Seyid Mirheydər ağa kimdir?

İlk növbədə onu qeyd etmak istərdik ki, ağanın ulu nəsli Qarabağlıdır. Onun babası Hacı seyid Mirzeynalabdın ağa Qarabağın adlı-sanlı seyid ruhani şəxsiyyətlərindən idi. Vaxtı ilə Qarabağın səfalı guşəsi olan Çobandağın və Yeddixırmanın ətəklərində və Şahbulağın gözəl yerlərində böyük torpaq mülklərinə sahib olublar. Eyvazxanbəylinin tamamı və ətraf torpaqları da bu nəslə aid olub. Sovet hakimiyyəti qurulduqda kolxozlar yaradıldı və onların torpaqları müsadirə edilərək yerində məşhur Qarabağ At Zavodu inşa edildi. Həmin atların ilkin nəsilləri Hacı seyid Mirzeynalabdının qapısında sevib bəslədiyi qapı atlarının nəslindən olub. Həmin zavodun yetişdirməsi olan atlar bütün dünyanı dolaşdı və hətta ingilis kraliçası Elizabet II taxta çıxarkən ona hədiyyə edilən "Zaman" adlı Qarabağ atı həmin zavodun yetirməsi olub.

Mirheydər ağanın qardaşları Mirfəttah ağa və Mirəli ağa isə Sovet quruluşuna tabe olmaq istəməyib və dəstəsi ilə birlikdə vuruşaraq qaçaq həyatı sürmüşdülər. Lakin sonda həbs edilib, məhkəməsiz şəkildə güllələnmişdilər.

20-ci əsrin əvvəllərində bütün mülkü müsadirə edilən Mirheydər ağa Ağdama köçmək qərarı alır və şəhərin kənarında Üzərliktəpə deyilən yerdə məskunlaşır. Orada qonşuluqda çox hörmətli olan kəndçi İbrahim ləqəbli biriylə yoldaşlıq edir və daha sonra bu yoldaşlıq qohumluğa çevrilir və Mirheydər ağayla İbrahimin bacısı Zərnigar xanım ailə həyatı qururlar. O zamanlar Mirheydər ağanın həyat yoldaşı Mina xanım rəhmətə getmiş, oğlu 2 yaşlı Mircəfərlə tək qalmışdı. İbrahim daha sonra Mirheydər ağanın savadına heyran qalır və kolxozda mühasib işini ona tapşırır. Daha sonra kolxoza yoxlama gəlir və orada Mirheydər ağanın nə qədər düzgün işlədiyinə heyran qalırlar və onu MTS-ə dəvət edirlər və baş mühasibin müavini vəzifəsini təklif edirlər.

Təhsili

Əslində Mirheydər ağa mühasibatlıq təhsili almamışdı lakin, o dünya elmlərinin bir çoxuna bələd idi. Çünki orta məktəbi Gorusda açılan rusdilli realnı zadəgan məktəbində almışdı. Yalnız zadəgan ailələrinin təhsil aldığı məktəbə onu o zamanlar Zəngəzur mahalının qazısı olan böyük qardaşı Mirfəttah ağa qoymuşdu. Keçmiş SSRİ Ali Sovetin sədri- Nəzər Heydərov Mirheydər ağanın sinif yoldaşı olmuşdur. O zamanlar o məktəb dünya elmlərinin tədris edildiyi və qəbul olunması elə çətin bir məktəb idi ki, Nəzər Heydərov zadəgan ailəsindən olmadığı üçün qohumlarından əsilzadə bir ailə onu övladlığa rəsmiləşdirir və sənədləşmə bitdikdən sonra Nəzər Heydərov o məktəbdə təhsil alır. Lakin Mirfəttah ağa bununla kifayətlənmir və o Mirheydər ağanı öncə dünya elmləri təhsili almaq üçün Gürcüstana, daha sonra Təbrizə ruhani məktəbində təhsilə və daha sonra isə oranı bitirdikdən sonra Tehrana ali təhsil almağa yollayır.

Uşaqlığı

Mirheydər ağanın anası Mirheydərə hamilə olduqda atası rəhmətə gedir və Mirheydər atasını heç vaxt görmür. Bu səbəbdən ona rəhmətə gedən atasının adı verilir -Mirheydər. Ata Mirheydər ağanın qəbri Kosalar deyilən yerdə meydanda dəfn edilir və “Tək künbəz” adı ilə ziyarətgaha çevrilir. Həmin ziyarətgahın ən önəmli özəlliyi ilin müəyyən vaxtlarında kənardan baxdıqda sanki bir şamın yanması imiş halbuki, yaxına gəldikdə orada heç bir şamın olmadığı görünürmüş.

Gəncliyi və sürgün illəri

11-ci Qızıl Ordu Azərbaycana gəldikdə Mirheydər ağa hələ 26 yaşında gənc idi. Mirheydər ağanın qardaşları Sovet ordusu ilə döyüşə başladıqda gənc Mirheydər də döyüşmək istəyir. Lakin qardaşları ona Qurani-Kərimə əl basdırıb and içdirərək heç vaxt əlinə silah almayacağına and içdirirlər. Lakin gənc, yaraşıqlı, bir çoxunun əli çatmadığı məktəbləri bitirmiş, rus, ərəb, fars və erməni dilini səlist bilən, mülkiyyət sahibi ailədən gələn Mirheydər heç bir günahı olmadığı təqdirdə ailəsi göz önündə olduğu üçün sürgünə göndərilir. Hətta sürgün qərarını imzalayan erməni əsilli vəzifəli şəxs Canqarov Mirheydər ağa ilə biraz söhbət edir, savadına heyran qalır. Lakin onların mülkləri və ruhani təhsili sadalansa da, Mirheydər ağa heç bir sənədə qol çəkmir. Buna baxmayaraq gənc Mirheydəri Bakıda həbs edirlər və məhkəmədə hakim: “Çox təəssüf edirəm amma imzalamağa məcburam. Yolunuz Sibirədir!” Mirheydər ağanı heç bir günahı olmadan 10 il həbsə göndərirlər Sibirə.

Bir çox dilləri yaxşı bildiyi üçün danışılan dialoqları bilib özünü təhlükələrdən qorusa da, çətin keçən sürgün həyatı zamanı Mirheydər ağa meşədə işlədilərkən yaralanır və huşunu itirir. Sağ olduğunu görüb onu xəstəxanaya aparırlar və xoşbəxtlikdən ona baxan həkim azərbaycanlı Şuşa ləqəbli Süleyman adlı həmyerlimiz olur. Həkim ağanın azərbaycan dilində sayaqladığını görür və kömək etmək qərarına gəlir. Mirheydər ağa ayıldıqda ona yardım edəcəyini söyləyir və gizlicə Ağdamdakı qohumlarına ağa ilə bağlı məlumat göndərir. Əslində Süleyman həkim də orada sürgündə olan dustaq idi. Ermənilər ona böhtan atıb erməni öldürdüyünü iddia edib və onu həbs etdirmişdilər. Oradakı başqa millətlərdən olan müsəlman dustaqlar birlik qururlar və bir-birilərinə dəstək olurlar. Mirheydər ağa boş vaxtlarında onlara Quran oxumağı öyrədirdi. Dostları Mirheydər ağanı qaraçay millətindən olan bir hüquqşünasla görüşdürürlər və o, ağanın işini yenidən qaldırır. Ağdamdakı qohumları da onun mülklərlə bağlantısı olmamasına dair sənədlər düzəldirlər və məhkəməyə göndərib Mirheydər ağanı xilas edirlər.

Ruhani fəaliyyəti və Ağdam Cümə Məscidi

Mirheydər ağa Sibirdən qayıtdıqda oğlu Mircəfər 12, qızı Məleykə isə 8 yaşında idi. Mirheydər ağanın evi kasıbların gəlib yemək yediyi, yetimlərin sığınacaq tapdığı, xəstələrin şəfa tapdığı bir yerə çevrilir. Ağdamda qan davası düşdüyü, bağışlanması istənilən düşmənçiliyin həlli zamanı Mirheydər ağanı aparırlarmış və ağanın üstünə getdiyi məsələ öz həllini taparmış.

Sürgündən geri qayıtdıqda Sovet hökumətinin basqısına baxmayaraq İslam dinini təbliğ etməyə davam edir. Məhəmməd ağa ilə birlikdə illərdir qapısına qıfıl vurulmuş məhşur Ağdam Cümə Məscidinin fəaliyyətini yenidən başladırlar. Mirheydər ağa həbsdən yeni çıxmışdı və diqqəti yenidən üstünə çəkmək istəmirdi. Bu səbəbdən ilk illərdə ağanın təşəbbüsü ilə Məhəmməd ağa Ağdam Cümə Məscidinin axundu, Mirheydər ağa isə onun müşaviri olur. Bəli, məhz Ağdam Cümə Məscidinin ikinci dəfə bağlanmasından sonra qapısının açılması Mirheydər Zeynalovun təşəbbüsü ilə həyata keçmişdir. Daha sonra 50-ci illərin sonunda Məhəmməd ağa vəfat edir və Mirheydər ağa həyatının sonunadək, 1964-cü ilədək Ağdam Cümə Məscidinin baş axundu vəzifəsində çalışır. Bununla yanaşı Mirheydər ağa həyatının son günlərinədək Qarabağ ruhanilərinin sədri vəzifəsində çalışmışdır və keçirilən qurultaylarda Qarabağı təmsil etmişdir.

Mirheydər ağanın əlyazma kitablarının böyük hissəsi Sovet məmurları tərəfindən ələ keçirilib yandırılmışdır, lakin, çox az sayda kitabla bərabər bu köklü nəslin sahib olduğu 13-cü əsrə aid kitablar da digərləri kimi göz bəbəyi kimi qorunub, saxlanılır.

Ailəsi

Həyat yoldaşları- Mina xanım (Seyyid Mircəfər ağanın anası), Zərnigar xanım (Seyyidə Məleykə xanımın anası)

Övladları- Mircəfər ağa, Məleykə xanım

Mircəfər ağanın - beş qızı və bir oğlu var (Seyid Mətləb - oğlu Mircəlal)

Məleykə xanımın- 4 qızı və bir oğlu var (Seyid İlham)