Metanol(metil spirti, karbinol, oduncaq spirti)- CH3OH - sadə biratomlu spirt, rəngsiz zəhərli mayedir. Havayla 6,98-35,5 % qatılıqda partlayıcı qarışıq yaradır. Metanol su və üzvü birləşmələrlə istənilən nisbətdə qarışır.
| Metanol | |
|---|---|
 | |
 | |
| Ümumi | |
| Kimyəvi formulu | CH3OH |
| Molyar kütlə | 32,04 q/mol |
| Fiziki xassələri | |
| Sıxlıq | 0,7918 q/sm³ |
| Termik xüsusiyyətlər | |
| Ərimə nöqtəsi | -97 °S |
| Qaynama nöqtəsi | 64,7 °S |
| 440 °C | |
| Buxarın təzyiqi | 13.020 ± 1 Pa, 96 ± 1 mm Hg |
| Kimyəvi xassələri | |
| 15,5 ± 0,1 | |
| Təsnifatı | |
| CAS-da qeyd. nöm. | |
| PubChem | |
| RTECS | PC1400000 |
| ChEBI | |
| BMT nömrəsi | |
| ChemSpider | |
Tarixi
Metanolu ilk dəfə 1661 ildə Boyl tərəfindən təzə mişarlanmış bərk növ oduncağın quru distilləsindən almışlar.
Alınması
Metanol ilk dəfə olaraq R.Boyl tərəfindən 1661-ci ildə oduncağın quru distilləsi məhsullarında müşahidə olunmuşdur (buradan da metanolun adı yaranmışdır - ağac spirti). Təmiz halda metanol 1834-cü ildə Y.Dyuma və E. Peliqo tərəfindən ayrılmışdır və onlar metanolun kimyəvi formulunu müəyyən etmişlər. Metanolun alınmasının bir neçə üsulu mövcuddur: qarışqa turşusunun duzlarının termiki parçalanması, metanın natamam oksidləşməsi və sintez- qazdan alınması və.s. Müasir sənayedə metanolu dəm qazı ilə hidrogen qarışığını 250 0C-də 150-200 atm. təzyiqdə CuO və ya ZnO katalizatorların iştiraki ilə alırlar. Bu zaman aşağıdakı tənlik üzrə reaksiya gedir və metil spirti alınır.
- CO + 2H2→CH3OH
- CH2O + H2→CH3OH
Fiziki xassələri
Metanol və ya metil spirti CH3OH rəngsiz, asan sıxıcı maye olub, 64.65¿0C qaynama, -97.90C kristallaşma temperaturuna və 0.792 t/m3 sıxlığa malikdir. Bərk halda iki kristallik formada olur ki, mənfi 115.750C-də biri o birisinə keçir.
Kimyəvi xassələri
- Metanolun oksidləşməsi nəticəsində formaldehid alınır:
CH3OH+CuO→CH2O+Cu+H2O
- Metanolun yanma reaksiyası:
2CH3OH+3O2→2CO2+4H2O
- Sadə və mürəkkəb efirlərin alınması:
CH3OH+C2H5OH→CH3OC2H5+H2O
- Metanolun oksidləşməsi ilə qarışqa turşusu alınır:
- Metanolun oksosintez reaksiyası zamanı sirkə turşusu alınır:
Tətbiqi
Metanolun benzinə əlavə edilməsi yanacağın tam yanması nəticəsində zərərli tullantıları azalda bilər. Bununla yanaşı, dünya sənayesində metanol artıq əminliklə müxtəlif sahələrdə geniş məhsul çeşidi istehsalında əvəzsiz xammal kimi mühüm yer tutub. Bu, mebel sənayesində istifadə edilən laminat, süni dəri və toxuculuq məmulatları üçün sintetik liflərin və hətta sirkə turşusunun istehsalı sahələridir. Metanoldan dizel yanacağının ekoloji cəhətdən təmiz əvəzedicisi olan dimetilefir maddəsi alınır. Dimetilefirdən şəhər nəqliyyatında istifadə etmək xüsusilə sərfəlidir.
Toksikliyi
Metanol çox zəhərlidir. Onun 10 qramını içən adam kor ola bilər, artıq miqdarı isə ölmə səbəb ola bilər.
Mənbə
- Yeni ekoloji təhlükəsiz proseslər. Səlimova N.Ə., Şahpələngova B.Ş. Baki, ADNA, 2008, s. 110
- Большая советская энциклопедия. 1975. Т 16. с. 161.
- .
- Ballinger P., Long F. A. (ing.). // J. Am. Chem. Soc. / P. J. Stang ACS, 1960. Vol. 82, Iss. 4. P. 795–798. ISSN ; ;
- . S. 11.