Qızılca peyvəndi

Qızılca peyvəndi qızılcaya yoluxmaqdan qoruyur. Bir dozadan sonra immuniteti formalaşmayanların demək olar ki, hamısı ikinci dozadan sonra immunitet yaradır. Bir cəmiyyətdə peyvənd nisbəti 92%-dən çox olduqda, qızılca epidemiyaları adətən artıq baş vermir; Ancaq peyvənd nisbəti azalarsa, bu təkrarlana bilər. Peyvəndin effektivliyi uzun illər davam edir. Zamanla daha az təsirli olub-olmadığı aydın deyil. Peyvənd həmçinin qızılcaya məruz qaldıqdan sonra bir neçə gün ərzində verilərsə, qızılcadan qoruya bilər.

Uşağa qızılca peyvəndi vurulur.

Peyvənd ümumiyyətlə QİÇS-ə yoluxmuş insanlar üçün belə təhlükəsizdir. Uşaqların əksəriyyətində heç bir yan təsir müşahidə olunmur; qızdırma, səpgi, inyeksiya yerində ağrı və oynaqların sərtliyi kimi baş verənlər isə adətən yüngül və qısamüddətli olur.Anafilaksiya hər milyon dozada təxminən 3,5–10 halda qeydə alınmışdır. Guillain Barre sindromu, və dərəcələri qızılca peyvəndi ilə artmır.

Peyvənd həm tək, həm də ( və ilə kombinasiya) və ya (MMR və kombinasiyası) kimi kombinasiyalarda mövcuddur. Qızılca peyvəndi bütün formalarda qızılcanın qarşısının alınmasında eyni dərəcədə effektivdir, lakin müxtəlif kombinasiyalar üçün yan təsirlər dəyişir.Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatı (ÜST) xəstəliyin geniş yayıldığı bölgələrdə doqquz aylıq, yayılmadığı bölgələrdə isə on iki aylıq dövrdə qızılcaya qarşı peyvənd edilməsini tövsiyə edir. Qızılcaya qarşı peyvənd qızılcanın canlı, lakin zəifləmiş ştamına əsaslanır. Qurudulmuş bir toz şəklində gəlir və dərinin altına və ya əzələyə yeridilməzdən əvvəl xüsusi bir maye ilə qarışdırılır. Peyvəndin təsirli olub-olmaması qan testləri ilə müəyyən edilə bilər.

Qızılca peyvəndi ilk dəfə 1963-cü ildə tətbiq edilmişdir. Elə həmin il qızılca virusunun Edmonston-B ştammı Con Enders və həmkarları tərəfindən peyvənd halına gətirildi və ABŞ-də lisenziyalaşdırıldı. 1968-ci ildə isə Maurice Hilleman və həmkarları tərəfindən daha zəiflədilmiş qızılca peyvəndi yaradılıb paylanmağa başladı və ABŞ-də 1968-ci ildən bəri istifadə edilən yeganə qızılca peyvəndi oldu. 2018-ci il etibarilə bütün dünyada uşaqların təxminən 86%-i ən azı bir doza peyvənd alıb. 2021-ci ildə ən azı 183 ölkə gündəlik immunizasiya proqramlarında iki doza təmin edib. O, Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatının Əsas Dərmanlar Siyahısına daxildir. Xəstəliklər az peyvənd olunmuş populyasiyalarda asanlıqla baş verdiyindən, populyasiyada müəyyən bir xəstəliyin olmaması və ya aşağı yayılması peyvəndin uğurlu əhatə olunmasının göstəricisi hesab olunur.

Effektivlik

 
ABŞ-də peyvəndin tətbiqindən əvvəl və sonra qızılcaya yoluxma halları.

Bir doza təxminən 93%, peyvəndin iki dozası isə qızılcanın qarşısının alınmasında təxminən 97% effektivdir. Peyvəndin geniş tətbiqindən əvvəl qızılca o qədər geniş yayılmışdı ki, infeksiya "ölüm və vergilər qədər qaçılmaz" hesab olunurdu. 1963-cü ildə qızılcaya qarşı iki peyvəndin tətbiqindən sonra ABŞ-də qızılcaya yoluxma halları ildə 3–4 milyondan onminlərə enərək, ölüm halları 400–500 nəfərə kimi düşdü. 1971 və 1977-ci illərdəki epidemiyalardan sonra peyvənddən istifadənin artması 1980-ci illərdə yoluxma halını minlərə saldı. 1990-cı ildə təxminən 30.000 yoluxmanın qeydə alındığı epidemiya vaksinasiyanın yenidən gündəmə gəlməsinə və tövsiyə cədvəlinə ikinci peyvəndin əlavə edilməsinə səbəb oldu. 1997-ci ildən 2013-cü ilə qədər heç bir ildə 220-dən çox yoluxma qeydə alınmadı və xəstəliyin ABŞ-də artıq endemik olmadığına inanılırdı. 2014-cü ildə 667 yoluxma qeydə alındı.

Xəstəliyin, əlilliyin və ölümün qarşısının alınmasında qızılcaya qarşı peyvəndin faydaları qənaətbəxş sənədləşdirilmişdir. ABŞ-də lisenziyanın verildiyi ilk 20 il ərzində qızılca peyvəndi təqribən 52 milyon xəstəliyin, 17,400 əqli qüsur halının və 5,200 ölümün qarşısını alıb. 1999–2004-cü illərdə ÜST və UNICEF-in rəhbərlik etdiyi strategiya qızılcaya qarşı peyvəndin əhatə dairəsinin yaxşılaşdırılmasına gətirib çıxardı və bütün dünyada təxminən 1,4 milyon qızılca ölümünün qarşısını aldı. Qızılcaya qarşı peyvənd ABŞ-də və digər inkişaf etmiş ölkələrdə xəstəliyin demək olar ki, tamamilə aradan qaldırılmasına gətirib çıxardı. Qızılca peyvəndi zəiflədilmiş canlı virus ehtiva etdiyindən yan təsirlərə səbəb olma ehtimalı olsa da, bu, qızılcanın özünün yaratdığı xəstəlik və ölüm hadisəsindən daha az halda baş verir və daha az ciddidir. Səpkilərdən tutmuş, nadir hallarda qədər dəyişən əlavə təsirlər peyvəndi alan insanların yalnız kiçik bir hissəsində baş verir.

Növləri

Qızılca adətən müstəqil bir peyvənd kimi verilmir və adətən məxmərək, parotit və ya suçiçəyi (varikella) peyvəndləri ilə birlikdə tətbiq edilir. Aşağıda qızılcaya qarşı vaksinlərin siyahısı verilmişdir:

  • Qızılca peyvəndi (müstəqil peyvənd)
  • Qızılca və məxmərək əleyhinə vaksin ()
  • Parotit, qızılca və məxmərəkə qarşı kombinə edilmiş peyvənd ()
  • Parotit, qızılca, məxmərək və suçiçəyə qarşı kombinə edilmiş peyvənd ()

İstinadlar

  1. ↑ World Health Organization. (PDF). Weekly Epidemiological Record. 92 (17). April 2017: 205–27. :. PMID . 2023-01-23 tarixində (PDF). İstifadə tarixi: 2023-12-06.
  2. . ASM.org (ingilis). 2022-04-03 tarixində . İstifadə tarixi: 2022-04-29.
  3. (PDF). who.int. July 20, 2017. March 8, 2022 tarixində (PDF) arxivləşdirilib.
  4. . www.who.int (ingilis). 2019-06-01 tarixində . İstifadə tarixi: 2022-04-29.
  5. ↑ . www.cdc.gov (ingilis). 2020-01-09. 27 April 2020 tarixində . İstifadə tarixi: 2020-04-30.
  6. ↑ CDC. . Centers for Disease Control and Prevention (ingilis). 2019-08-02. 29 January 2020 tarixində . İstifadə tarixi: 2020-04-30.
  7. . www.cdc.gov (ingilis). 2021-04-05. 2020-04-26 tarixində . İstifadə tarixi: 2022-04-29.
  8. Mitchell D. . New York: St. Martin's Press. 2013. səh. 127. ISBN 978-1-4668-2750-9. 8 September 2017 tarixində .
  9. ↑ . DailyMed. 26 September 2019. 6 April 2020 tarixində . İstifadə tarixi: 29 January 2020.
  10. . www.cdc.gov (ingilis). 2019-12-24. 26 April 2020 tarixində . İstifadə tarixi: 2020-04-30.
  11. (PDF). World Health Organization (WHO). 19 December 2019 tarixində (PDF). İstifadə tarixi: 1 December 2018.
  12. . medicalguidelines.msf.org. 2021-12-05 tarixində . İstifadə tarixi: 2022-04-28.
  13. Centers for Disease Control and Prevention. . Oxford University Press. 2014. səh. 250. ISBN 9780199948505. 8 September 2017 tarixində .
  14. ↑ CDC. . Centers for Disease Control and Prevention (ingilis). 2020-11-05. 2020-04-06 tarixində . İstifadə tarixi: 2021-02-09.
  15. ↑ . U.S. (CDC). 5 February 2018. 6 April 2020 tarixində . İstifadə tarixi: 28 January 2020.
  16. . The Children's Hospital of Philadelphia. 2014-11-20. 28 April 2022 tarixində . İstifadə tarixi: 2022-04-28.
  17. . World Health Organization (WHO). 20 March 2023. 28 November 2022 tarixində . İstifadə tarixi: 2023-05-29.
  18. . World Health Organization (WHO). 14 July 2022. 6 February 2018 tarixində . İstifadə tarixi: 2023-05-29.
  19. World Health Organization. World Health Organization model list of essential medicines: 21st list 2019. Geneva: World Health Organization. 2019. :. WHO/MVP/EMP/IAU/2019.06. License: CC BY-NC-SA 3.0 IGO.
  20. . www.who.int (ingilis). 1 June 2019 tarixində . İstifadə tarixi: 2022-04-28.
  21. Abramson B. Vaccine, vaccination, and immunization law. Bloomberg Law. 2018. 10–30. ISBN 9781682675830.
  22. Babbott FL, Gordon JE. . The American Journal of the Medical Sciences. 228 (3). September 1954: 334–61. doi:. PMID .
  23. . www.cdc.gov. 15 May 2012 tarixində . İstifadə tarixi: 2020-04-27.
  24. Centers for Disease Control and Prevention (CDC). . MMWR. Morbidity and Mortality Weekly Report. 42 (53). 1994: i–xvii, 1–73. PMID . 9 March 2010 tarixində .
  25. Centers for Disease Control and Prevention (CDC). . MMWR. Morbidity and Mortality Weekly Report. 56 (53). July 2007: 1–94. 13 June 2018 tarixində . İstifadə tarixi: 10 September 2017.
  26. Wallace G, Leroy Z. // Hamborsky J, Kroger A, Wolfe S (redaktorlar ). Epidemiology and Prevention of Vaccine-Preventable Diseases (13th). Washington D.C.: Public Health Foundation. 2015. 7 February 2015 tarixində . İstifadə tarixi: 30 April 2019.
  27. . 13 February 2015 tarixində . İstifadə tarixi: 30 November 2018.
  28. Bloch AB, Orenstein WA, Stetler HC, Wassilak SG, Amler RW, Bart KJ, Kirby CD, Hinman AR. . Pediatrics. 76 (4). October 1985: 524–32. doi:. PMID .
  29. Centers for Disease Control and Prevention (CDC). . MMWR. Morbidity and Mortality Weekly Report. 55 (9). March 2006: 247–9. PMID . 16 October 2007 tarixində .
  30. Martin D. . The New York Times. 4 August 2010. 6 April 2020 tarixində . İstifadə tarixi: 11 February 2017.
  31. Collins H. . . 30 August 1999. 6 March 2009 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 28 January 2020.
  32. . DailyMed. 24 September 2019. 6 April 2020 tarixində . İstifadə tarixi: 29 January 2020.
  33. . (EMA). 17 September 2018. 6 April 2020 tarixində . İstifadə tarixi: 29 January 2020.
  34. . (emc). 14 January 2020. 6 April 2020 tarixində . İstifadə tarixi: 29 January 2020.
Mənbə — ""

Informasiya Melumat Axtar

Anarim.Az

Sayt Rehberliyi ile Elaqe

Saytdan Istifade Qaydalari

Anarim.Az 2004-2023