Port Sudan
Port Sudan (ərəb. بورتسودان Būr Sūdān) — Sudanın şimal-şərqində yerləşən Qırmızı dənizdə liman şəhəri. Qırmızı dənizin ştatınnı inzibati mərkəzi. Sudanın Xartum aqlomerasiyasından sonra ikinci ən böyük şəhəri.[1] Habelə bu dövlətin yeganə dəniz limanı. Ölkənin ixracatının böyük hissəsi (90%) Port Sudandan keçir: pambıq, mal-qara, yun və dəri, ərəb saqqızı buradan daşınır.[2] Şəhərdə beynəlxalq hava limanı var.
| Port Sudan | |
|---|---|
| ərəb. بورتسودان | |
 | |
| 19°36′57″ şm. e. 37°12′59″ ş. u.HGYO | |
| Ölkə |
 Sudan |
| Region | Qırmızı dəniz ştatı |
| Tarixi və coğrafiyası | |
| Əsası qoyulub | 1905 |
| Mərkəzin hündürlüyü | 62 ± 1 m |
| İqlimi | tropik |
| Əhalisi | |
| Əhalisi | 579 942 nəfər (2010) |
| Milli tərkibi | ərəb |
| Rəsmi dili | ərəb dili|ərəb |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Port Sudan 1905–1909-cu illər arasında İngiltərə-Misir və Sudanının rəhbərliyi tərəfindən tikilib. Şəhər 1905-ci ildə Britaniya hakimiyyəti tərəfindən cənubda yerləşən və limanı mərcanlarla örtülmüş qədim Suakin şəhərinin əvəzinə yeni dərin dəniz limanı kimi təsis edilib.[3]
1906-cı ildə Port Sudan-Atbara xətti boyunca dəmir yolu xətti inşa olunub.
Limanla Xartum arasında neft kəməri 1977-ci ildə tikilib.[1]
Müasir Port Sudanın ətraf ərazilərində qeyri-qanuni olaraq qaçqın məskənləri salınıb.[1]
2020-ci ildə Rusiya prezidenti Vladimir Putin Rusiya Hərbi Dəniz Qüvvələrinin Port Sudanda 300 nəfərlik heyət və dörd döyüş gəmisi üçün bazanın tikintisinə başlayacağını açıqladı. Obyekt Rusiyanın ən azı 25 il ərzində ölkədə hərbi dəniz bazası olduğunu təmin edəcəkdi.[4] Sudan rəhbərliyi tikintinin gələcəkdə davam etdirilməsinin mümkün olduğunu bildirsə də, plan sonda dayandırıldı.[5]
2021-ci ilin oktyabr-noyabr aylarında Sudanda dövlət çevrilişindən sonra Beja qəbilə şurası şəhər limanlarının bir həftəlik blokadasına başladı. Hərbi rəsmilərlə danışıqlardan sonra blokada aradan qaldırıldı.[6]
Port Sudan Qırmızı dənizin qərb sahilində, sahil ovalığında yerləşir. Yaşyış məntəqəsinin mərkəzinin hündürlüyü dəniz səviyyəsindən 62 metr təşkil edir.[7]
Port Sudanda isti səhra iqliminə malikdir. Olduqca isti yayı və orta dərəcədə isti qışı var. Bu da Qırmızı dəniz təpələrindəki Arbat Vadisindən və duz buxarlanan tavalardan şirin suyun alınmasını tələb edir. Avqustda (ən isti ay) orta temperatur +34,5, fevralda +23,0-a düşür. Yağıntılar nadirdir, illik normanın yarısı noyabr ayına düşür. Ən yağışlı ay 182 millimetr (7,2 düym) ilə 1947-ci ilin noyabrı, ən yağışlı il isə 1923-cü ilin iyulundan 1924-cü ilin iyununa qədər 231 millimetr (9,1 düym) olub. Orta illik yağıntı 76 millimetrdir (3,0 düym) və 1983-cü ilin yanvarından 1984-cü ilin iyununa qədər heç bir yağış yağmamışdır.[8] İl boyu orta temperatur (bütün gündəlik ən yüksək və gecə minimumlarının orta göstəricisi) 28,4 °C (83,1 °F) təşkil edir.
Şəhərdə neft emalı zavodu var. Port Sudan təsərrüfatının əsasını liman təsərrüfatının saxlanması təşkil edir. Port Sudan ölkənin beynəlxalq ticarətinin 90%-ni həyata keçirir. Limanın illik yük dövriyyəsi təxminən 6 milyon ton (2010), o cümlədən 439 min TEU konteyneridir. Əsasən kənd təsərrüfatı məhsulları ixrac olunur: pambıq, ərəb saqqızı, küncüt, fıstıq, dəri sənayesi üçün xammal və s. ixrac olunur.[2][3]
Həmçinin ölkənin cənubundakı yataqlardan və Cənubi Sudandan Heqliq-Xartum-Port Sudan neft kəməri ilə gələn neft və neft məhsulları ixrac olunur. Maşın və avadanlıqlar, tikinti materialları və s. idxal olunur. Port Sudanda Sudan Dəniz Limanları Korporasiyasının ofisləri, gəmiçilik şirkətləri, beynəlxalq şirkət Milli Təftiş və Tədqiqat Ofisi (yük ekspertizası) var.[1]
Şəhərin iqtisadiyyatında yeyinti müəssisələri (un, küncüt yağı istehsalı, balıq emalı və s.) və metal emalı sənayesi mühüm rol oynayır. Neft emalı zavodları və asfalt-beton qarışıqları istehsal edən zavodlar var. Liman doklarında gəmi təmiri aparılır. İstilik elektrik stansiyası və dəniz suyunun duzsuzlaşdırılması qurğusu var. Suvenir məmulatları sənətkarlıq emalatxanalarında hazırlanır (dəniz qabıqlarından məmulatlar və s.)[1]
İnzibati və biznes xidmətlərinin göstərilməsi böyük əhəmiyyət kəsb edir. Turizm biznesi və onu müşayiət edən infrastruktur inkişaf edir. Turizmin əsas növləri idman və rekreasiya (çimərlik tətilləri, dalğıc) təşkil edir. Bundan əlavə, Port Sudan Səudiyyə Ərəbistanına zəvvarlar üçün mühüm tranzit məntəqəsidir. 2007-ci ildən etibarən hər mövsüm Qırmızı Dəniz Villa Turizm və Marketinq Festivalı keçirilir.[1]
Port Sudan yaxınlığındakı dəniz sahilində dəniz duzu hasil edilir və akvakultura fermaları fəaliyyət göstərir.[1]
Şəhər idxal və ixracı idarə etmək üçün müasir konteyner limanına malikdir.[3] Liman Çin sahillərindən Süveyş kanalı vasitəsilə Aralıq dənizinə, oradan Mərkəzi və Şərqi Avropa ilə dəmir yolu əlaqəsi olan Triest Yuxarı Adriatik bölgəsinə qədər uzanan 21-ci Əsrin Dəniz İpək Yolunun bir hissəsidir.[9][10][11][12]
Əsas hava limanı Port Sudan Yeni Beynəlxalq Hava Limanıdır. İndi Port Sudanı Atbara vasitəsilə Xartuma birləşdirən yol var. Port Sudan da Xartumla dəmir yolu əlaqəsinə malikdir. Ciddədən beynəlxalq bərə də xidmət göstərir.
Şəhər 1994-cü ildə yaradılmış Qırmızı Dəniz Universitetinə ev sahibliyi edir.[13] Onun tərkibində Dəniz Tədqiqatları İnstitutu, Beja xalqının mədəniyyətinin öyrənilməsi mərkəzi daxildir. Şəhərdə Dövlət Kütləvi Kitabxanası yerləşir.[1]
Şəhərdə iki yerli futbol klubunun oynadığı 13 min yerlik "Port Sudan Stadium" idman arenası var.[1]
| İl | Say |
|---|---|
| 1906[14] | 4,289 |
| 1941 | 26,255 |
| 1973 | 132,632 |
| 1983 | 209,938 |
| 1993 | 305,385 |
| 2007 | 489,275 |
| 2008 | 517,338 |
Əhali əsasən sudan ərəblərindən, o cümlədən yerli Beja xalqından, kiçik sayda Asiya və Avropalı azlıqlarından ibarətdir.[3]
Şəhərdə müstəmləkə dövründə tikilmiş fərdi tikililər (o cümlədən qubernator evi, poçt şöbəsi, ticarət mərkəzləri), Şeyx Ələm məscidi, Böyük Məscid[15] qorunub saxlanılmışdır.
Şəhərdə həmçinin Xartum Roma Katolik Arxiyepiskopluğu (Katolik Kilsəsi), Sudan Daxili Kilsəsi (Baptist Dünya Alyansı) və Sudandakı Presviterian Kilsəsi (İslahatçıların Ümumdünya Birliyi) daxil olmaqla xristian kilsələri və məbədləri də var.
- ↑ 1 2 3 4 5 6 7 8 9 "Большая российская энциклопедия". 2020-10-26 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-02-05.
- ↑ 1 2 Eltahir, Nafisa; Abdelaziz, Khalid; Saul, Jonathan. "Sudan's Red Sea port struggles to recover from blockade and turmoil". Reuters (ingilis). 2021-12-23. 2022-09-02 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2022-04-22.
- ↑ 1 2 3 4 "Port Sudan | Facts". Encyclopedia Britannica (ingilis). 2021-03-02 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2018-11-02.
- ↑ Foy, Henry; Schipani, Andres. "Russia to build naval base in Sudan". en:The Financial Times. November 16, 2020. November 20, 2020 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: November 20, 2020.
Russia will build a naval base on Sudan’s Red Sea coast, its first in Africa, as the Kremlin seeks to expand its global military footprint and cement its burgeoning trade and defence ties with the continent. The Russian navy has been directed to proceed with plans to construct a base for 300 personnel and space for up to four warships, including nuclear-powered vessels, according to an order signed by president Vladimir Putin on Monday.
- ↑ Phillips, Michael M. "U.S. Worries Sudan Is Close to Leasing Russia a Red Sea Base". Wall Street Journal (ingilis). 2022-03-02. ISSN 0099-9660. 2022-08-09 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2022-04-22.
- ↑ "Sudan tribal protesters lift port blockade, week after coup". AP NEWS (ingilis). 2021-11-01. 2022-04-22 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2022-04-22.
- ↑ "Bur Sudan, Sudan Page" (ingilis). 2012-02-05 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2011-12-17.
- ↑ Monthly Rainfall for Port Sudan (#62641)
- ↑ "China's 'Maritime Silk Road': Don't Forget Africa". 2022-09-01 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2022-08-18.
- ↑ See also: Harry G. Broadman "Afrika´s Silk Road" (2007).
- ↑ "Implications for Africa from China's One Belt One Road Strategy". 2019-04-11 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2022-08-18.
- ↑ "China's Belt and Road Initiative beacons new trade in MENAT". 2021-04-14 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2022-08-18.
- ↑ "Red Sea University". African Studies Center. 2011-08-12 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2011-09-17.
- ↑
Kisholm, Hyu, redaktorPort Sudan // Britannika Ensiklopediyası. 22 (XI). Cambridge University Press. 1911. səh. 133.
- ↑ Britannica, Sudan Arxivləşdirilib 2020-05-10 at the Wayback Machine, britannica.com, USA, accessed on July 7, 2019
- Arckell, A. J., en:UNESCO General History of Africa, History of Darfur 1200–1700 A. D. SNR.
- Encyclopædia Britannica, "Port Sudan" (description), 2007, webpage: EB-PortSudan.[daimi ölü keçid]
- Michael R. T. Dumper; Bruce E. Stanley, redaktorlar Port Sudan // Cities of the Middle East and North Africa, Santa Barbara, Cal.: en:ABC-CLIO, 2008, ISBN 9781576079195
- Густерин П. В. Города Арабского Востока. — М.: Восток—Запад, 2007. — 352 с. — (Энциклопедический справочник). — 2000 экз. — ISBN 978-5-478-00729-4