrlər boyu türkmən həyatına təsir edən fars təsir dairəsi demək olar ki, təmizlənmişdir. Hətta Zərdüşt insanlara Məzdəkin "iyrənc" atəşpərəstlik yoluna uymamağı tövsiyə edən bir Türkmən qəhrəmanı kimi mənimsənildi! Modern Türkmənistanın quruluşunun ayrılmaz bir parçası — 18-ci və 19-cu əsr Məhtimqulu və Axal-Təkə ekspedisiyası mövzuları ilə kifayətləndi. Sovet Türkmənistanı tək səhifədə anladılır və burada müstəmləkəçilikdə ittiham olunur. İzah Niyazovun dövlətin müstəqilliyini elan etməsi ilə davam edir. Onun spesifik siyasət tədbirlərinin bir çoxuna da toxunulur.

Niyazovun həyatı bütün mətn boyu bütün təfərrüatları ilə təsvir olunub — uşaqlıqda valideynlərini itirməsi, torpağa bağlılıq və Sovet imperializmindən suverenlik əldə etmək üçün onun vətənpərvərlik coşğusu. Bu açıqlamalar əsərin ciddi bir hissəsini təşkil edir.

Açıq aydın Quranla eyni paralellərlə tərtib olunmuş bu cild Ruhnaməni təmizləndikdən (qüsl aldıqdan) sonra bir dua kimi oxunması istəyini özündə ehtiva edir. Bu da o demək idi ki, kitab, hətta heç vaxt uyğun olmayan yerdə saxlanılmamalıdır.

Tematik olaraq cild əxlaq və etika ilə əlaqəlidir. Ümumi 21 fəsil boyu fərqli vəziyyətlərdə hədəf kütlə nəzərə alınaraq davranış və etika qaydalarından bəhs olunur. Əsərdə həmçinin Niyazovun fikirlərinin artıq daha ciddi səlahiyyət mövqeyi qazandığı hiss olunur, belə ki, artıq o öz fikirlərini ortaya qoymaq üçün əvvəlki qədər dastanlardan dəstək istəmir.

Nikolozi Ruhnamə ilə Türkmənistanın "Niyazov şəxsiyyətinin davamlı, yekdil istismarı" kimi qiymətləndirir. Bouma isə Niyazovun öz rəhbərliyi altında Türkmənistanı diriltməyi üçün Ruhnaməni tapmasını qeyd edir. Çünki kitab ideoloji təbliğatın ən önəmli komponenti idi. Əsas Niyazovun şəxsiyyətinə pərəstişin və postsovet Türkmənistanda siyasi-mədəni savadlılığın və həyatda qalmanın açarı idi.mətn postsovet Türkmənistanda siyasi-mədəni savadlılığın və həyatda qalmağın açarı idi. Niyazovun dediyi kimi, onu üç dəfə oxuyanlar cənnətə məhkumdur.

İkinci cildin nəşrindən sonra, Niyazov Ruhnaməni Quran və İncil kimi müqəddəs göstərmək üçün məscidlərdə və kilsələrdə əhəmiyyətli dərəcədə nümayiş etdirdi və xütbə zamanı ondan sitatlar gətirilməsini tapşırdı. Onun doğulduğu yerdə 2002-ci ildə istifadəyə verilən Türkmənbaşı Ruhu məscidi Orta Asiyadakı ən böyük məsciddir və məscidin divar və minarələri Quran-ı Kərimlə birlikdə Ruhnamədən oymalar ilə bəzədilmişdir. 2003-cü ildə Aşqabad parkında iyirmi metr hündürlüyündə neon Ruhnamə inşa olundu. Niyazovun Ruhnaməni yazdığı bir divar əsəri də yerləşdirildi. 2005-ci ilin avqust ayında ilk cild "kosmosu fəth edə" bilməsi üçün orbitə buraxıldı.

2006-cı ildə bir fotojurnalistika məqaləsində ölkənin hər birinin dəyəri 2 dollar olan Ruhnamə reklamları ilə doldurulacağı qeyd edildi. Dövlət qurumları Ruhnaməyə öz masalarında (adətən, ayrıca otaq ayırırdılar) nəzərəçarpacaq dərəcədə yer ayırırdılar, dövlət KİV isə müntəzəm olaraq öz kontentlərində dini hörmətlə dərc edirdilər. Rəsmi mərasimlərdə yüzlərlə türkmən kitabdan mahnı oxuyurdu. 12 sentyabr milli bayram elan edildi.

Runama bir çox sahələrdə milli təhsil proqramının ən mühüm aspektidir. Ruhnaməyə olan bu vurğu açıq şəkildə ümumi təhsil standartlarının sürətlə pisləşməsinə paraleldir.

Ruhnamə əsası ilə formalaşan bir dərs, ictimai elmlərin bir hissəsi olaraq məktəbdəki bütün tələbələr üçün məcburi idi. Üstəlik bütün universitetlərdə kitabın oxunması icbari idi və dövlət işində kitab bilikləri zəruri idi. Bunu da Türkmən dilini bilməyən azlıqlara qarşı ayrı-seçkilik hesab etmək olardı. Hətta Türkmən Dövlət Universitetində "Böyük Türkmənbaşının Müqəddəs Ruhnamələri" kafedrası belə vardı və Ruhnamə çalışmaları əsasən akademik disiplinlər bahasına ölkədə əsas tədqiqat proqramı olaraq gündəmi zəbt edirdi.

Mətn həm də bütün Türkmən məktəblərində tarixin hökumət tərəfindən təsdiqlənmiş yeganə versiyası olaraq (Niyazovun ölümünə qədər) qoşalaşdı və akademik təqaüd sistemini zəhərlədi. Tarix və mədəniyyət institutları tərəfindən Ruhnamə haqqında müxtəlif konfranslar keçirildi. Digər ümumi mövzular Türkmən dastanları, qədim Türkmən mədəniyyəti və bəzi insanlar idi. Hansı ki, demək olar ki, hamısı Ruhnamədən qaynaqlanırdı. Nəşr olunmasına icazə verilən yeganə kitab, fikirləri Ruhnaməyə xidmət edən kitablar idi; Türkmənistanda digər postsovet dövlətlərindən fərqli olaraq tarixlə bağlı ictimai mübahisələrə dair heç bir minimal dəlil belə yoxdur.

2004-cü ildə Ruhnamə ibtidai və orta məktəblərdə həftədə iki-dörd saat, universitetlər isə dörd-səkkiz saat aralığında tədris olunurdu. 2006-cı ildə Türkmənistan universitetlərinə qəbul imtahanında 57 imtahan kartından 26-sını Ruhnamədən əsaslanan mövzulardan təşkil olunmuşdu. Laura E. Kennedinin sözlərinə görə, Ruhnamə ilahi coşğu ilə öyrədilmişdir.

İlk günlərdə Ruhnamə tədris proqramının bir hissəsini təşkil etməsinə baxmayaraq əvvəlki nüfuzu əlindən alındı. 2007-ci ilin yazında Ruhnaməyə edilən rəsmi istinadlar kəsildi və 2009–2010-cu illərdə Ruhnamənin televiziya yayımları dayandırıldı. Alimlər Berdiməhəmmədovu Türkmən intibahının potensial bir müjdəçisi mövqeyində tutmaq üçün sələfinin hakimiyyət dövrünün qismən tənqidinə razılıq verdi.

2011-ci ildə Ruhnamə üzrə ikinci dərəcəli imtahandan keçmə tələbləri ləğv olundu. Və nəhayət 2014-cü ildə Slavomir Horakın Ruhnamənin Türkmənistan tədris proqramlarından tamamilə təmizlənməsini şərh etdiyi vaxtda artıq ölkədə Türkmənistan universitetlərinə qəbul olmaq üçün abituriyentlərin biliklərinin Ruhnamədən sınanmayacağını elan olundu.

Lakin bunun yerinə Niyazovun xələfi Berdiməhəmmədov tərəfindən yazılmış kitablar kurs işlərinə daxil edilməyə başlandı. Qlazqo Universitetinin professoru, region üzrə mütəxəssis Luka Ankesca bunu Niyazovun şəxsiyyətə pərəstişinin Berdiməhəmmədova ötürülməsi kimi qəbul edir.

Ruhnamə 50-dən çox dilə tərcümə edilmişdir. Bu tərcümələr birinci dərəcəli idi. Niyazovla səmimi münasibətlərin qurulması üçün xarici korporasiyalar tərəfindən işlənib hazırlanmış və beynəlxalq istehlak üçün nəzərdə tutulmamışdır.

Dövlət tərəfindən təsdiq edilmiş bu tərcümələr bir-birindən əhəmiyyətli dərəcədə fərqlənir. Dan Shapiro mətnin axıcılığı ilə bağlı problem olduğunu qeyd edir. İngilis dili versiyası Ruhnamənin türkcədən tərcüməsindən tərcümə edilmişdir, bir çox yerlərdə türkmən versiyası ilə uyğunsuz olsa da rusca tərcüməsindən daha doğru və həcmlidir.

• Müqəddəs Kitabın kölgəsi, Türkmənistanda insan haqlarının pozulmasına dair sənədli film.

• Başçı Mao Tszedunun sitatları (ingiliscə)
• Yaşıl Kitab
• Bibliolatriya (ingiliscə)