Poi Kalan (özb. Poi Kalon аnsambli) — Kalan minarəsinin aşağısında yerləşən memarlıq ansamblıdır. Kompleks XII-XVI əsrlərdə tikilmiş üç tikildən ibarətdir: Kalan minarəsi, Kalan məscidi və Miri Ərəb mədrəsəsi. Poi Kalan təntənəli Registan meydanında yerləşir və Buxaranın mərkəzi memarlıq ansamblıdır.
 | |||
| Ölkə |
 Özbəkistan
|
||
| Şəhər | Buxara | ||
| Yerləşməsi | Registan meydanı | ||
| İslam | |||
| Arxitektura stili | Orta Asiya memarlıq məktəbi | ||
| İlk dəfə adı çəkilib | XII əsr | ||
| Tikilmə tarixi | 1121 | ||
| İnşası | XII əsr—1536 illər | ||
| Status | Görməli, tarixi və fəaliyyət göstərən İslam təhsil müəssisəsi
|
||
| Vəziyyəti | istifadə edilir | ||
Tarixi
Minarəli məscid VIII əsrdə ərəblər tərəfindən Mavəraünnəhr fəth etdikdən bəri,şəhər qalasının ətəyində Buxarada yerləşir. XII əsrdə Arslan xan şəhərin yenidən möhtəşəm şəkildə qurulmasını düşündü: Bu-Lays küçəsində yerləşən şəhər sarayını sökdü, o vaxta qədər xarabalığa çevrilmiş və şəhər məscidini köçürən qalayı yenidən yaratdı. Qaladan təxminən yüz əlli metr cənub-şərqdə yeni məscid tikilir və üzərində də minarə tikilir. Minarə, Əbu Bəkr Narşahinin ifadəsinə görə "gözəl hazırlanmış", lakin çox kövrək idi: inşaat başa çatdıqdan dərhal sonra minarə məscidin üzərinə düşür və onun üçdə ikisini məhv edir. 1121-ci ildə yeni bir məscid, 1127-ci ildə isə bu günə qədər gəlib çatmış minarə tamamlandı.
Arslan xan məscidinin yerində, indiki Kalan məscidi XV əsrdə tikilib, binanın fasadındakı kitabədə deyildiyi kimi bəzədilməsi 1514-cü ildə tamamlanıb. Ansambl 1536-cı ildə Ubaydulla xanın etibar etdiyi Mir Ərəb Yemenskinin məsləhəti ilə mədrəsə tikdirdiyi zaman müasir formasını alır. Mir Ərəbin ölümündən sonra məzarı onun şərəfinə adlandırılan mədrəsənin həyətində yerləşdi və Ubaydulla xan özü də burada dəfn edilib.
Memarlıq xüsusiyyətləri
Yerləşmə planı
Meydan, şimal tərəfi ilə şəhərin mərkəzi küçələrindən birinə baxan Buxara Registanının yanında yerləşir. Məscid və mədrəsə bir-birinin fasadları ilə eyni xəttdə birləşən, koş təşkil edir.
Kalan minarəsi
Kalan minarəsi (özb. Minorai Kalon, tac. Калон — böyük)və ya Böyük Buxara minarəsi meydanın ən qədim binasıdır, 1127-ci ildə Arslan xan tərəfindən tikilib və 900 ilə yaxındır ki, heç təmir edilməyib. Minarə Buxaradakı ən hündür binalardan biridir, hündürlüyü 46,5 metr, alt diametri 9 metr, tikilinin özü yuxarı hissəsində fənər olmaqla konik formadadır. Minarə zəngin bəzədilmişdir - silindrik gövdə düz və qabartmalı hörgü zolaqları ilə örtülmüşdür və hər hansı işıqda quruluşun yuvarlaqlığını göstərir.
Kalan məscidi
Kalan məscidi (özb. Masjidi kalon, tac. Маҷиди калон — "Ulu Məscid") — dağıdılmış Qaraxanilər məscidinin yerində inşa edilmiş Buxara cümə məscididir. İnşası 1514-cü ildə başa çatmışdır. Səmərqənddəki Bibixanım məscidindən sonra Orta Asiyada ikinci böyük məsciddir. Teymurilər memarlığı ənənələrində hazırlanmış və şirli mozaika ilə bəzədilmişdir.
Mir Ərəb mədrəsəsi
Mir Ərəb mədrəsəsi (özb. Madrasa Mir-i Arab, tac. Мири араб — «Эмир Арабский») — 1535-1536-cı illərdə Ubeydullah xanın Yəmən Şeyxi Abdullah üçün tikdirdiyi mədrəsədir. Bina kifayət qədər böyük binadır. Bina 111 hücrə və iki xaç şəkilli salondan ibarətdir: birinci zal məscid və mühazirə salonu kimi istifadə edilmiş, ikinci zalda Ubeydullah xanın, Yəmənli Abdullahın və digərlərinin türbəsi vardır.
Maraqlı faktlar
Mir Ərəb mədrəsəsinin inşası üçün lazım olan maliyyəni tapmaq üçün Ubeydulla xan əsir götürdüyü üç min Səfəvini köləl olaraq sataraq, alınan vəsaiti Abdullah Yəməniyə verdi.
İstinadlar
- Pugachenkova, G.A. and L.I. Rempel. Istoriia iskusstv Uzbekistana s drevneishikh vremen do serediny deviatnadtsatago veka. Moscow, 1965
- Мухаммед Наршахи. История Бухары. перевод И. С. Лышина. Ташкент. 1897. цит. по Л. И. Ремпель. Искусство среднего Востока.
- Воронина В. Л. История народов Узбекистана. 2 (1-е изд). Ташкент: Изд. АН УзССР. 1991. 63.
- Всемирная история архитектуры в 12 томах. 8 (11500 nüs.). М: Изд-во литературы по строительству. под ред. Н. В. Баранова. 1969. 307–309.
- [ölü keçid]
Xarici keçidlər
- (rus.)