Minq Şa döyüşü – 17 yanvar 707-ci ildə Qapağan xaqan komandanlığındakı Göytürk ordusu ilə Çaça Sengün komandanlığı altındakı Tan ordusu arasında baş vermis döyüşdür.
704-cü il başladığında Çində iqtidar dəyişikliyi olmuş və Zhou imperatriçası Vu Zetian taxtı Chunq Tsunqa vermişdi. Yeni Tan imperatoru əvvəlki Zhou imperatriçasına nəzərən göytürklərə qarşı mənfi münasibət bəsləyirdi. Bu ani siyasi dəyişiklik Qapağan xaqanı qəzəbləndirdi. Qapağan xaqan Çin üzərinə səfərə çıxmağa qərar verdi.
Döyüş
Qapağan xaqan komandanlığındakı Göytürk ordusunda Kültigin və Bilgə Şad da var idi. Göytürk ordusu Çində Linq əyalətinin Minq Şa nahiyyəsinə hücum etdi. Burada Göytürk ordusunu Tan sülaləsi tərəfindən göytürklər üzərinə göndərilmiş Çaça Sengün komandanlığındakı 80.000 nəfərlik Tan ordusu qarşıladı. Kültigin abidəsindəKültiginin döyüşdəki rolundan belə bəhs edilir:
Toqquşmalar sırasında Kül Tigin öncə Tadık Çorun boz atına, ardından da İşbara Yamtarın boz atına, sonra Yiğen Siliğ Bəyin geyimli doru atlarına minərək çinlilərə hücum etmiş, ancaq atların hamısı ölmüşdü. Kül Tigini zirehindən və qaftanından yüzdən çox oxla vurmuşlar, ancaq oxlar Kül Tiginin üzünə və başına dəyməmişdi.
Çaça Sengün məğlub olacağını başa düşdükdən sonra döyüş meydanından qaçdı. Ancaq döyüş meydanındakı çinli əsgərlər göytürklərə qarşı sonuna qədər müqavimət göstərsələr də, ağır məğlubiyyətə məruz qaldılar. Minlərlə çinli əsgər öldürüldü. Bəzi qaynaqlarda 30.000 çinli əsgərin öldürü bildirilmişdir. Bilgə xaqan da, öz abidəsində o ordunu orada yox etdiklərini bildirmişdi. Çinli komandan Çaça Sengün bu məğlubiyyətə görə mühakimə edilsə də, sərbəst buraxıldı. Bu döyüşdən təkcə Çin qaynaqları deyil, türk qaynaqları da bəhs etmişdir. Bir Göytürk abidəsi olan Kül Tigin abidəsi bu döyüşdən belə bəhs edir:
Kültigin 21 yaşında ikən Çaça Sengünə qarşı döyüşdür.
22 yaşımda çinlilərə qarşı səfər etdim. Çaça Sengünün 80.000 nəfərlik ordusu ilə döyüşdüş, ordusunu orada öldürdüm.
Bu böyük qələbədən sonra Qapağan xaqan komandanlığındakı Göytürk ordusu irəli hərəkatına davam etdi. Yüan və Hui əyalətləri ələ keçirildi. Lunq-yu bölgəsi yağmalandı və 10.000-dən çox at ələ keçirildi. Döyüşdən sonra Tan imperatoru Chunq Tsunq əvvəllər imzalanmış evlilik müqaviləsini ləğv etdi və Qapağan xaqanı öldürənə zadəganlıq və 2.000 top ipək verəcəyini elan etdi. Döyüşdən sonra 707-ci ilin II ayının 17-ci günündə Tan imperatoru Chunq Tsunq göytürkləri məğlub etmə strategiyasını saray əyanları ilə müzakirə etməyə başladı. İmperatorun müşavilrərindən Lu Fu mübahisə zamanı bunları dedi:
Dövlətin həyati məsələsində və strateji tədbiqetmə məsələsində təkcə qəhrəman şəxslər üstün tutulmamalıdır. Xarici kökənli olan Çaça Sengün cəsur generaldır, ancaq öncə görüşücülüyə və siyasi bacarıqa sahib deyildir. Əslində Çaça Sengfün böyük vəzifələrə layiq deyildi. Son Minq Şa döyüşündə Çaça Sengün qaçmışdır və ölkənin etibarəna zərər vermişdir. Buna görə də, dövlətin qanunu yerinə gətirməyi gərəklidir. Baş komandanın məğlubiyyətə uğramasıyla ordunun sıraları dağılmış və silahlar tükənmişdir. Ancaq qəhrəman ərlər ölüncəyə qədər döyüşmüşdür və onların uğurunun vurğulanması gərəkməkdədir ki, cəzalandırma ilə mükafatlandırma açıqça müəyyən edilsin.
Bundan əlavə, bu döyüş Tan ordusunun uzun müddət göytürklərə qarşı gücdən istifadə etmə cəsarətini göstərə bilməməsi ilə nəticələnmişdir.
