Nalayiq lətifə (roman)
Nalayiq lətifə (rus. Скверный анекдот) — 1862-ci ildə Dostoyevskinin "Vremya" jurnalında çap olunub. Hekayə dövlət qulluğunda olan general İvan Pralinkski haqqındadır ki, o, öz liberal-humanist sosial ideallarını daha iki general qarşısında qürurla müdafiə edir. Evə qayıdarkən o, kortəbii şəkildə özünün ən aşağı tabeliyində olanlardan birinin toy mərasimində dəvət olunmadan özünü təqdim edərək nəzəriyyəsini sınamaq qərarına gəlir.
| Nalayiq lətifə | |
|---|---|
| Скверный анекдот | |
 O kitabının azərbaycanca tərcüməsinin üz qabığı. | |
| Müəllif | Fyodor Dostoyevski |
| Janr | Klassika |
| Orijinalın dili | rus dili |
| Ölkə | Rusiya |
| Orijinalın nəşr ili | 1862 |
| Seriya | Mini Klassika |
| Nəşriyyat | Qanun Nəşriyyatı |
| Cild | Yumşaq |
| Səhifə | 88 |
Əsl dövlət müşaviri İvan İliç Pralinski öz müdiri Nikiforov Stepan Nikiforoviçin yanına gedir, burada onların başqa bir tanışı da var. Şampan içdikdən sonra onların arasında humanizmlə bağlı mübahisə yaranır, hər kəs öz fikrində qalır. Pralinski qonaqlardan evə qayıdanda pəncərələrindən musiqi səslənən evin yanından keçdi. Bələdiyyə sədrindən soruşandan sonra bildi ki, tabeliyində olan qeydiyyat işçisi Pseldonimovla toy gedir[1]. Şampanla qızarmış Pralinski fikrində dayanır. O, öz dincliyini necə bərpa etmək, sosial statusu aşağı olan insanlardan üstünlüyünü hiss etmək fikri ilə yeyilir. O, hələ də general Nikiforovla olan söhbətin təəssüratındadır. Pralinski öz fikirlərində tabeliyində olan adamın evinə girdiyi vəziyyəti, orada olanların hamısının necə alçaldılacağını təkrarlayır və özünə qarşı qul münasibətindən sonra onlara səxavət göstərəcək. Pralinski üçün bu, "humanizm"dir. Beləliklə, o, bir anda bir neçə problemi həll etməyə çalışır: Nikiforovla mübahisədə özünü haqlı hiss etmək, Pseldonimovun qonaqları qarşısında ayağa qalxmaq və eyni zamanda insanlar üçün tənhalıq və faydasızlıq hissindən xilas olmaq, lakin işlər qəhrəmanın təsəvvür etdiyi kimi getmədi. O, birdən-birə tabeliyində olan qonaqların qarşısına çıxanda dərhal diqqət çəkmədi. Və sonra nə baş verdiyini anlamadan stupora girdilər. Pralinskinin özü itki içindədir, o, belə bir işə qərar verməklə bağışlanmaz axmaqlıq etdiyini artıq başa düşür. Davranışından utanır, amma artıq heç nəyi dəyişdirə bilmir və hər şey həmişəki kimi davam edir[2]. Birtəhər özünə gəlmək üçün Pralinski yenidən şampan içir. Bayram onun gəlişi ilə korlanır və bütün qonaqlar özlərini narahat hiss edir, tədricən öz narazılıqlarını ifadə etməyə başlayırlar. Axırda məsləhətçi araq içir, yuxuya gedir. O, yeni evlənənlərin nikah yatağına uzanır. O, özünü çox pis hiss edir və bütün gecəni Pseldonimovun anası ona baxır. Səhər yuxudan duran çağırılmamış qonaq baş verənlərin dəhşətini anlayır və evdən qaçır. Yüksək vəzifəli məmur peşmançılıqdan əzab çəkir, başına yer tapa bilmir, başına gələnlərdən peşman olur, səkkiz gün işə çıxmır. O, yenə də cəsarətini toplayıb şöbəyə gəldikdən sonra bir işçi Pseldonimovun başqa idarəyə köçürülməsi barədə xəbərlə ona yaxınlaşdı və Pralinski rahatlıqla sənədi imzaladı. Hekayə öyrədir ki, insan öz emosiyalarına davam etməməlidir, bu, məyusluğa səbəb ola bilər[3].
Toy ziyafətinin ab-havası, eləcə də "kiçik adam" Pseldonimovun ailə şəraiti və Sankt-Peterburq "dibinin" Toy ziyafətinin ab-havası, eləcə də "kiçik adam" Pseldonimovun ailə şəraiti və Sankt-Peterburq "dibinin" Pralinski nəcib düşüncəli olsa da, axmaq bir insandır. Bu əsər Dostoyevskinin ilkin poetikasının üslub xüsusiyyətlərini onun ekssentrikliyə meyli və insan həyatının yararsız tərəflərinin təsviri ilə əks etdirirdi. Eyni zamanda, əsərin paradoksal ab-havası qəhrəmanın "ters çevrilmiş", "karnaval" (Mixail Baxtinin terminologiyası ilə) statusuna keçməsi kimi başa düşülə bilər.
1966-cı ildə rejissorlar Aleksandr Alov və Vladimir Naumov bu hekayə əsasında eyniadlı film çəkirlər. Film senzura səbəbiylə yayımlanmayıb. İlk dəfə ictimaiyyətə yalnız 1987-ci ildə nümayiş olundu.
- ↑ "Arxivlənmiş surət". 2022-11-13 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2022-11-14.
- ↑ "Arxivlənmiş surət". 2022-01-23 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2022-11-13.
- ↑ "Arxivlənmiş surət". 2021-10-26 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2022-11-13.