Bu məqaləni vikiləşdirmək lazımdır.
|
Neopatrimonializm — Ənənəvi patrimonializmin müasir forması olaraq neo-patrimonializm, müasir dövlət təşkilatlanması görünüşü altında ənənəvi idarəetmə formalarına əsaslanan bir idarəçilik formasıdır. Patrimonializmin alt-qrupu olan “sultanlıq” sistemindən fərqli olaraq bu idarəçilik sistemində dövlət rəsmən sultanın şəxsi mülkiyyəti kimi tanınmır. Lakin dövlət rəhbəri idarəçilik baxımından ölkənin sahibidir. Reallıqda isə dövlət və özəl sector arasındakı bütün fərq ortadan qalxmışdır. Avtokratik və ya oliqarxik bir idarəetmə sistemi qurulmuşdur. Neo-patrimonializmdə siyasi idarəetmə ən üst mövqedə olmaqla bərabər ölkə iqtisadiyyatını da tənzimləyir. İqtisadi və siyasi hakimiyyətin bir şəxs bağlı olduğu bu idarəetmə formasında dövlət sərmayə qoyuluşunun əsas hissəsini əlində saxlayır.
Hüquqi dövlətinin yerini fərdiləşmiş rəhbərliyin aldığı bu rejimlərdə, bir növ ənənəvi Big Man (Böyük Adam) mövqesinə sahib olan idarəetmə formalaşır. Big Man ritorikası basqı və səssizləşmə siyasətinə əsaslanır. Neo-patrimonializmdə dövlət əmlakının təkcə fərdi hakimiyyətin idarəçiliyinə verilməsi bu idarəçilik formasının ənənəvi patrimonializm ilə oxşarlıqlarını göstərir. Big Man (Böyük Adam) hakimiyyətinin müddəti nə qədər uzun olsa, rəhbər şəxslə hakimiyyət qurumlarının arasındakı fərq daha da azalacaqdır.
Zamanla idarəçilik qohumluq və dostluq əlaqələri əsasında qurulan bir klan hakimiyyətinə çevrilir. Neo-patrimonializmin əsas xarakteristikası, bütün ictimai qurumların, xüsusilə məhkəmə sisteminin iqtidar tərəfindən idarəolunan bir vəziyyətə gətirilməsini təmin etməsidir. Neo-patrimonializmin yaratdığı məhkəmə sistemi ölkədə bir inamsızlıq mühiti yaradır.
Tətbiq və tənqidlər
Bir çox hallarda hökumətlər dəyişsə də ölkələrdə eyni rejimlər hökm sürür. Çox nadir hallarda isə neo-patrimontal sistem özünün hakimiyyətini davam etdirə bilmədiyi üçün çökür və nisbətən demokratik bir rejim hakimiyyətə gəlir. Neo-patrimonializm anlayışının ehtiva etdiyi tənqiddən xoşlanmayan Afrikalı dövlət ziyalıları və Qərbdəki bəzi post-kolonializm müdafiəçiləri, bu anlayışın şərq dünyasına aid olduğu iddiasını irəli sürürlər. Baxmayaraq ki, neo-patrimonializm yalnız müstəmləkəçilikdən sonrakı dönəmə aid deyil və sadəcə Afrika qitəsi ilə sərhədlənmir.
Afrikada
Maks Veber-in ənənəvi idarəetmə üsulları arasında qeyd etdiyi patrimonializmden ilhamlanan Eisenstadt, müstəmləkəçilik sonrası müstəqil Afrika dövlətlərinin bir çoxunda müşahidə edilən idarəetmə sistemini, 1973-cü ildə çap olunan kitabında neo-patrimonializm olaraq qeyd etmişdir. Sonralar bir çox siyasi analitiklər bu termindən istifadə etmişdir. Bu termin 1980 və 1990-cı illərdə xüsusilə Afrika dövlətləri üçün istifadə olunmuşdur. Prezident idarəçilik sisteminin qüvvədə olduğu bir çox Afrika ölkəsində, neo-patrimonializm müstəmləkəçiliyin mədəni irsindən təmizlənmə forması olaraq təqdim edilir. Bu rejimlərdə idarəetmənin bir əldə toplanması, hakimiyyətin fərdiləşməsi dövlət idarəçilik konseptlərinin yaranmasına ən böyük maneələrdən biridir. Fərdi hakimiyyətin güclü olduğu bir çox Afrika ölkəsində ictimai qurumlardan QHT-lərə, ordudan partiyalara qədər bütün təşkilatların əsas dəyərləri məhv olur. Dövlət vəzifəliləri, təyin edilən bütün dövlət qurumları və dövlət qulluqçuları fərdi hakimiyyətindən asılı vəziyyətə çevrilir. Hətta özəl sector belə bu hakimiyyətdən asılı olur.
Bir çox Afrika ölkəsində, bu ümumiləşdirilmiş inamsızlıq mühiti həm avtokratik idarəetmənin nəticəsidir, həm də bu rejimlərin yenidən öz hakimiyyətlərini bərpa etməsi üçün bir vasitədir. Afrika ölkələrindəki neo-patrimontal rejimler əksər hallarda vətəndaş müharibəsi və ya çevriliş kimi üsullarla dəyişdirilə biliblər.
İstinadlar
- Migdal, Joel S. Strong societies and weak states: state-society relations and state capabilities in the Third World. United States: Princeton University Press. 1998.