Muzey Odessanın tam mərkəzində, Qavannaya küçəsi, 4 ünvanında yerləşir. Muzeyin binası 1876-cı ildə məşhur Odessa memarı Feliks Qonsiorovski tərəfindən tikilmişdir.

Bina o dövrün sənaye və ticarət elitasının əsas nümayəndələrindən biri, birinci gildiyanın məşhur Odessa taciri İlya Novikovun nəvəsi, 1806-cı ildə əsası qoyulmuş kəndir zavodunun sahibi Aleksandr Yakovleviç Novikov üçün tikilmişdir.

İki mərtəbəli malikanənin memarlığında, Feliks Qonsiorovskinin əvvəlki yaradıcılığında olduğu kimi, İtaliyanın memarlıq irsindən çəkilmiş naxış və motivlərin müxtəlifliyi ilə son İntibah formalarının istifadəsinə əsaslanan üslub ruhu üstünlük təşkil edir.

1899-cu ilə qədər malikanə Odessada "Novikovun evi" kimi tanınırdı. 20-ci əsrin əvvəllərində şəhər hakimiyyəti tərəfindən bina satın alınır.

1907-ci ildə ev Odessa Ticarət Məclisinə icarəyə verilir.

1917-ci ilin oktyabrından sonra burada sahiblər tez-tez dəyişirdilər. Mərasim salonlarında müxtəlif klub müəssisələri, şöbə kitabxanaları, rayon partiya kursları yerləşirdi. Birinci mərtəbədəki yarımzirzəmilər və zalların bir hissəsi yaşayış fondu kimi istifadə edilmişdir.

İlk dəfə burada muzey ekspozisiyası 1948-ci ildə yerləşdirilirr. Bu sonradan Odessanın Respublika Müdafiə Muzeyinin qurulduğu "Odessanın Qəhrəmanlıq Müdafiəsi" sərgisi idi.

6 may 1956-cı ildə Odessa Dövlət Tarix-Diyarşünaslıq Muzeyi öz qapılarını ilk ziyarətçilərinin üzünə qonaqpərvərliklə açır. Odessa Müdafiə Muzeyi və Odessa Regional Diyarşünaslıq Muzeyi əsasında formalaşmışdır. Şəhərin və bölgənin tarixinə aid olan və bir vaxtlar Odessa Tarix və Qədim Əsərlər Cəmiyyəti Muzeyinin kolleksiyalarına daxil edilmiş XVII–XIX əsrlərə aid sənədlər, çap nəşrləri, tətbiqi və təsviri sənət əşyaları, numizmatik kolleksiyalar daxil olur. Kitab Muzeyi, Köhnə Odessa Muzeyi və digərləri onun fondlarının tərkib hissəsi olur.

1983-cü ildə muzey on bir il davam edən əsaslı təmirə bağlanır. Nəticədə Odessa İncəsənət və Bərpa Emalatxanalarının səyləri ilə malikanənin saray interyerləri orijinal formasına qaytarılır.

Muzeyin kolleksiyasında 120 minə yaxın eksponat var və Ukraynanın ən yaxşılarından biri hesab olunur.

Buraya daxildir: II Yekaterina, Q. Potemkin, A. Suvorov, P. Zubov, M. Kutuzov, İ. de Ribas, A. Lanqeronun imzaladığı sənədlər; bu gün Odessanın əlaməti olan binaların memarlıq və mühəndislik layihələri; Odessa rəssamlarının qrafik və təsvir əsərləri; A. Moklakovski, E. Bukovetski, N. Kuznetsov, Q. Çestaxovski, D. Krainevin əsərləri; nişanlar, silah və məişət əşyaları, numizmatik və kartoqrafik materiallar kolleksiyaları.

Hazırda muzeydə stasionar ekspozisiyalar var: "Köhnə Odessa", "Odessa və Böyük Vətən müharibəsində diyar. 1941–1945", "Muzey kolleksiyasından silahlar", "Stepova Ukrayna" şöbəsinin ekspozisiyası (sərgi zalı, Lanzheronovskaya küçəsi, 24a).

Tədqiqat və kolleksiya işlərinin gedişində materiallar toplandıqca Odessanın və vilayət həyatının ən müxtəlif tərəflərini üzə çıxaran başqa ekspozisiyalar da qurulur.