Qədri Cəmilpaşa
Qədri Cəmilpaşa (kürd. Qedrî Cemîl Paşa/قادری جهمیل پاشا, türk. Kadri Cemilpaşa), həmçinin Cəmilpaşazadə Qədri və ya Zınar Silopi (kürd. Zinar Sîlopî; 1891, Diyarbəkir – 27 oktyabr 1973 və ya 27 noyabr 1973[1], Dəməşq) — kürd siyasətçi.
| Qədri Cəmilpaşa | |
|---|---|
 | |
| Şəxsi məlumatlar | |
| Doğum tarixi | 1891 |
| Doğum yeri | |
| Vəfat tarixi | 27 oktyabr 1973 və ya 27 noyabr 1973[1] |
| Vəfat yeri | |
| Fəaliyyəti | siyasətçi |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
1891-ci ildə Diyarbəkirin qabaqcıl ailələrindən olan Cəmilpaşazadə Fuad bəyin oğlu olaraq anadan olmuşdur. Diyarbəkir Hərbi Orta Məktəbini bitirdikdən sonra İstanbula getdi və İstanbul Sultanisindən məzun olmuşdur.[2]
1911-ci ildə Ziraət Əli Məktəbi məktəbinə daxil olmuşdur. Bu dövrdə əmisi Ömər Cəmilpaşa və iki dostu ilə Kürd Tələbə Ümid Cəmiyyətini təsis etmişdir. Daha sonra təhsil üçün Lozannaya göndərilmiş, 1913-cü ildə əmisi Əkrəm Cəmilpaşa və dostları ilə birlikdə Ümid Cəmiyyətinin şöbəsini açmışdır.[2]
Birinci Dünya müharibəsi səbəbindən İsveçrə ilə poçt rabitəsi kəsildiyi üçün ailənin pulu artıq mövcud deyildi. Bu səbəbdən İstanbula qayıtmalı olmuşdur. Hərbi Xidmət Şöbəsinə ərizə vermiş, süvari ehtiyatında olan zabitlər məktəbinə qəbul olunmuşdur. Dörd aylıq təlimdən sonra Üçüncü Orduya təyin edilmiş və Şərq Cəbhəsində vuruşmuşdur. Ardı kəndindəki İkinci Süvari Eskadrilya komandiri Mürsəl bəy tərəfindən Həsənan və Cibran tayfalarının yaratdığı ehtiyat livasına göndərilmişdir. Onun bölüyü ləğv edildikdən sonra Əhlədəki 23-cü nizami süvari alayına göndərilmişdir. Qara dəniz bölgəsində fəaliyyət göstərən Pont dəstələrinə qarşı döyüşdükdən sonra Fələstin cəbhəsinə təyin edilmişdir, lakin Əmmanda Britaniya qüvvələri tərəfindən əsir götürülmüş və bir il yarım Misirdə İsgəndəriyyə Seydbəşir həbs düşərgəsində qalmışdır.[3][4]
1925-ci ildə Şeyx Səid üsyanı zamanı digər Cəmilpaşazadələrlə birlikdə həbs edilərək İstiqlal məhkəməsində mühakimə olunmuşdur. Məhkəmənin hakimi daha əvvəl mübahisə etdiyi Rəvandüzdən olan kürd Əli Sahib olmuşdur. Bu məhkəmədə bəraət qazansa da, bir müddət sonra Burdura sürgün edilmişdir.[3][4]
1929-cu ildə Diyarbəkirə qayıtdıqdan sonra "Xoybun" təşkilatı ilə əlaqələr qurmuş və həmin il Suriyaya sığınmışdır. Suriyaya köçəndə "Xoybun"a qoşuldu və mərkəzi idarəyə seçildi. Bu dövrdə "Xoybun" təşkilatı "Şimali Kürdüstana qarşı hücum əməliyyatı" planlaşdırmış və Qədri Cəmilpaşa "Derik-Mardin" cəbhəsində iştirak etdi, lakin Fransa rəhbərliyi Suriyanın kürd bölgələrindən olan "Xoybun" liderlərini Dəməşqdə topladığı üçün əməliyyatda iştirak edə bilməmişdir.[3][4]
1932-ci ildə Suriyada yaradılmış "Cəzirə Yoxsul Kürdlərə Yardım Dərnəyi"nin üzvü olmuşdur. O, 1933-cü ildə Türkiyə vətəndaşlığından məhrum edilmişdir. 1937-ci ildə Fransa rəhbərliyi xristianları və kürdləri ərəblərə qarşı istifadə etmək istədikdə buna razı olmadığı üçün digər Cəmilpaşazadələrlə birlikdə Tadmura sürgün edilmişdir. O, 1934-1939-cu illərdə "Xoybun"un siyasi nümayəndəsi olmuşdur. O, 1937-ci ildə "Xoybun" tərəfindən qurulan
"Kürdlərin Azadlıq və Birlik Təşkilatı" üçün məsul idi.[3][4]
Məhabad Cümhuriyyəti qurulduqdan sonra Suriya Kürd Demokratik Partiyasının nümayəndəsi olaraq Məhabada göndərilmişdir. Süleymaniyyə yolu ilə İrana daxil olan Qədri Cəmilpaşa İraq ordusunun kürdəsilli zabitlərindən Mustafa Hoşnavla Bükanda qarşılaşmış və onunla birlikdə Məhabada getmişdir.[3][4]
O, Məhabadda İran Kürdüstanı Demokratik Partiyasına (KDP-I) qoşulmuş və Qazı Məhəmmədin göstərişi ilə Təbrizdəki SSRİ Baş Konsulluğuna getmiş, burada Mahabad Cümhuriyyətinin istəklərini Stalinə çatdırmaq üçün yazılmış mətni çatdırmışdır, lakin Mahabad Respublikasında ona heç bir vəzifə verilmədiyi üçün qısa müddətdə Məhabadı tərk etmişdir.[3][4]
26 noyabr 1973-cü ildə Dəməşqdə vəfat etmiş və Dəməşqin Heyyül-əkrad (Rüknəddin) məhəlləsi qəbiristanlığında dəfn edilmişdir.[4]
O, Cəmilpaşazadə Qasım bəyin qızı Cavidə xanımla evli olmuş, övladı olmamışdır.[4]
- Zınar Silopi, Doza Kürdüstan, Stewr, Beyrut, 1969.
- Kadri Cemil Paşa (Haz.: Mehmet Bayrak), Doza Kurdistan: Kürt Milletinin 60 Yıllık Esaretten Kurtuluş Savaşı Hatıraları, İkinci basım, Öz-Ge Yayınları, Ankara, 1991.
- ↑ 1 2 Library of Congress Authorities (ing.). Library of Congress.
- ↑ 1 2 Malmîsanij, Kürt Talabe-Hêvî Cemiyeti (1912-1922): İlk Legal Kürt Öğrenci Derneği, Avesta, İstanbul, 2002, ISBN 975-8637-24-X.
- ↑ 1 2 3 4 5 6 Mehmet Kemal Işık (Torî), 'Kadri Cemil Paşa (Zinar Silopî)', Ünlü Kürt Bilgin ve Birinci Kuşak Aydınlar, Sorun Yayınları, İstanbul, Kasım 2000, ISBN 975-431-111-0, s. 157-159.
- ↑ 1 2 3 4 5 6 7 8 Malmîsanij, Diyarberkirli Cemilpaşazadeler ve Kürt Milliyetçiliği, Avesta, İstanbul, 2004, ISBN 975-8637-79-7, s. 345-370.