Meracın nə zaman baş verdiyi mübahisəlidir. Bəziləri^[kimlər?] onun hicrətdən üç, bəziləri^[kimlər?] isə bir il yarım əvvəl baş verdiyini söyləyirlər. Meracın harada baş verdiyi də mübahisəlidir. Bəziləri evində, bəziləri məscidi-şərifdə. Bəziləri isə Ümmühaninin evində olduğu zaman baş verdiyini söyləyirlər. Ruhu və ya bədəni ilə baş verdiyi, oyaq və ya yuxuda olduğu zaman həyata keçdiyi də mübahisəlidir. Hətta bəziləri^[kimlər?] Meracın bir neçə dəfə baş verdiyini qəbul edir, İsra və Meracın bir-birindən ayrı olduğunu söyləyirlər. Bu böyük hadisəni doğuran mübahisələrin səbəbi isə budur: İsra və ya Merac adlandırılan bu əsrarəngiz hadisə müsəlmanların dağınıq və azsaylı olduğu bir zamanda baş vermişdir. Digər tərəfdən bu hadisəni nəql edənlər hadisə baş verdiyi zaman ya çox kiçik yaşda idilər, yada heç anadan olmamışdılar. Bu hadisə Məkkədə baş vermişdi. Mədinəli ravilər (rəvayət edənlər) onu hicrətdən sonra başqalarından eşitmişdilər. Bu səbəblər hadisənin təfsilatı haqqında mübahisə yaratmışdır. Əsas cəhətlərdə fikir birliyində idilər. Hamsının qəbul etdiyinə görə, merac hicrətdən əvvəl, Rəcəb ayını iyirmi yeddinci Cümə günü gecəsi baş vermişdir.

Meracın ruhla baş verdiyinə inananlar azdır. Həzrəti Ayişə bu azlığın başında durur. O, bu barədə belə demişdir: "Rəsulu Əkrəmin cismi yerindən qalxmadı, ancaq ruhu ilə səmaya, yüksəklikliklərə çıxdı." İsra surəsində meracdan bəhs olunarkən:

"Sənə göstərdiyimiz o röyanı insanlar üçün bir imtahan qıldıq", buyurulmuşdur. Bununla bərabər röyanın rüyet (bir şeyi gözlə görmək) mənasında ola biləcəyini də nəzərdən qaçırmamaq lazımdır. Bəziləri^[kim?]Məkkədən Qüdsə qədər olan İsranın cisimlə, oradan göylərə çıxmasının isə ruhla olduğunu söyləmişdilər. Bəziləri^[kim?] isə göylərə lətif cəsədi ilə çıxdığını söyləmişdilər. Əksəriyyəti isə meracın cismlə vaqe olduğuna inanır. Bu barədə mülahizələr çoxdur.

Hadisəni nəql edənlər bu hədisi söyləyənlər, sufilər bir-birindən ayrı görüşlər irəli sürürlər. Bu barədə cildlərlə kitab yazılıb, meracın olduğu barəsində eyni qənaəti paylaşmış, ancaq onun baş vermə şəkil barəsində mübahisə etmişdilər.

Bu mübahisələrin başlıca səbəbi hadisənin əsrarəngizliyi və əzəmətidir. Merac bizim bəşəri idrakımızın fövqündə olan bir hadisədir. Orada zaman və məkan hissi ortadan silinir, yer-göy birləşir. Maddiyat qanunları, ünsür şərtləri üzərində hakim olan Allahın mütləq iradəsi bu kainatı istədiyi kimi dəyişdirir. Həbibi Əkrəmini də izzətli hüzura dəvət edərək ilahi aləmində seyr ilə, neçə-neçə əcaib və qəribə şeyləri müşahidə etdirmişdi.

Bu hadisənin təfsilatı hədis kitablarında müxtəlif ibarələrlə anladılır. Meracın ilk başında şəhri Sadir, yəni sinəsini açma hadisəsi baş vermişdir.

Buxari ilə Müslümüm əshabı-kiram əhli olan Əbuzərin söylədiklərinə görə:

"Həzrəti Peyğəmbər, Məkkədə, evində (bəzi rəvayətlərdə^[hansı?] əmisi Əbu Talibin qızı Ümmühaninin evində) ikən və ya Hərəmi-Şərifdə olduğu zaman Cəbrayıl bəzi mələklərlə^[kimlər?] bərabar gələrək Həzrəti Peyğəmbərin sinəsini açmış, içini zəm-zəm ilə yuyaraq hikmət və iman nuru doldurmuşdular. Ondan sonra mələklər bir nurani dayanacaq halında Həzrəti Məhəmmədi alıb göylərə aparmışdılar."

İslam tarixində şəhri sadir və ya sinə açma adlandırılan hadisə budur və bu hadisənin baş verdiyi dəqiqdir. Yalnız nə zaman ve necə vaş verdiyi barədə mübahisələr vardır. Bəziləri^[kim?] bu hadisənin uşaqlığında. Süd anası Həlimənin yanında olduğu zaman baş verdiyini. Bəziləri^[kim?] isə Həlimənin yanında da, Meracda da baş verdiyinə, iki dəfə olduğuna inanırlar. Bu hadisəyə şəkki sadir demək səhvdir, çünki İnşirah surəsində bəyan olunduğu kimi şəhri sadirin məqsədi, insanın sinəsini açaraq onu bəşəri qüsurlardan, kürəyini əzən günahlardan təmizləməkdir. Şah Vəliyyullah "Höccətullahil Baliğa" adlı əsərində belə demişdir.

"Şəhri Sadirə, sinənin açılması və imanla doldurulmasında məqsəd Həzrəti Məhəmmədin ruhunda mələklik ruhunun hər şeyə qələbə çalması, təbiət alovlarının sönməsi, təbiətin qüdsiyyət aləminin ilhamına tabe olmasıdır." Tabəri, təfsirində xeyli əshabdan bunu nəql edər:

"Bir gün Həzrəti Peyğəmbərdən bir sual soruşuldu:

- Ya Rəsulallah, "Şəhri-sadir" necə olur,

Peyğəmbərimiz də bu cavabı verdi:

- İnsanın qəlbinə elə bir nur gəlir ki, o nur qəlbini açar.

Əshab yenə soruşdu:

- Onun əlaməti nədir, ya Rəsulallah?

Rəsulu Əkrəm belə cavab verdi:

- Onun əlaməti insanın bu aldadıcı dünyanın göstərməcəsinə inanmayaraq ölümsüz həyatı arzulaması, ölümdən əvvəl ölümə hazırlanmasıdır."

Şərhi-sadirdən sonra Həzrəti Peyğəmbər Meraca cıxdığına görə bu, o möhtəşəm və ilahi hadisəyə hazırlıq idi. Şərhi-sadirdən sonra Cəbrayıl Həzrəti Məhəmmədi Buraqa mindirərək Məscidi-Əqsaya gətirmişdir. Oradan göylərə çıxmışdılar. rəvayətinə belə davam edir:

"Cəbrayıl ilə Peyğəmbər göylərə çıxdıqları zaman birinci səmaya çatdıqları zaman Cəbrayıl:

- Açın, dedi.

İçəridən bir səs:

- Sən kimsən? Deyə soruşdu

- Mən Cəbrayılam.

- Yanında başqa biri varmı?

- Məhəmməd var.

- Məhəmməd göndərildimi?

- Bəli, göndərildi.

"Bu şəkildə birinci səmaya çadılar. Rəsulu Əkrəm orada sağında və solunda bir xeyli kölgə dayanan bir adam gördü. O adam sağına baxdığı zaman gülümsəyir, soluna baxdığı zaman ağlayırdı. Peyğəmbəri görən kimi:

- Salam, saleh Peyğəmbər, xoş gəldin saleh övlad dedi. Həzrəti Peyğəmbər Cəbrayıldan onun kim olduğunu soruşdu. Cəbrayıl onun Həzrəti Adəm olduğunu söylədi. Ətrafındakı kölgələr Həzrəti Adəmin zürriyətləri idilər. Sağındakılar fəzilət sahibi olanlar, Cənnətə layiq görülənlər idi, solundakılar isə Cəhənnəmə girəcəklər idi. Ona görə Həzrəti Adəm sağına baxanda gülür, soluna baxdığı zaman ağlayırdı.

Həzrəti Cəbrayılın rəhbərliyi ilə Muhəmməd səmada yoluna davam etdi. İkinci səmaya çatdılar. Orada da eyni suallar soruşuldu, eyni cavablar verildi. Bu qayda ilə hər səmada bir Peyğəmbərə rast gələrək səkkizinci səmaya çatdılar. Orada Həzrəti İbrahimə rast gəldilər. Oranı da keçib daha irəliyə doğru getdilər. Neçə pərdələri aşaraq Hüzuru izzətə yetişdilər. Orada Rəsulu Əkrəm, Cənabı Haqqdan arada vasitəçi mələk olmadan, bir başa vəhy qəbul etmiş, beş vaxt namaz orada fərz qılınmışdır. Ağılın dayandığı son həddə, Sidrei Müntəhaya çatmış. Oradan Cəbrayıl Onu aparıb Cənnəti seyr etdirmişdir." Mötəbər hədis kitablarındakı digər rəvayətlərin xülasəsi də belədir.

Rəsulu Əkrəm Cəbrayılın gətirdiyi Buraka minərək Qüdsə getmişdir. Məscidi Aksaya namaz qılmışdır. Məscidi Aksadan çıxdıqdan sonra Cəbrayıl Ona birində süd, o birində şərab olan iki qədəh uzatmışdır. O, südlə dolu olan qədəhi almışdır. Cəbrayıl:

- Ya Məhəmməd fitrəti şeçdin. O biri qədəhi alsaydın ümmətin dəlalətə düşərdi, dedi. Ondan sonra göylərə yüksəldilər. Birinci səmaya çadıqları zaman Cəbrayıl özünü təqdim etdi və səmaya girdilər. Orada Həzrəti Adəmlə görüşdü. İkinci səmada Yahya və İsanı, üçüncü səmada Yusifi, dördüncü səmada İdrisi, beşinci səmada Harunu gördülər. Onların hamısı onu sevinərək qarşıladılar və: - Salam saleh Peyğəmbər və Saleh qardaş! – deyərək qəbul etdilər. Altıncı səmada Həzrəti Musanı gördü. Yeddinci səmada Həzrəti İbrahimi gördü. İbrahim kürəyini Beyti Mamura söykəyərək dayanmışdı. Hər gün oraya yetmiş min mələk gəlirdi. Ondan sonra Rəsulu Əkrəmə Cənnət göstərilmişdir. Oradan Sidrətül-Müntəhaya çatdı. Ora İlahi nurlar ilə işıqlanmışdı. Rəngarəng nurlar aləmi bürümüşdü, hər tərəf nur içində parlayırdı. Orada Cəbrayılı mümtaz heyəti ilə gördü. Orada Şahidi-məsturi əzəl, əsrar pərdəsini qaldırdı. Qulu Məhəmmədə nə vəhy etdisə, etdi.

O yerdə Ona üç ərmağan verildi.

• • Bəqərə surəsinin sonu
  • Ümmətindən, şərik qoşmayanların, Cənnətə girəcəyi müjdəsi.
  • Meracın hibəsi olan beş vaxt namaz.

: Səmaları, Cənnətləri qucaqlayan ulu varlıq ağacdır, Peyğəmbərlərin və mələklərin çata bildikləri elmin sonudur. Sidrə, Ərşi Əlanın altındadır. Oradan o tərəfə nə bir mələk, nə bir Peyğəmbər yaxınlaşa bilməz. Oradan irəli qeyb aləmidir. Allahdan başqa heç kim elmi oraya daxil ola bilməz.

Merac bəşəri idrakın üstündə bir hadisədir. Dilin başa sala bilməyəcəyi, ağlın qavraya bilməyəcəyi neçə-neçə şeyləri Həzrəti Muhəmmədə göstərilmişdir.

Nəcm surəsindəki bu ayələr Meracdakı əsrarəngiz müşahidəni başa salır.

"O Muhəmməd nəfsinin arzusuna görə söz söyləməz. Onun sözü, ona təlqin edilən vəhydir. Bunu Ona gücü qüvvəti olan Cəbrayıl öyrətdi ki, O kamal və istiqamət sahibidir. O, ən yüksək üfüqdə idi. Sonra Odaha yaxınlaşdı və təvazö göstərdi. Aradakı yaxınlıq iki yay arasında olduğu qədər, bəlkə daha da az idi. Allah nə vəhy etdisə, Cəbrayıl onu qulu Məhəmmədə çatdırdı. Peyğəmbərin gözü ilə gördüyünü qəlbi təkzib etmədi. Siz Onun daha Sidrətül-Müntəhada görmüşdü. Cənnəti Məva da onun yanındadır. O zaman Sidrəni nələr bürüməmişdiki? Ancaq Peyğəmbərin gözü heç bir tərəfə qaçmamış, sağa, sola dönməmiş və Allahın ən böyük qüdrət və əlamətlərini görmüşdü."

Bu şərəf ancaq Həzrəti Məhəmmədə nəsib olmuşdur.

• Xatəmül-Ənbiya HƏZRƏTİ MƏHƏMMƏD və HƏYATI Ankara-1996. səh.145
• İslam (qısa məlumat kitabı). Azərbaycan Sovet Ensiklopediyasının Baş Redaksiyası. Bakı: 1989, səh.78.

1. . 2020-09-24 tarixində . İstifadə tarixi: 2021-03-19.
2. . 2021-05-24 tarixində . İstifadə tarixi: 2021-05-24.