Pranayama termini iki sanskrit sözündən ibarətdir — prana və yama. Prana termini "nəfəs, həyat, həyati enerji" deməkdir. Tərcümədəki yama termini "dayandırmaq, nəzarət, idarəetmə" deməkdir. Buna görə pranayama tez-tez nəfəs alma məşqləri sistemini əhatə edən şüurlu nəfəs idarəetmə üsulu olaraq təyin olunur.

Başqa bir versiyaya görə, pranayama termini prana — enerji və ayama — yığma, artırma və paylama sözlərindən ibarətdir ki, bu da pranik qabiliyyəti və ya müddəti deməkdir. Beləliklə, pranayama bədəndə getdikcə çox miqdarda prana aktivləşdirildiyi bir texnikadır.

Pranayama — psixosomatik uyğunluqlar sistemi vasitəsilə həmçinin, oksigen və karbon qazının konsentrasiyasını dəyişməklə insanın fizioloji və emosional quruluşuna təsir edən, habelə emosional komponenti dəyişdirərək insanın fizioloji komponentinə xüsusi nəfəs məşqləridir.

Nəfəs məşqlərinin təsir mexanizmlərinə aşağıdakılar daxildir:

Bədəndə oksigen və karbon qazının konsentrasiyası nisbətində dəyişiklik;

Tənəffüs əzələlərinin müxtəlif qruplarının nəfəs alma zamanı işə sal;nması;

Qoxu və digər reseptorların təsiri ilə beynə reflector təsirin göstərilməsi;

Daxili orqanların masajı;

Simpatik və parasempatik sinir sisteminə reflektor təsirin göstərilməsi.

Pranayamanı praktikada istifadə etməklə, xüsusən də uzun müddət ərzində nəfəsi saxlamaqla, orqanizmin adaptiv funksiyaları genişlənir, şüur müxtəlif dəyişkən vəziyyətlərdə olan hisslərə qarşı davaml olur. Patanjali özü bu barədə yazır: "Şüur dharanaya qadir olur" (Yoga- sutra, 2:53).