Reaktiv yanacaqlar — müasir aviasiya əsasən hava-reaktiv mühərriklərlə təchiz olunub (HRM). Belə mühərriklərdə yanacaq kameraya fasiləsiz verilir, bunun nəticəsində yanma prosesi daima gedir. Yalnız mühərrikin işə salınması üçün xaricidən alışma istifadə olunur. Yanma zamanı əmələ gələn qaz məhsulları turbinə daxil olur, orada da istilik enerjisinin bir hissəsi turbinin təkərlərinin fırlanmasının mexaniki işinə çevrilir, bunun da fırlanmasından rotorun kompressoru, yanacaq və yağ nasosları hərəkətə gəlir. Turbindən sonra yanma məhsulları qaz axını şəklində reaktiv kamerasına daxil olur və onun içində genişlənərək təyyarənin uçuşunu təmin edən reaktiv dartma gücü yaradır.
Reaktiv yanacaqlarının əsas xassələri
Reaktiv yanacaqlarının əsas xassələri aşağıdakılardı:
- tam yanmanı təmin etmək üçün yaxşı buxarlanmalı;
- təyyarənin uçuşunun nə qədər uzaq olmasını təyin edən yanmanın tam və yanma istiliyinin yüksək olması;
- yanacağın yanma kamerasına verilməsini təmin etmək üçün yaxşı ötürülmə qabiliyyəti və aşağı temperatur xassələri;
- yüksək kimyəvi və termooksidləşmə stabilliyi ilə xarakterizə olunan çöküntü əmələ gəlməsinə aşağı meyillilik;
- materiallarla yaxşı uyğunluq: metallara qarşı aşağı korroziya təsirinə malik olması, rezintexniki məhsullara təsirinin olmaması;
- İstilik qurğularının çox az sıradan çıxmasını təmin edən yeyilməyə qarşı yüksək xassələrə malik olması;
- uçuş qurğularının yanacaqdoldurma zamanı onları yanğından mühafizəsi üçün static elektrik yüklərinin yığılmasının qaşısını alan üçün antistatic xassə.
HRM üçün müxtəlif fraksiya tərkibli yanacaqlar istifadə olunur:
- səsaltı aviasiya üçün kerosin tipli, qaynama temperaturu bu intervalda 136-156÷250-2800C (yanacaq TC-1, PT, T-1).
TC-1 qarışıq yanacaq: birbaşa qovulmuş (>30%)+ hidrotəmizlənmiş (≤70%), geniş fraksiya tərkibinə malik (60-280oC), benzin-kerosin fraksiyasını (T-2) təmsil edir.
- Səsüstü aviasiya üçün
- 165-280oC temperaturda qaynayan (T-8B)
- 195-315oC temperaturda qaynayan (T-6)
Reaktiv yanacaqlara aşqarlar
Reaktiv yanacaqları üçün aşqarlara olan tələblər:
- yüksəkeffektivlik (10-4hissə %-ə qədər əlavə edilir);
- yanacağın xassəsini əsas göstəricilərə görə aşağı salmamalıdırlar;
- öz effektivliyini uzun müddət saxlamalıdır.
Kristallaşmaya qarşı aşqarlar
Yanacaqlara buz və şeh kristallarının əmələ gəlməsinin qarşısını almaq üçün əlavə edilir. İstifadə olunur:
- etilsellüloza (“И” mayesi );
- tetrahidrofurfuril spirit;
- onların metanolla 50%-li məhlulları (И-М, ТГФ-М aşqarları).
Antioksidləşdirici aşqarlar (oksidləşmə inhibitorları)
Bu əlavələr yalnız hidrotəmizlənmiş yanacaqlara daxil edilir (РТ, Т-8В, Т-6), hidrogenləşdirmə zamanı parçalanma nəticəsində yanacaqlardan təbii antioksidantları - heteroatomik birləşmələri təmizləyir.
Yeyilməyə qarşı aşqarlar
Bu aşqarlar hidrogenləşdirmə ilə təmizlənməyə məruz qalmış yanacaqların yağlama xüsusiyyətlərini bərpa etmək üçün istifadə olunur (РТ, Т-8В və Т-6). Yeyilməyə qarşı aşqarlar kimi aşağıdakılar istifadə olunur:
- distillə olunmuş naften turşuları (“K” aşqarı, 0,001-0,004%)
- polimer komponentlə üzvi turşuların duzlarının kompozisiyası (polimetakrilatlar, 0,0005%).
Antistatik aşqarlar
Antistatik aşqarlar, yanacaqlarda elektrik keçiriciliyini artıraraq, əmtəə aviasiya yanacaqlarını doldurarkən statik elektrikdən alovlanma riskinin qarşısını almaq üçün istifadə olunur.
İstifadə olunur:
- üzvi turşuların kompleks duzları;
- polimetakrilat tipli polimerlər (polyar);
- onların kompozisiyaları.
qatılıq – 0,0001-0,0003%.
Mənbə
- Ракетное топливо (РТ). Энциклопедия РВСН. МО РФ. Дата обращения: 11 июня 2021.
- Космонавтика:Энциклопедия, 1985, Криогенное ракетное топливо, с. 209.