Mumiyanın kimyəvi və spektrial tədqiqatları göstərmişdir ki, onun tərkibi mikroelementlərlə (xüsusən silisium, alüminium, dəmir, kalsium, maqnezium, manqan, kobalt, qurğuşun, titan, nikel), həmçinin aminturşular və yağ turşuları ilə zəngindir. Aparılan tədqiqatlar mumiyanın yaranma təbiəti haqqında müəyyən məlumatlar əldə etməyə imkan verdi. Amma mumiyanın mənşəyinin təbiətinə aid ədəbiyyat məlumatları olduqca ziddiyətlidir.

Bir sıra alimlər hesab edirlər ki, mumiyanı vəhşi bal arıları hasil edir. Bəzi alimlər mumiyanı dağ qayalarının çatlarında yaranan geoloji süxur kimi baxırlar. Tibet ədəbiyyatında mumiya "braq-şun" adı ilə məşhurdur. Bəzi mənbələrdə "braq-şun" materiyanın bəzi beş elementi ilə müqayisə olunur. Hesab olunur ki, "braq-şun" daş qayaların kölgəli tərəfində toplanır. Tibet təbabətinin traktatlarında "braq-şun"un əmələ gəlməsini mütləq olaraq geoloji proseslərlə əlaqələndirirlər. "Braq-şun" ağır və bərk maddə olub, xarakterik rəng və iyə malik olan və qalıqsız həll olan maddə kimi təsvir edilir. Əgər "braq-şun"da əlavə kimi torpaq, daşlar, heyvan nəcisi olarsa bu növ mumiya ən pis mumiya sayılır.

Mumiyanın 5 əsas növü fərqləndirilir – qızılı, gümüşü, misli, dəmirvari və qalayabənzər. Bu təsnifat xarici görünüşə, dad əlamətlərinə və müalicəvi xassələrə görə aparılır. Qızılı mumiya qırmızı-sarı rəngdə olub, şirini-acı dada malik, geniş spektrdə müalicəvi təsirə malikdir, "uzunömürlülüyə" səbəb olur. Hesab edirlər ki, belə mumiya əsəb sistemi və sekretor funksiyalı orqanların xəstəliklərini müalicə edir. Tibet traktatlarına görə "braq-şun"un 115 növü var.

Qara rəngli, parıldayan, yüngül neft iyi verən mumiya yaxşı hesab olunur. Mumiyanın yaxşı olması sınaqdan belə keçirilir: böyük olmayan mumiya kəsiyi əlin içinə qoyulur və əgər əlin hərarətindən kəsik azca əriməyə başlayarsa, yumşalarsa, onda o yaxşı mumiya hesab olunur. Əgər əlin istisindən yumşalmırsa onun keyfiyyəti aşağıdır. İbn-Sina mumiyanın müalicəvi xassələrindən çox şeyi bilirdi və bu haqda çox yazmışdı. Şərq əlyazmalarında göstərilir ki, mumiya insan orqanizminə, xüsusən də ürəyə güc verir. Mədə və onikibarmaq bağırsağın xoralarının, bağırsaq pozuntularının, qaraciyər xəstəliklərinin, babasilin, revmatizmin, irinli-infeksiyalı yaraların. sümük-vərəm proseslərinin, baş ağrılarının, miqrenin, başgicəllənmənin, epilepsiyanın, ümumi ifliclərin və üz sinirləri iflicinin, süd vəzlərinin iltihabının, ağciyərdən qanaxmanın, anginanın, öskürəyin, qadın cinsiyyət orqanlarının erroziyasının, iltihabının, qadınların və kişilərin dölsüzlüyünün, cinsiyyət funksiyasının azalmasının, tromboflebitlərin, radikulitin müalicəsində mumiya istifadəsi yaxşı nəticə verir.

Mumiyanın təsiri ilə sümük qırıqlarının bitişməsi sürətlənir. Sümük mozolu (döyənəyi) adi halda olduğundan 8–17 gün tez əmələ gəlir. Hindistanda mumiya astmanın, vərəmin, xroniki bronxitin, sidikdaşı xəstəliklərinin müalicəsində geniş istifadə olunur. Hindistan həkimlərinin fikrincə mumiya diabetin müalicəsində olduqca səmərəli vasitədir. Mumiya, süd və ya meyvə şirəsi ilə birlikdə təyin olunur. Alimlər çoxlü sayda tədqiqatlarla belə nəticəyə gəlmişlər ki, elmi təbabət sadəcə mumiyanı istifadə etməlidir – mumiya təbiətin ən qiymətli hədiyəsidir.

Mumiyanı erkən səhər, yuxudan ayıldıqdan dərhal sonra və ya şam yeməyindən 3 saat sonra qəbul olunması məsləhətdir. Mumiyanı səhər tezdən qəbul etdikdə 30–40 dəqiqə müddətində yataqda uzanmaq lazımdır. Mumiya istifadə etməklə müalicə zamanı spirtli içkilərin istifadəsi qəti qadağandır!

Mumiya istifadəsində ümumi təkliflər

Həll edilmiş mumiya gündə iki dəfə səhər və axşam qəbul olunmalıdır. Bir müalicə kursu 25–28 gün təşkil edir. Xəstəliyin vaxtı keçmiş mərhələsində kursu 10 gün sonra təkrar etmək lazımdır. Mumiyanın miqdarı cədvələ uyğun olaraq götürülməlidir. Yaxşı olar ki, 1–20 nisbətində olmaqla (2–3 yemək qaşığı) süddə durulaşdırılsın.

Mumiyanı suda da həll etmək olar, istəyə görə bal da əlavə edilə bilər. Mumiyanı durulaşdırma şirələri ilə (üzüm, xiyar) istifadəsi daha faydalı ola bilər. Mədə-bağırsaq traktının, qara ciyərin xəstəliklərini müalicə edərkən pəhrizə riayət etmək vacibdir.

Mədə-bağırsaq traktının xəstəliklərinin müalicəsi üçün reseptlər.

• Qəbizlik olduqda 0,2 qram mumiya suda qarışdırılaraq səhər tezdən ac qarnına istifadə olunması məsləhətdir.
• Kolitin müalicəsi üçün gündə 1 dəfə, yatmazdan əvvəl 0,15 qram istifadə olunur, 10 gün sonra fasilə verilərək, yenidən qəbul olunmalıdır, 3–4 kurs qəbul etmək məsləhətdir.

Öddə daş olduqda aşağıdakı resept məsləhətdir

1 qram mumiya 1 litir suda həll olunmalı, Gündə 3 dəfə, yeməkdən 30 dəqiqə əvvəl, hər dəfə 200 ml olmaqla qəbul olunmalıdır. Fasilə 5 gün olmaqla bir kurs 10 gün davam etdirilməlidir. Ümumilikdə bir kurs müalicə üçün 12 qram mumiya tələb olunur.

Ürək-damar xəstəlikləri üçün təklif olunan resept

• Hipertoniya zamanı 0,15–0,2 qram mumiya 100 ml qaynar (qaynadılmış) suda həll edilərək,. gündə bir dəfə yatmazdan əvvəl qəbul olunmalıdır. Kurs müddəti 10 gün olmaqla 5 gün fasilə verilməlidir, 3–4 kurs təkrar olunması məsləhətdir.
• Tromboflebitin müalicəsi üçün mumiya daxilə qəbul olunmalıdır, 0,25–0,3 qram mumiya süd və ya bal ilə 1:20 nisbətində qarışdırılaraq, gündə iki dəfə (səhər və axşam yatmazdan əvvəl) qəbul olunmalıdır. Kurs müddəti 20–25 gün olmaqla, 10 gün fasilə verildikdən sonra təkrar olunmalıdır.

Bu zaman ağrı hissi və xəstə ətrafların şişkinlik dərəcəsi azalır, qanın tərkibi yaxşılaşır.

Paradantozun müalicəsi üçün təkliflər

• Paradantozun başlanğıc mərhələsində ağız mumiyanın 2,5%-li məhlulu ilə (100 millilitr qaynanmış suda 2–2,5 qram mumiya həll edilir) yaxalanır və eyni zamanda məhlul bir qurtum daxilə qəbulu mümkündür.

Sümük qırığı, əzələlərin dartılması zamanı təklif olunan resept

• Mumiya gündə iki dəfə, hər dəfə 0,2 qram qəbul oluna bilər və eyni zamanda zədələnmiş yerə çəkilə bilər, müalicə kursu 25–28 gündür. Ehtiyac olduqda kursdan 10 gün sonra daxilə qəbul davam etdirilir və lazımi nayihəyə çəkilməsi fasiləsiz davam etdirilməlidir.

• Sümük qırığı olduqda mumiya gündə bir dəfə 0,2 qram səhərlər ac qarnına qəbul olunur, kurs müddəti 10 gündür, sonra 10 gün fasilə verilməklə kurs təkrar olunmalıdır. Bunları etdikdə sümüklərin bitişməsi 13–17 gün tez baş verə bilər.

Allergiyanın müalicəsi üçün

Allergiya zamanı 1 qram mumiya 1 litir isti suda həll edilməli, səhərlər yeməkdən 30 dəqiqə əvvəl 100 ml məhlul qəbul olunmalıdır (1–3 yaşlı uşaqlar üçün 50 ml, 4 yaşlı üçün 70 ml, 8 yaş və daha böyük uşaqlar üçün 100 ml).

Əgər allergiya olduqca güclüdürsə, dozanı iki dəfə azaltmaqla qəbulu gündüz təkrar etmək lazımdır.

Xərçəngin müalicəsi üçün təkliflər

• Qan xərçəngi (leykemiya) zamanı mumiya 10 gün, hər gün gündə 3 dəfə və hər dəfə 0,2 qram, sonra 10 gün hər gün gündə 3 dəfə və hər dəfə 0,3 qram, sonrakı 10 gün olaraq hər gündə 3 dəfə və hər dəfə 0,4 qram olmaq şərtilə qəbul olunmalıdır. Kursun müddəti 30 gündür, sonra 10 gün fasilə verilməlidir. Mumiyanı erkən səhər, acqarnına (yeməkdən 1,5–2 saat əvvəl) 1,5–2,0 saat nahardan əvvəl, şam yeməyindən 3–4 saat sonra qəbul etmək lazımdır. Mumiyanı qəbul etdikdən sonra 20–30 dəqiqə yataqda uzanmaq daha faydalıdır.
• Bütün növ xərçənglərin müalicəsində aloye (əzvay) mumiya ilə birlikdə faydalıdır. Əzvayın yaşı 3 ildən az olmamalıdır. Əzvayı qırmamışdan əvvəl 5 gün sulamaq olmaz. Əzvay yarpağından 400 qram götürülür və ət maşınından keçirildikdən sonra 0,5 litr maye balı və 0,7 litr tünd qırmızı üzüm çaxır əlavə edilir və 37oC-ə qədər qızdırılır. Qarışıqda 2 qram mumiya həll edilir, 7 gün qaranlıq və sərin yerdə saxlanılır.

Gündə 3 dəfə, yeməkdən 1 saat əvvəl, hər dəfə 1 şay qaşığı qəbul olunur. Preparat 1 ay qəbul olunmalıdır. Sonra doza gündə 3 dəfə, hər dəfə bir yemək qaşığı olmaqla daxilə, yeməkdən 1 saat əvvəl qəbul olunur. Qəbul müddəti 2 aydır.

Ehtiyac olduqda kurs təkrar olunur. Nəzərə almaq lazımdır ki, yalnız təbii qırmızı üzüm çaxırından istifadə etmək lazımdır. Bu resept xərçəng hüceyrələrinə öldürücü təsir edir.

Mumiyə tarixin sınaqlarından uğurla çıxıb. Xalq təbabəti və ənənəvi təbabət sübut etmişdir ki, mumiyə həqiqətən də faydalı maddədir, insanların bir çox xəstəliklərdən azad olmasına kömək edə bilir. Mumiyə qədim "möcüzə yaradan balzam", qayaların şirəsi və ya xalq arasında deyildiyi kimi "dağların qanı"dır.

O, əlçatmaz qayalarda, kahalarda sızıntılar və ya buz salxımı kimi axır. Təmizlənmiş minerallaşmış mumiyə tünd qəhvəyi rəngli, özüllü, yapışqana bənzər maddədir, spesifik qətran iyi var, suda az çöküntü verməklə həll olur, acı dadı var.

Onun tərkibində 30-а qədər makro və mikroelementlər, həmçinin 10 müxtəlif metal oksidləri, 6 aminturşu, B, B2, B3, PP və s. vitaminlər, efir yağları, arı zəhəri, qətranabənzər maddələr var. Hər bir komponent orqanizmin uyğun mübadilə prosesinə təsir edə bilir, iltihab əleyhinə təsirə, immun və ümumi qüvvətləndirici təsirə malikdir, ribozanuklein və dezoksiribozanuklein turşularının sintezində iştirak edir ki, bu da hüceyrələrin bölünməsinə və sürətlə çoxalmasına kömək edir.

Mumiyənin təsir mexanizmi olduqca mürəkkəb və çoxtərəflidir. Çox vaxt mürəkkəb farmaseptik preparatda cəmi 5–6 element olduğu halda mumiyədə təbiətin özünün cəmləşdirdiyi 50 komponent var.

Mumiyə düzgün istifadə edildikdə istənilən halda uğur əldə olunur.

Mumiyə ilə müalicə zamanı alkohollu içkilər qəbul etmək olmaz (ümumiyyətlə hamı bilməlidir ki, sağlam olan orqanizm üçün də alkohollu içkilər zərərlidir, insanı pis vərdişlərə sahib edir, düşünmə qabiliyyətini azaldır, baş beyini hüceyrə məzarlığına döndərir və s.).

Xalq arasında mumiyə buğda dənəsi boyda dozalaşdırılır ki, bu da təxminən 0,15–0,2 qram təşkil edir. Gündə 1–2 dəfə, daha çox hallarda yatmazdan əvvəl qəbul olunur.

Mumiyə həddən çox istifadə olunmadığı halda əks təsirə malik deyil.

Mumiyə suda məhlul halında şirələrlə, bal çay, süd ilə birlikdə daxilə qəbul olunur.

Qlaukomanın müalicəsi. Qlaukomanın müalicəsi üçün mumiyə gündə 2 dəfə, yeməkdən 30 dəqiqə əvvəl, hər dəfə 0,2 qram olmaqla qəbul olunur və üstündən çuğundur şirəsi içilir.

Müalicə kursu 10 gün, sonra 5 gün fasilə, sonra yenə təkrar olunur. Kurs təkrarı 3 dəfədir.

Şəkərli diabetin müalicəsi. Gündə 2 dəfə, yeməkdən 30 dəqiqə əvvəl və gecə, şam yeməyindən 3 saat sonra, hər dəfə 0,2 qram məhlul halında və ya bərk halda qəbul olunur, üstündən su, çay və ya süd içilir.

10 günlük müalicə kursundan sonra 5–10 gün fasilə verilir. 3–4 kurs müalicə təkrar olunmalıdır.

Mədə xorasının müalicəsi. Mumiyə gündə 3 dəfə, yeməkdən bir saat əvvəl, hər dəfə 0,2 qram götürülərək suda həll edilir və içilir. Müalicə kursu 28 gündür.

Öd kisəsində daş olduqda. 1,5 qram mumiyə 100 qram qaynanmış suda və ya çayda həll edilir. Yeməkdən 30 dəqiqə əvvəl, gündə 3 dəfə, hər dəfə bir çay qaşığı qəbul olunur.

• Geologiya terminlərinin izahlı lüğəti. Bakı: Nafta-Press. 2006. 679.
• V. M. Abbasov və b. Təbiət kimyasının möcüzələri və ondan istifadə qaydaları. "Elm" nəşriyyatı, Bakı-2014. 266 səh.