Rəbia Bala Xatun
Rəbia Bala Malhun Hatun (Osmanlı türkcəsi : ربيعه بالا خاتون; 1258 – yanvar 1324, Söğüt, Biləcik ili) — Osmanlı imperiyasının qurucusu Osman Qazinin həyat yoldaşı və Şeyx Ədəbalinin qızıdır. O, Osmanlı İmperiyasının birinci vəziri Ələddin Paşanın anasıdır. "Osman Qazinin yuxusu" əfsanəsinin qəhrəmanı.
| Rəbia Bala Xatun | |
|---|---|
| türk. Râbi'a Bâlâ Hâtun | |
 | |
| Doğum tarixi | 1258 |
| Vəfat tarixi | yanvar 1324 |
| Vəfat yeri | |
| Dəfn yeri | |
| Həyat yoldaşı | |
| Uşağı | |
| Atası | Şeyx Ədəbali |
Ədəbəlinin qızı mənbələrdə müxtəlif adlarla çağırılır. Şeyx Ədəbalinin qızı Uric tarixində "Rabia", Aşıkpaşazadə, Neşri, Rüstəm paşa və Lütfi Paşanın əsərlərində "Mal/Malhun" kimi.[1]
İlk Osmanlı tarixçilərindən biri olan Âşıkpaşazadə, Mal/Malhun Hatunu Şeyx Ədəbalinin qızı kimi təsvir edir və Osmanın yuxusunu böyük bir dövlətin doğulmasının müjdəçisi kimi yozan Şeyx Edebalinin ona qızını verdiyini qeyd edir; O, Orxan bəyin də onun oğlu olduğunu bildirir. O, həmçinin əlavə edir ki, Şeyx Edebali və Mal Hatun bir-iki ay içində öldülər və onlardan üç ay sonra öləcək Osman bəy hər ikisini öz əli ilə Biləcikdə dəfn etdi. Bu məlumat doğrudursa, Orxanın anasının ölüm tarixi 1324-cü ilə uyğun gəlir.[2]
Ancaq Şeyx Ədəbəlinin qızının adını fərqli şəkildə Rəbiə və Bala Hatun kimi qeyd edən tarixçilər var. Lakin Bala Hatun adının yazılışı Mal Hatun yazısının (Kitâb-ı Tevârîh-i Âl-i Osman, vr. Bala Hatun 29b, Mal Hatun 39a) köçürülməsi zamanı edilən səhvə əsaslanır. Orxanın Şeyx Ədəbalinin qızı olan anasının adını Oruç bəy Âşıkpaşazade Tarixini görsə də, israrla Rabia Hatun olaraq yazmışdır (Oruç Beğ Tarixi, s. 8-9, 13). Müxtəlif rəvayətlərə yer verən ilk Osmanlı tarixçilərindən biri olan Neşri, heç bir mənbədə rast gəlinməyən Mal Hatun haqqında hekayəni danışdığı hissədə onun kimin qızı olduğunu göstərmir. Lakin sonrakı mərclərdə Âşıkpaşazadənin Şeyh Edebali və Mal Hatun haqqında verdiyi məlumatı tam olaraq təkrarlayır. Bu onu göstərir ki, o, mənbələrdəki mətnləri olduğu kimi, iki rəvayəti bir-biri ilə uzlaşdırmadan çatdırmışdır.
Əsrin ikinci yarısına aid Osmanlı rəsmi qeydlərində Şeyx Edebalinin qızının Orxan bəyin anası olduğu qəbul edilmişdir.
Osman Ədəbəli dərgahında tez-tez qonaq olurdu. Belə səfərlərin birində dövlət arzusunda idi. O, yuxusunu Ədəbalı ilə əlaqələndirdi, o da öz növbəsində ona gələcək dövlətin qurulması ilə bağlı müjdə verdi. Bundan sonra Ədəbəlinin qızı I Osmanla evləndi. Bu evlilik nəticəsində bütün Əhyan şeyxləri Osmanlının nəzarətinə keçdi. Bu, Osmanlı bəyliyinin yaranmasına və inkişafına böyük təsir göstərmişdir. Evləndiyi zaman aldığı əmlakla bağlı mərkəzi hökumət qeydlərindən; atasının dərviş hospisinin olduğu Biləcik rayonunun Kozağaç kəndi. Onun atası Şeyx Edebali Osmanlı ərazilərində nüfuzlu dini lider olub.
1324-cü ildə vəfat etmişdir. O, əri Osmandan əvvəl ölsə də, Biləcikdə atası ilə birlikdə dəfn edilmişdir. Rəbiə Bala Malhun Hatunun məzarı anasının məqbərəsi ilə birlikdə Şeyx Ədəbəli türbəsi kompleksində tapılan məşhur tarixi abidədir. Bu kompleks Orxan Qazi tərəfindən tikdirilmiş, sonralar isə II Əbdülhəmid tərəfindən təmir etdirilmişdir.[3][4][5]
- ↑ "Bala Hatun: Rabia Bala Hatun yahut Mal Hatun". arkeolojikhaber.com. 2023-02-05 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2023-03-19.
- ↑ Emecen, Feridun. Mal Hatun // TDV Encyclopedia of Islam (3rd ed.) (türk). Annex 2. 2023. 182–183. 2021-11-06 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2023-03-19.
- ↑ "Osman Gazi'nin eşi Bala Hatun'un türbesine ziyaretçi akını". HABERLER.COM. 2023-02-05 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2023-03-19.
- ↑ "Tomb of Sheikh Edebali Map And Location". imturkey.com. 2023-02-07 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2023-03-19.
- ↑ "Şeyh Edebali kimdir, ne zaman, nasıl öldü". ntv.com.tr. 2023-02-07 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2023-03-19.