Mirzə Məhəmmədəli Müzəhhib İsfəhani
Mirzə Məhəmmədəli Müzəhhib İsfəhani (İsfahan – 1852) — İran ədəbiyyatşünası, təzkirəçisi, şairi.
| Mirzə Məhəmmədəli Müzəhhib İsfəhani | |
|---|---|
| Doğum yeri |
|
| Vəfat tarixi | 1852 |
| Fəaliyyəti | xəttat |
Qacar dövrünün tanınmış şair və yazıçılarından olmuş Mirzə Məhəmmədəli Müzəhhib İsfahani (vəfat tarixi: h. 1268-ci ildən (m. 1851–1852) sonra) gəncliyində "Bahar" yaşlı çağlarında "Fərhəng" təxəllüsü ilə əsərlər yazmış, İsfahan şəhərində yaşamışdır. Onun ata-baba sənəti Qurani-Kərimi təzhib etmək (qızıl suyuna çəkmə, bəzəmə) olmuşdur. Yazıçı bu sənətin ustası olduğuna, dolanışığını bu yolla təmin etdiyinə görə "Müzəhhib" adlanmışdır.
M. Müzəhhib Məhəmməd şah Qacar dövründə İsfahan hakimi Mötəmədüddövlə Mənuçehr xan Gürcinin mədhinə 20000 beyt həcmində şeirlərdən ibarət "Mədayehül-Mütəmədiyyə" adlı kitab yazmışdı. Bu kitaba görə şairə paxılllıq edənlər, onu gözləri götürməyənlər belə bir şayiə yaydılar ki, guya o, öz kitabındakı şeirlərini Seyid Hüseyn Məcmər Zəvareinin divanından intihal etmiş, mənimsəmişdir. Deyilənlərə görə, bundan çox kədərlənən, o zaman "Bahar" təxəllüslü şair düşmənlərindən qisas almaq üçün "Yəxçaliyyə" təzkirəsini yazmışdır.
Qacarlar hakimiyyətinin son dövrünün sufiməslək Azərbaycan şairi və yazıçısı Əsrar Əli Şah Təbrizi özünün "Behcətüş-şüəra" və "Hədiqətüş-şüəra" adlı təzkirələrini yazarkən Müzəhhib İsfahaninin "Yəxçaliyyə"sindən təsirlənmişdir. "Behcətüş-şüəra"nın dibaçəsində o, yazır: "Bir neçə il bundan əvvəl yoldaşların birinin evində Mirzə Məhəmmədəli Nədimin (Əsrar yazıçının adını səhv vermişdir –Ə. Ç.) Məhəmməd şah Qacar dövründə yazdığı "Yəxçaliyyə" adlı bir məcmuəsini gördüm. O, kitabı nəzərdən keçirdikdən sonra başa düşdüm ki, adına baxmayaraq ("Yəxçal" buzxana, buz anbarı deməkdir–Ə. Ç.) əsər Lütfəli bəy Azər Bəydilinin "Atəşkədə"sindən daha isti və hərarətlidir. Şuxluq üçün o kitabdan bəzi şairlər barədə yazılan hissələri oxuyurdum. Məndən əsərdəki şairlərin tənqidi barədə söz demək istədilər. Bu vaxt bir farsdilli şəxs belə dedi: "Kaş ki türkdilli şairlər barədə də belə bir məcmuə yazılaydı, biz də onların əhvalatından xəbərdar olaydıq". Mən həmsöhbətimin bu tənəli sözlərindən utanıb xəcalət şəkdim: "Cərəhatüs-sənan ləhu iltiyamun və lə yəltamu ma cərəhatül-lisan" (ərəbcədən tərcüməsi: "Xəncər yarası sağalar, dil yarası sağalmaz"). Bundan sonra mən böyük insanların himmət və duasından yardım istəyərək Azərbaycan şairlərinin əhvalat və şeirlərindən nümunələr verməklə bu məcmuəni yazdım, onu "Behcətüş-şüəra" adlandırdım"[1].
M. Müzəhhibin "Yəxçaliyyə"ni yazmaqda əsas məqsədi düşmənlərindən qisas almaq idi. Lakin müəllif əsl məqsədini gizlədərək əsərində belə yazmışdır: "Sən də yoldaşlarının şuxluq və şadlıq etməsi üçün bir kitab tərtib et"[2].
Mirzə Məhəmmədəli Müzəhhib əsərini yazmaqda şəxsi məqsəd güdmüşdür. M. Müzəhhib qeyd edir ki, "Yəxçaliyyə"də tərcümeyi-halları verilən şairlərin adı xəyalidir, onlar real şəxsiyyət deyillər, o istəmir ki, oxucular onun yazdıqlarını xəbislik və bədzatlıq əlaməti kimi qəbul etsinlər. "Zəkalı şəxslərdən ümidim budur ki, bu kitabda yazılanları mənim xəbislik və bədzatlığımın nəticəsi hesab etməsinlər. Çünki bu müzəxrəf (yalan) və bihudə sözlər cəlidirlər (uydurma) və "Məqamati-həriri" kitabının dastanları kimi xəyal səhifəsindən nəql olunmuşlar"[3]. Lakin müəllifin bu iddiasına baxmayaraq, ustad Mühit Təbatəbai "Yəxçaliyyə" çapının müqəddiməsində öz atasına istinadən nəql edir ki, İsfahanın 50 il öncəki söz ustaları və şeir-sənət biliciləri əsərdəki tərcümeyi-halların hər birinin Müzəhhibin müasirlərindən kimə aid olduğunu müəyyən edə bilirdilər[2]. .
Müzəhhib İsfahani "Yəxçaliyyə"də 27 şairin tərcümeyi-halını, sonda özünün ümumi həcmi 167 beytdən ibarət olan lirik məzmunlu 8 şeirini vermişdir.