Mif Sokratla Platonun qardaşı Qlavkonun dialoqu şəklində ifadə olunur.

— Sən ziyalılıq və cəhalətlə bağlı bizim insan təbiətimizi belə bir hala bənzədə bilərsən… Təsəvvür et ki, insanlar sanki yerin altında, işığın geniş düz xətt boyunca uzandığı bir mağarada yaşayırlar. Kiçik yaşlarından onların boyunlarında və ayaqlarında tərpənməyə imkan verməyən zəncirlər var və yerlərindən tərpənə, həm də başlarını döndərə bilmədikləri üçün onlar yalnız gözlərinin önündəkini görürlər. İnsanlar hündürdə yerləşən ocaqdan saçan işığa öz arxalarını çeviriblər, ocaq və insanlar arasında sehrbazların öz köməkçilərini arxasında gizlədib ordan müqəvvaları oynatdıqları parça kimi, çox da hündür olmayan hasarla əhatələnmiş bir dağ yolu keçir.

— "Mən bunu təsəvvür edə bilirəm" — Qlavkon dedi.

— Onda təsəvvür et ki, hasarın o biri tərəfində başqa insanlar özləri ilə müxtəlif əşyalar aparırlar və onu elə tutublar ki, əşyalar hasarın üstündən görünür. Onlar daşdan və taxtadan hazırlanmış müxtəlif canlıların heykəllərini və təsvirlərini aparırlar. Bu zaman adətən onların bəziləri danışır, bəziləri isə susur.

— Sən qəribə obrazlar və qəribə məhbuslar təsvir edirsən!

— Bizim kimi. Əvvəla sən elə düşünürsən ki, həmin vəziyyətdə o insanlar arxalarındakı işığın onların önündəki mağaranın divarlarına saldığı, özlərinin, yaxud digərlərinin kölgələrindən başqa nəsə görə bilirlər?

— Əgər onların başları ömürləri boyu tərpənmirsə, onlar başqa şeyləri necə görsünlər ki?

— Bəs o divarın arxasından aparılan əşyalar? Onlar da eyni vəziyyətdə deyillərmi?

— Necə yəni?

— Düşünmürsən ki, əgər məhbuslar bir-birləri ilə söhbət edə bilsəydilər, onlar məhz gördüklərinə ad verdiklərini düşünməzdilərmi?

— Sözsüz bu belədir.

Platon mağarası insanların yaşadıqları ətraf dünyanı ifadə edir. Hissiyat orqanlarının köməkliyi ilə onlar elə bilirlər ki, ətrafda baş verən hər şeyi duyurlar.

Lakin belə həyat sadəcə illüziyadır. Real dünyadan onlara sadəcə dumanlı kölglələr gəlib çatır. Filosof özünə sual verməklə və cavab axtarmaqla digərlərinə nisbətən daha aydın bir təsəvvürə malik ola bilər. Real aləmi lazımınca duya bilməyən insanlarla bildiklərini bölüşmək filosof üçün mənasızdır.

Buna görə də Platon davam edir:

— Onlardan birinin boynunu və ayaqlarını azad etdikdən sonra ayağa durmağa, gəzməyə və ətrafa baxmağa məcbur etdikdə, əvvəllər kölgəsini gördüyü cisimlərə baxmaq ona ağrılı olacaq. Necə düşünürsən, ona deyəndə ki, əvvəllər o sadəcə boş şeylər görürmüş, indi isə həqiqətə yaxınlaşanda o nə deyəcək, düzgün təsəvvür yarada biləcəkmi? Hələ üstəlik aparılan əşyalardan birini göstərib onun nə olduğunu soruşsalar necə? Səncə bu onu çətinliyə salmayacaqmı və o düşünməyəcəkmi ki, əvvəl gördükləri ona indi göstəriləndən daha həqiqidir?

— Əlbəttə, o belə də düşünəcək.

— Bəs onu birbaşa işığa baxmağa məcbur etsələr necə, gözləri ağrımayacaq? Və o görmək iqtidarında olduğu tərəfə dönüb, orda gördüklərinin ona indi göstərilənlərə nəzərən daha həqiqi olduğunu düşünməyəcəkmi?

— Hə, bu belədir.

Bu pritça ilə Platon dərketmənin nə qədər əziyyət, əmək tələb etdiyini nümayiş etdirirdi. Ona görə də onun ideal şəhərini ancaq filosoflar idarə etmək gücündə idi. O insanlar ki, dərketmə üçün çoxlu əmək sərf ediblər.

İspan yazıçısı bu pritçanı özünün 2002-ci ildə ilin detektiv romanı seçilərək alan "Afina qətlləri" əsərində xüsusilə incələyir.

• Populizm
• Platon
• Neoplatonizm

•  (ing.)
•  (ing.)
• — Qutenberq layihəsi  (ing.)
• — Vaşinqton Universiteti  (ing.)
• — Şippensburq Universiteti  (ing.)
•  (ing.)