Qaçqınların Statusuna dair BMT Konvensiyası
Qaçqınların Statusuna dair BMT Konvensiyası (ing. Convention Relating to the Status of Refugees) — 28 iyul 1951-ci ildə Cenevrədə BMT Baş Assambleyasının 14 dekabr 1950-ci il tarixli 429 (V) saylı qətnaməsinə uyğun olaraq çağırılmış səlahiyyətli nümayəndələrin konfransı ilə qəbul edilmiş konvensiya (beynəlxalq müqavilə). 22 aprel 1954-cü ildə qüvvəyə minmişdir.
Konvensiya “qaçqın” anlayışını müəyyənləşdirir və qaçqın statusunun verilməsinin ümumi əsaslarını müəyyənləşdirir. Konvensiya qaçqınlara qarşı hər hansı bir ayrı-seçkiliyi qadağan edir. Qaçqınlar, hüquqlarının bir hissəsini qəbul etdikləri ölkənin vətəndaşları ilə bərabər, digərlərini isə əcnəbilərlə eyni şərtlərdə istifadə edirlər. Konvensiya, milli təhlükəsizlik maraqları naminə qaçqınların qovulmasına icazə verir, lakin təqib olunmaq qorxusu ilə qaçdıqları dövlətə qayıtmasını qadağan edir.
2015-ci ilin aprel ayından etibarən Konvensiyaya 193 BMT üzvündən 145 dövlət [1] qatılır. Rusiya 1967-ci il Konvensiyasına və Protokoluna Rusiya Federasiyası Ali Sovetinin 13 noyabr 1992-ci il tarixli qərarı ilə qatıldı.
Qaçqınlar problemi Avropada Osmanlı, Avstriya-Macarıstan və Rusiya imperiyalarının süqutu, ərazi dəyişikliyi, soyqırımı hadisələri və nəticədə kütləvi kütlə hərəkatları ilə müşayiət olunan Birinci Dünya Müharibəsi kontekstində kəskinləşdi[2].
Millətlər Birliyi 30 sentyabr 1930-cu il tarixində Beynəlxalq Qaçqınlar Təşkilatını (Nansen gərargahı) qurdu və bu təşkilat nəinki Rus və Erməni Qaçqınlar üzrə Ali Komissarlığın işini davam etdirdi, həm də daşınan qaçqınların mənafeyi naminə humanitar işi öz üzərinə götürdü. 1924-1929-cu illərdə Beynəlxalq Əmək Təşkilatı tərəfindən həyata keçirildi[3].
Yeni qaçqın dalğası nasistlərin Almaniyada hakimiyyətə gəlməsi ilə əlaqələndirildi. 1933-cü ildə əlaqədar dövlətlər Almaniyadan Qaçqınlar üzrə Ali Komissar təyin etdilər. Almaniyanın 1936-cı ildə Millətlər Birliyindən çıxmasından sonra onun funksiyaları Nansen Ofisi ilə birləşdirildi[4].
1938-ci ilin iyulunda Almaniyadan gələn qaçqın axınının öhdəsindən gəlmək üçün maraqlı dövlətlər Qaçqınlar üçün Hökumətlərarası Komitə yaratdılar. Bu Komitə Millətlər Birliyi xaricində işləyirdi və Avstriya və İspaniyadan olan qaçqınların işləri ilə də məşğul olurdu[5][6].
Qaçqınların maraqları naminə beynəlxalq əməkdaşlığa başqa bir təkan İkinci Dünya Müharibəsi tərəfindən verilmişdir. 1944-cü ildə anti-Hitler koalisiyası ölkələri BMT-nin hələ qurulmamış ilk quruluşunu — Birləşmiş Millətlər Təşkilatının Yardım və Yenidənqurma İdarəsini (UNRRA, UNRRA) yaratdılar.
1946-cı ildə qaçqınlar üçün xüsusi bir təşkilat - Beynəlxalq Qaçqınlar Təşkilatı yaradıldı. 10 dekabr 1948-ci ildə Ümumdünya İnsan Haqları Bəyannaməsi qəbul edildi. Digər şeylər arasında sığınacaq haqqından da danışdı.
Nəhayət, 1951-ci ildə Cenevrədə Qaçqınların Statusuna dair Konvensiya qəbul edildi. Konvensiya "qaçqın" anlayışının təriflərini vermiş və qaçqın statusunun verildiyi ümumi əsasları müəyyən etmişdir. Sənəddə fəaliyyət üçün son tarix müəyyən edildi: 1951-ci il yanvarın 1-dən əvvəl baş verən hadisələr nəticəsində belə vəziyyətə düşən qaçqınlara şamil edildi.
- ↑ States Parties to the 1951 Convention relating to the Status of Refugees and the 1967 Protocol Arxivləşdirilib 2013-01-15 at the Wayback Machine (ing.)
- ↑ See e.g. CONSOLIDATED VERSIONS OF THE TREATY ON EUROPEAN UNION AND THE TREATY ON THE FUNCTIONING OF THE EUROPEAN UNION Arxivləşdirilib 2021-05-13 at the Wayback Machine
- ↑ "Развитие определения беженца в международном праве беженца". 2016-03-04 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-03-15.
- ↑ Convention relating to the Status of Refugees, Article 5.
- ↑ SSRN Electronic Library.
- ↑ The New Refugees and the Old Treaty: Persecutors and Persecuted in the Twenty-First Century. 11 June 2015.