Bu məqaləni vikiləşdirmək lazımdır.
|
Re-S sistemində alınan ərintilər
Re-S sistemi
Hazırda renium sulfidlərinin alınması üçün bir neçə üsul var. Re-S sistemində aşağıdakı tərkibli sulfidlərin olduğu məlumdur: Re-S, Re2S3, ReS2, Re2S5, ReS3 və Re2S7. Bütün sulfidlərin yalnız ReS2-ni komonentlərdən birbaşa sintez yolu ilə alınır. Qalan sulfidlər əlavə üsullarla alınır. Reniumun ən davamlı sulfidi ReS2-dir. [2]-də renium disulfidi havasız ampulalarda elementlərdən birbaşa sintez yolu ilə, [3–4]-də isə yüksək sulfidlərin dissosasiyası nəticəsində alınmışdır. Bu birləşməni həm də metal reniumu [4] və renium oksidini (ReO2) sulfidləşdirmə yolu ilə də almaq mümkündür [4]. ReS2 – qara rəngli toz şəklində sıxlığı 7.506 q/sm3 olan maddədir. Havada davamlıdır. H2SO4, HCl turşusunda və qələvilərdə həll olmur. ReS2 –ni havada 200ºC-də qızdırdıqda oksidləşməyə başlayır, 270–300ºC-də isə alovlanaraq renium oksidi və kükürd əmələ gətirir. ReS2-nin kristal quruluşunun MoS2 tipli heksoqonal olduğu bildirilir. Müəyyən edilmişdir ki, ReS2-i p-növ yarımkeçirici olub, müqaviməti 103 Om.sm, qadağan olunma təbəqəsinin eni 1.33 ev. 110–130ºC-də ReS2-nin aktivləşmə enerjisi 0.2 ev, daha yüksək temperaturda isə 0.5 ev-a bərabərdir, 170–500ºC intervalında ReS2 diamaqnit xassəsinə malikdir, fotoelektrokimyəvi xassələri var [4–6] Renium heptasulfid Re2S7-i hidrogen sulfidi uzun müddət ərzində turş (1–4 HCl) perrenat məhlulundan və ya qaynar perrenat kalium və natrium tiosulfat üzərindən keçirməklə almaq olar. Re2S7 – tünd, demək olar ki, qara rəngli maddə olub, sıxlığı d=4.87 q/sm3. Suda çətin həll olur. Azot turşusu, bromlu su və hidrogen peroksiddə asan həll olur. Bir çox üzvi həllediciləri, o cümlədən benzol və toluolu udma qabiliyyəti var. Re2S7 – çətin kristallaşır. Re2S7 – birləşməsinin rentgenoqrammasını almaq ilk dəfə Bils və Vıbke aiddir. Məlumdur ki, Re2S7 tetraqonal quruluşda kristallaşır, qəfəsə parametrləri a=13,7 Å, c=10.24 Å, Z=10 Å.
- Re2S7 asan parçalanan birləşmə olub, 300–400ºC-də inert atmosferdə aşağıdakı reaksiya üzrə parçalanır:
Re2S7 ↔ 2ReS2 + 3S
- ReS2 – Re2S7 sistemi üçün tərkib temperatura hal diaqramı verilmiş və müəyyən edilmişdir ki, disulfid və heptasulfid arasında heç bir davamlı birləşmənin termiki sabit halı mövcud deyil.
- Re2S7 370ºC-də ReS3-ə kimi parçalanır, 415ºC-də Re2S5 əmələ gəlir ki, bu da 850–900ºC-də disulfidə ReS2 çevrilir. Re2S7-nin 200ºC-də hidrogen atmosferində reduksiya kinetikası ardıcıl olaraq aşağıdakı kimi gedir:
Re2S7→ReS3→Re2S5→ReS2
- Re2S7-nin soyuq mühitdə reduksiyası nəticəsində alınan ReS3 qara rəngli amorf, toz şəklində maddədir. O, Re2S7-yə nisbətən daha dispers şəkildə olub, yüksək adsorbsiya etmək qabiliyyətinə malikdir, diamaqnitdir, soyuq havada da oksidləşir.
- Reniumun kükürdlü birləşmələrindən ən geniş istifadə olunanları ReS2 və Re2S7 –dir. Bu birləşmələr həm yerımkeçiricilik xassələrinə malikdirlər, həm də bir çox üzvi birləşmələrin hidrogenləşdirilməsi prosesində katalizator kimi geniş istifadə edilirlər.
Yuxarıda göstərilənlərdən aydın olur ki, bütün bu üsullarla alınan renium birləşmələri kütlə və yaxud toz şəklində olurlar. Hazırda sənayenin bir çox sahələrində renium xalkogenidlərindən nazik təbəqə şəklində istifadə olunur. Ona görə də göstərilən üsul ilə alınan birləşmələri nazik təbəqə şəklinə salmaq üçün əlavə əməliyyatlar tələb olunur. Bununla əlaqədar elektrokimyəvi üsul ilə keçirici materiallar üzərində nazik təbəqə şəklində renium xalkogenidlərinin alınması xüsusi əhəmiyyətə malikdir.
Re-S sisteminin elektrokimyəvi üsulla tədqiqi
Re-S ərintisni elektrokimyəvi üsulla almaq üçün sulfat və tiosulfat məhlullarından istifadə olunmuşdur [7–8]. Potensiostatik metodla və tsiklik polyarizasiya əyriləri çəkilmişdir renium ilə kükürdün həmin məhlullardan birgə çökmə prosesinin mexanizmi öyrənilmişdir. Məhlulun pH-nın, temperaturun, cərəyan sıxlığının, komponentlərin cəm qatılığının, ayrı-ayrı komponentlərin qatılığının ərintilərin tərkibinə təsiri öyrənilmişdir. Müəlliflər [7–8] tərəfindən müəyyən edilmişdir ki, renium ilə kükürdün birgə çökmə prosesi zamanı elektrod üzərində sərbəst kükürd ayrılır və alınan kükürd məhluldakı renium ionları ilə reksiyaya girərək renium-kükürd əmələ gətirir.
Re-S ərintilərinin tətbiqi
Re-S ərintilərinin nazik təbəqələri, müxtəlif məmulatları korroziyadan qoruyaraq, onların maşınqayırma, energetika, avia, raket və gəmiqayırma, cihazqayırma, radiotexnika, mikroelektronika, santexnika, tibb, zərgərlik və sənayenin digər sahələrində işləmə müddətini 10 və 100 dəfələrlə artmasına imkan yaradır.
Ədəbiyyat
- Е.Я. Роде, Б.А.Лебедев. "Физико-Химическое Изучение Сульфидов Рения" Журнал Неорганической Химии. Том VI, 1961, вып.5
- Bob. L. Wheeler, Jonothon K. Leland and allen J. Bard. "LX. Photoelectrochemistry of p-ReS2 and p-ReSe2 in Aqueous solutions" Electrochemical science and technology semiconductor electrodes. February 1986.vol133, № 2, p.358–361
- C. Fischer, N. Alonso-Vante, S. Fiechter, H. Tributsch. "Structure and photoelectrochemical properties of semiconducting rhenium cluster chalcogenides Re6X8Br2 (X, S, Se)" Journal of Alloys and Compounds. Volume 178, issues 1–2, 10 february 1992, p.305–314
- S. Szabo, S. Bakos. "Electrodeposition of rhenium species onto a good surface in sulfuric acid media" Journal of solid state Electrochemistry, February 2004, vol.8, issue 3, p.190–194
- B. Schubert, H. Tributsch. "Electrochemically formed transient ReS2/Re2O7 heterofunction with high energy conversion effeiciency" Journal of Applied electrochemistry. 1990 (786–792)
- A. Nemudry, R. Schollhorn. Re6S12 anen binary rhenium cluster chalcogenide. Journal of the chemical society 1994, 2617–2618
- С. В. Мамедова, М. Н. Мамедов. "Математическое модерирование процесса электроосаждения пленок из тиосульфатного сернокислого электролита" Азерб.хим.журнал. 2001, № 4, 62–66
- Salakhova E. A, Aliyev A. M, Ibraghimova K. F. The obtaining of thin films Re-S from tiocarbamid electrolytes and influence various factor s on the alloys composition. American Chemical Science Journal, 2014, 4(3), pp337–347
- Salakhova E. A. "The electrochemical production of thin films of rhenium chalcogenides" LAP LAMBERT, Academic Publishing, 2014, pp108