Pako de Lyusiya
Fransisko Sançez Qomez (isp. Paco de Lucía, 21 dekabr 1947[1][2][…] və ya 1947[3][4][…], Alhesiras[d], Əndəlüs[7][7] – 25 fevral 2014[5][6]), səhnə adı Pako de Lyusiya, bəstəkar və flamenko gitaraçısı.
| Pako de Lyusiya | |
|---|---|
| isp. Francisco Gustavo Sánchez Gómez | |
 | |
| Ümumi məlumatlar | |
| Doğum adı | Francisco Gustavo Sánchez Gómez |
| Ləqəbi | Paco de Lucía |
| Doğum tarixi | 21 dekabr 1947[1][2][…] və ya 1947[3][4][…] |
| Doğum yeri | |
| Vəfat tarixi | 25 fevral 2014[5][6] |
| Vəfat səbəbi | ürək tutması[8] |
| Musiqiçi məlumatları | |
| Fəaliyyəti | gitaraçı, bəstəkar, cazmen, klassik gitaraçı[d], film bəstəkarı, səsyazma sənətçisi[d] |
| Fəaliyyət illəri | 1963–2014 |
| Janrlar | caz, flamenko[9], klassik musiqi |
| Musiqi aləti | gitara[9] |
| Albom şirkəti | Island Records |
| Mükafatları |
   |
 |
|
| pacodelucia.org | |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
İlkin gitara biliklərini atası Antonio Sançez Pesino və qardaşı Ramon de Alxesirasdan almışdır. Ailəsinin flamenko dünyası ilə sız əlaqədə olması kiçik Pakoya Ninyo Rikardo və Sabikas kimi dövrün məşhur gitaraçıları ilə tanış olmaq imkan yaratdı. 1962-ci ildə Xerez de la Fronterada keçirilən Beynəlxalq Flamenko Sənəti müsabiqəsində qardaşı Pepe de Lyusiya ilə birgə qalib olur və bir müddət sonra "Los Çikitos de Alxesiras" adlı qrup yaradaraq ilk disklərini çıxarırlar. Sonrakı illərdə Fosforito və "El Librexano", 1969-cu ildən isə Kamaron de la İsla kimi kantaorlarla birgə çalışmışdır. "Fuente i kuadal" adlı diskinin 1973-cü ildə işıq üzü görməsindən sonra Pakonun ifaları daha geniş auditoriyalarda səslənməyə başlayır. İllər keçdikcə ənənəvi flamenko mühitindən uzaq səhnələrdə ifa etdiyindən Pako de Lyusiya yaradıcılığına yeni rənglər qatır. Gitaraçı Şimali Amerika , Yaponiya və Avropada bir sıra uğurlu qastrol səfərlərində olmuşdur. Müasir flamenkonun ən əsas fiqurlarından biri olduğunu nəzərə alaraq, bossa-nova, ca ritmləri və klassik musiqilərdən istifadə etməklə bu sənət növünü dünya səviyyəsinə qaldırmaq Pakoya aid olmuşdur. Burada biz onun Karlos Santana, Con Maklaflin, Al di Meola kimi dünyaca məşhur ifaçılarla , eyni zamanda Tomatito və Kamaron de la İsla ilə əməkdaşlığını qeyd edə bilərik. Pako de Lyusiya bütün karyerası boyu 38 disk çıxarmış, bunlardan 5-i canlı yazılmışdır. Pakonun bir sıra mükafatları sırasında iki Qremmi ("Kositas buenas"(2004) və "En vivo Konsierto Espanya"(2010) albomlarına görə), Kadiz vilayətinin sevimli oğlu (1997), Berkli Musiqi Kollecinin (2010) və Kadiz Universitetinin (2009) fəxri doktoru və s. qeyd edə bilərik.
Anası Lyusiya Qomes Qnçalves(portuqaliyalı), atası Antonio Sançez Pesino gitaraçı Manuel Fernandezdən ("Titi de Marçena") dərs almış, eyni zamanda bir çox tablaolarda (Tablao-flamenko musiqisi ifa olunan kafelər) "Antonio de Alxesiras " ləqəbilə çıxış edirdi. Yerli flamenko aləmində olan əlaqələrinin hesabına Antonio Sançez öz övladlarını dövrün tanınmış flamenko ifaçıları ilə tanış edə bilmişdir. Bunlardan "El Çaketa", " Çato" Mendez, Rafael "El Tuerto", "El Brillantina de Kadiz" və Antonio Xarritanın adını çəkmək olar.
Beləliklə, Antononun beş övladından yalnız üçü Ramon, Pepe və Fransisko flamenkonu özlərinə sənət seçirlər. Digər iki övladı Maria və Antonio da kante(flamenko oxuma) və gitara ilə məşğul olmuşlar, lakin heç biri bu sənəti davam etdirməmişdir. Fransiskonun 5 yaşı tamam olanda ailəsi "La Baxadilya" qəsəbəsindəki Barselona məhəlləsinə köçür. 6 yaşından etibarən atası və qardaşı Ramondan gitara dərsləri almağa başlayır. Atasının təkidilə Pako virtuozluğu kənara qoyaraq qardaşı Pepe və bacısı Mariadan flamenko gitarasının , habelə kantenin sirrlərini öyrənməyə başlayır. 11 yaşında məktəbi ailənin maddi durumuna görə tərk edən Pako gitaraya daha çox vaxt ayırmağa başlayır. Ailəsinin Ninyo Rikardo kimi dövrün məşhur gitaraçısı ilə tanış olması Pako de Lyusiyanın gitara hazırlıqlarında böyük rol oynamışdır. Artıq yerli əhali tərəfindən tanınan Pako 1959-cu ildə qardaşı ilə birgə "Terrasa de Alxesiras" adlı filmdə çəkilir. Bir müddət sonra Pako ilə Pepe əvvəl " Pako i Pepe de Alxesiras" daha sonra isə "Los Çikitos de Alxesiras" adlı qrup yaradırlar.
1962-ci ildə Xerez de la Fronterada keçirilən Beynəlxalq Flamenko Sənəti müsabiqəsində hər iki qardaş iştirak edir. Pepe bu müsabiqədə malaquenyas ifasına görə qalib gəlir, Pako isə yaşı az olduğuna görə onun üçün yaradılmış Xavyer Molina mükafatına layiq görülür. Böyük qardaşları Ramonun və hər ikisinin bu müsabiqədə qazandığı 39000 peseta Pakonun ailəsinə Madridə köçməyə imkan yaratdı. Zamanla Pako və Pepe Madridin tablaolarında işləyir, 1963-cü ildə isə klassik ispan baleti şirkətlərindən birinin direktoru olan Xose Qreko ilə 9 aylıq Cənubi Amerika boyu qastrola çıxırlar. Qayıtdıqdan sonra Pako Fosforito və El Lebrixanonun müxtəlif disklərinin səsyazmalarında iştirak edir. Elə həmin ildə iki qardaş "Los Çikitos de Alxesiras" adlı disklərini buraxırlar. 1967-ci ildə bir sıra Avropa ölkələrində çıxış edən Pako özünün "La fabulosa guitarra de Paco de Lucia" adlı ilk solo albomunu buraxır. 1973-cü ildə içində "Entre dos aguas" parçası olan "Fuente y cuadal" adlı albomu qısa zamanda İspaniyanın musiqi bazarında birinci yeri tutur və gitaraçının parlaq gələcəyi haqqında xəbər verir. Pakonun 1975-ci ildə Teatro Real de Madriddə çıxışı, 1980-ci ildən etibarən Con Maklaflin və Çik Korea ilə əməkdaşlığı bu diskin uğurunun nəticəsidir. Bütün bu çıxışlar Pakonun daha çox flamenkoyönlü olan seksteti ilə tamamlanır. Bu sekstetə hər iki qardaşı Pepe və Ramon, Xorxe Pardo , Karls Benavent , Rubem Dantas və Manolo Soler daxil idi. Özünün "Solo kyero kaminar" (1981) , "Siroko"(1987) və "Ziryab" adlı albomları ilə Pako zamanla akademik flamenkodan uzaqlaşır. Sonuncu disk flamenko-cazın qarışığı, piano də digər ənənəvi alətlərin istifadəsi, Çik Korea , Manolo Sanlukar kimi ifaçıların iştirakı ilə seçilir. Növbəti illərdə "Aranxuezin konserti"(1991) və bir sıra flamenko-caz janrında ifa etdiyi konsertlərdən əldə olunan səsyazmalardan ibarət disklər buraxmışdır. 1998-ci ildə anası Lyusiyaya həsr etdiyi və 2004-cü ildə ifaçının yüksək peşəkarlığını göstərən "Kositas buenas" adlı diski işıq üzü görür.
Pakonun musiqiçi kimi formalaşmasında bir sıra ifaçıların rolu olmuşdur. Bunlardan ən əsas yönləndiricilərindən olan Ninyo Rikardonun və flamenko gitarasının konsert aləti kimi formalaşıb inkişaf etməsində əvəzsiz rolu olan Sabikasın adını çəkə bilərik. Sabikasın flamenkoya töhfələrini iki yöndən dəyərləndirmək olar. Birincisi, flamenko gitarasında texnikaların inkişafına (məsələn, bir simdə alzapuanın ifası və üçbarmaqlı "rasgueo" texnikası və s.), ikincisi, flamenko aləminə bəstəkar kimi qoyduğu əsərlərə görə. Onun əsərləri ayrı-ayrı falsetaların birləşdirilməsi iə deyil, tam formalaşmış əvvəli və sonu olan klassik əsər şəklində olması ilə seçilir. Bu flamenko gitarası tarixində bəzi ifaçıların ilk təcrübələrini nəzərə almasaq bir yenilik olmuşdur.
Sabikas yüksək texnikaya malik ifaçı sayılırdı. Belə ki, o çax vaxt səhnədə mikrofonsuz ifa edirdi. Buna səbəb Sabikasın simlərə möhkəm toxunuş qabiliyyəti və kompozisiyalarının yüksək keyfiyyəti idi.
Pako de Lyusiyanın flamenkoya verdiyi ən böyük töhfə onun bu janrı populyarlaşdırması və böyük səviyyəyə gətirməsidir. İfaçı özünün enerjili və ritmik virtuozluğu və stili ilə tanınırdı. Bu ifa tərzi özünü gitaraçının bir sıra əsərlərində göstərir. Bunlardan "Entre dos aguas"(rumba), "La Barrosa"(aleqrias) , Barrio la Vinya, "Hamenaxe a Ninyo Rikardo" (solea), "Almoraima"(buleria), Quaxira de Lucia və Rio Anço(rumba). Nəzərinizə çatdıraq ki, flamenkonun İspaniyanın hüdudlarından kənarda tanınması Pakonun bu janra "yeni nəfəs" verərək flamenkonu digər janrlarla qarışdıra bilməsi hesabına olmuşdur . Pako de lyusiyanın ən əsas töhfələrindən biri də kaxonun flamenkoya gətirilməsi idi. . Belə ki, 1977-ci il də Pako qrupu ilə birgə Latın Amerikasında səfərdə ikən İspaniyanın Perudakı səfiri onları evində verdiyi ziyafətə dəvət edir. Burada ispan gitaraçısı perulu müğənni Çabuka Qranda və onun kaxon ifaçısı Kaitro Soto ilə ifasını izləyir. Bu Pakonun kaxonu gördüyü ilk dəfə idi və o anlayır ki, kaxon flamenko üçün ideal bir alətdir.
Pako Kaitrodan şəxsən özünün istehsal elədiyi aləti 75 avriya alır və onu qrupunda yer alan zərb ifaçısı Rubem Dantasa verir. Bir həftəyə Pako və qrupu bu alətlə konsertlərdə çıxış etməyə başlayır və altı ay ərzində kaxon İspaniyanın flamenko ifa olunan bütün yerlərində var idi.
Gitaraçı 1977-ci ildə Kasilda Varela Ampuero ilə ailə həyatı qurur. Cütlüyün bu izdivacdan 3 övladı dünyaya gəlir : Kasilda(1978), Lyusiya(1979), Fransisko(1983). 20 illik ailə həyatından sonra Pako ilə Kasilda ayrılırlar. Pako Qabriela Kanseko adlı ikinci həyat yoldaşı ilə Kankunda tanış olur və qısa zamanda gizlin şəkildə onunla qanuni nikaha daxil olur. Gitaraçı ömrünün son aylarını Meksikada, Playa del Karmen adlı kiçik şəhərdə keçirir. "El mundo" adlı jurnala verdiyi müsahibəsində söyləyirdi:" Playa del Karmen həqiqətən zövq aldığım yerdir. Burada dəniz çox sakitdir. Bura gəlib bir ev kirayə götürürəm və balıq tutmaqla məşğul oluram. Bundan artıq heç nə istəmirəm. İndi zaman haqqında düşünürəm, çünki çox zamanım da qalmayıb. İlk dəfədir ki, düşünürəm gərək tələsim və evdə çox qalıb musiqi bəstələyim. Çünki daimi qalacaq şeylər ele bunlardır, konsertlər isə havaya uçur"
Pako de Lyusiya 25 fevral 2014-cü ildə Meksikanın Playa del Karmen şəhərində infarkt səbəbindən vəfat edir. Bəzi mənbələrin dediyinə görə , Pako dənizkənarında uşaqları ilə oynayarkən özünü pis hiss etməyə başlayır. Gitaraçı möhkəm ürək ağrıları ilə çatdırıldığı Hospiten hospitalında dünyasını dəyişir. O, ölümündən iki həftə öncə siqaret çəkməyi tərk etmişdi.
Xəbər yayıldıqdan dərhal sonra gitaraçının ailəsinə başsağlığı mesajları göndərilir. Göndərənlər sirasında İspaniyanın baş naziri Mariano Raxoy, mədəniyyət naziri Xose İqnasio Vert və s. adını çəkmək olar.
Pakonun nəşi fevrlalın 28-də Kankundan Madridə gətirilir. Gitaraçı ilə vida mərasimi Milli Musiqi Zalında baş tutur. Beş saat davam edən mərasim zamanı bir çox sənətçilər Pako ilə vidalaşmağa gəlir. Pako de Lyusiyanın nəşi axşamayaxın Alxesirasa aparılır. Pakonun doğma şəhərində 3 günlük yas mərasimi keçirilir. Gitaraçını valideynlərinin dəfn olunduğu Köhnə Qəbiristanlıqda (Cementerio Viejo) dəfn edirlər. Burada keçirilən mərasimdə Pakonun ailəsi və flamenko aləmində məşhur olan Pako Sepero, Pansekito, Kristiano Oyos və s. sənətçilər iştirak edir. Bir neçə ay sonra qəbirin üzərində mavzoley ucaldılır.
- ↑ 1 2 Paco de Lucía // Brockhauz Ensiklopediyası (alm.).
- ↑ 1 2 Francisco. Paco de Lucía Sánchez Gómez // Diccionario biográfico español (isp.). Real Academia de la Historia, 2011.
- ↑ 1 2 datos.bne.es (isp.): El portal de datos bibliográficos de la Biblioteca Nacional de España. 2011.
- ↑ 1 2 data.bibliotheken.nl (nid.).
- ↑ 1 2 http://cultura.elpais.com/cultura/2014/02/26/actualidad/1393402092_307878.html.
- ↑ 1 2 Identifiants et Référentiels (fr.). ABES, 2011.
- ↑ 1 2 3 4 Deutsche Nationalbibliothek Record #119466929 // Ümumi tənzimləmə nəzarəti (GND) (alm.). 2012—2016.
- ↑ http://www.eluniversal.com.mx/espectaculos/2014/pgje-confirma-muerte-de-paco-de-lucia-en-playa-del-carmen-990696.html.
- ↑ 1 2 Montreux Jazz Festival Database.