|
Buna baxmayaraq, belə bir məsələ var ki, liberalın sosialist və mühafizəkarın arasındakı bir mövqeni tutduğunu deməyə haqq qazandırmaq olar. O, öz idrakı əsasında təyin edilmiş ardıcıllıqla bütün sosial müəssisələri yenidən qurmaq istəyən sosialistin xam rasionalizmindən çox uzaq olduğu qədər mühafizəkarın tez-tez müraciət etdiyi mistisizmdən də uzaqdır. Liberal mövqe kimi qələmə verdiyim şey mühafizəkarlığın idraka olan inamsızlığını bir dərəcəyə qədər bölüşür ki, liberal bütün cavabları bildəyimizdən olduqca xəbərdardır və əldə etdiyi cavabların doğrudan da həqiqəti əks etdirdiyindən və ya bütün cavabları tapa biləcəyimizdən belə əmin deyil. O həmçinin, dəyərli olduğunu sübut hansısa bir qeyri-rasional müəssisədən yardım istəməkdən uzaq durmur. Liberal hakimiyyətin fövqəltəbii bilik mənbəyinə sahib olduğunu iddia etmədən bu cəhalət ilə üzləşməyə hazır olduğuna və necə də az bildiyimizi qəbul etdiyinə görə mühafizəkardan fərqlənir. Onu da qəbul etmək lazımdır ki, liberal bəzi hallarda məsələlərə fundamental olaraq şübhəli yanaşır, ancaq görünür ki, bu, digərlərinin öz üsulları ilə xoşbəxtlik arzulaması və liberalizmin başlıca xüsusiyyəti olan bu tolerantlığa mütəmadi olaraq sadiq qalmaq üçün müəyyən dərəcədə cəsarətsizlik tələb edir.
Liberalda dini inancların yoxluğunun zəruri olması üçün bir səbəb yoxdur. Fransa inqilabının rasionalizmindən fərqli olaraq, gerçək liberalizmin din ilə nifaqı yoxdur və mən yalnız XII əsrin kontinental liberalizmini hərəkətləndirən döyüşkən və mahiyyətcə qeyri-liberal olan anti-dinçiliyə təəssüflənirəm. Bunun liberalizmin mahiyyəti olmadığı onun ingilis əcdadları olan, müəyyən dini inanc ilə çox yaxın olan Viqlər tərəfindən aydın şəkildə göstərilir. Baxmayaraq ki, öz dini inanclarında dərinfikirlidir, liberalı mühafizəkardan fərqləndirən özünü heç bir zaman bu inancı digərlərinə həvalə etməkdə məcbur hiss etməməsi və dini və dünyəvinin onun üçün səhv salınmamalı olan ayrı sferalar olmasıdır.
|
|
|
